ΣΤΑ ΠΕΡΑΤΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗΣ:ΤΑΞΙΔΙΑ, ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ, ΓΕΩΓΡΑΦΟΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ.

Ο αρχαιος συγγραφεας που παρομοιασε την Μεσογειο με λιμνη και τους Ελληνες ως βατραχους, καθημενους ολογυρα της, ειχε σιγουρα στο μυαλο του μιαν ιδεα περι της γεωγραφιας και γεωμορφολογιας της. Ειχε μελετησει τους χαρτες και τα κειμενα της εποχης του. Ειχε κανει καποια ταξιδια, ειχε συναναστραφει με ναυτικους και αποικους, ειχα ακουσει ιστοριες.

Η ιστορια της εξερευνησης του κοσμου στην αρχαιοτητα ξεκιναει πολυ πριν την εποχη του Πλατωνα, του Ισοκρατη και ολων των μεγαλων προσωπικοτητων της κλασσικης εποχης. Ο ανθρωπος εχει απο την μια μερια την περιεργεια να γνωρισει τον περιγυρο του. Απο την αλλη, η ελλειψη βασικων αγαθων τον ωθει να απομακρυνθει απο τα γνωστα του μερη και τα συγγενικα του προσωπα. Πρεπει να υπερπηδησει τις οποιες αναστολες του, τις φοβιες του και να ξανοιχτει στις θαλασσες, να διασχισει ερημους και δαση, να σκαρφαλωσει βουνα.

Στον μεσογειακο κοσμο το τολμησε ηδη πριν τον ερχομο της Νεολιθικης Εποχης, οπως μαρτυρουν οι πετρες απο οψιανο της Μηλου που βρεθηκαν στην Αργολιδα. Κατα την Πρωιμη Εποχη του Χαλκου, το νησιωτικο συμπλεγμα των Κυκλαδων προωθει την ναυσιπλοια, οπως φαινεται και απο ευρηματα που βρεθηκαν στην Κρητη. Οι ναυτικοι ταξιδευουν συνηθως ανοιξη και καλοκαιροι, οταν οι ανεμοι ειναι ευνοικοι, και ακολουθωντας τον ασφαλεστερο δρομο κατα μηκος της ακτογραμμης. Τις νυχτες με καθαρο ουρανο, προσανατολιζονται με την βοηθεια των αστρων. Με την ανοδο του Μινωικου πολιτισμου στην Κρητη, αναπτυσσονται ακομα περισσοτερο η ναυτιλια και το εμποριο. Τα πλοια τους ειναι μικρα, αλλα ευκινητα. Διασχιζουν το Αιγαιο, αλλα και την Μεσογειο. Ο αποηχος του αθλου των Μινωιτων θα διατηρηθει στους αιωνες μεσω του ορου της θαλασσοκρατιας που θελει ο μυθος να εχει επιβληθει. Απο τα μισα περιπου της 2ης χιλιετιας π.Χ. τα ινια στις θαλασσιες διαδρομες αναλαμβανει ο Μυκηναικος πολιτισμος. Εμπορευματα παντως ειδους ανταλλασσονται στα νησια του Αιγαιου, την Μικρα Ασια, την Κυπρο, την Αιγυπτο. Πληθος μυκηναικων αγγειων εμφανιζονται κατα μηκος της συροπαλαιστινιακης ακτης και της νοτιου Ιταλιας.

Ανατολικη Μεσογειος, Υστερη Εποχη Χαλκου (ca. 1500-1200 B.C.)

Οι μεγαλοι πολιτισμοι της Μεσογειου της Υστερης Εποχης του Χαλκου ουτε εμειναν πισω σε αυτες τις εξελιξεις, ουτε λησμονησαν τους Αιγαιους. Ειναι γνωστο πλεον, οτι οι Αιγυπτιοι αποκαλουσαν τα νησια του Αιγαιου "νησια μεσα στην μεγαλη πρασινη" η' Hau-Nebu. Η Κυπρος πρεπει να ηταν η Alasyia και η ηπειρωτικη Ελλαδα, η' ενα τμημα αυτης, πιθανον η κεντρικη Ελλαδα, ονομαζοταν Tanaja. Η Κρητη αποκαλουνταν Kaptara και καποιες περιοχες της, οπως η Κνωσος, η Αμνισος κ.α. ησαν γνωστες σε μερικους Αιγυπτιους αξιωματουχους, γραφεις, ναυτικους. Οι Χετταιοι ειχαν δωσει το ονομα Ahhiyawa σε τμημα της ηπειρωτικης Ελλαδας που πολλοι ταυτιζουν με την ανατολικη Πελοποννησο. Εκτος απο αντικειμενα, σκλαβοι και μισθοφοροι απο τον ελλαδικο χωρο εβρισκαν σιγουρα θεσεις στους υψηλους αυτους πολιτισμους.

Αλλα και οι Αιγυπτιοι ειχαν δειξει, σε ορισμενες περιπτωσεις, ενδιαφερον για τους ξενους: Σε ταφους αξιωματουχων στην Κοιλαδα των βασιλεων βλεπει κανεις παραστασεις με αλλοεθνεις που προσφερουν δωρα στον φαραω. Η Χατσεψουτ, η οποια εγινε η πρωτη γυναικα φαραω, εστειλε αποστολη στην χωρα του Κους, την οποια πολλοι ταυτιζουν με το υστεροτερο βιβλικο Οφιρ, με σκοπο να ερθουν πολυτιμες υλες που εξελειπαν στην Αιγυπτο. Το λαπις λαζουλι π.χ. προερχεται απο το Αφγανισταν και εφτανε με καραβανια στην περιοχη. Κατα τον 6ο. αι. π.Χ. ο φαραω Νεχω χρηματοδοτησε μια αποστολη Φοινικων ναυτικων με σκοπο να κανουν τον περιπλου της Αφρικης.

Πολυτιμες πληροφοριες για τις επαφες μεταξυ των τοτε πολιτισμων μπορει κανεις να παρει απο τα ναυαγια. Τα ευρηματα απο ναυαγια, οπως αυτο της Ιριας, της Ψειρας, των Χελιδονιων και κυριως, του Ουλου Μπουρουν, ειναι μαρτυρες του παρελθοντος. Αποκαλυπτουν το οτι τα ταξιδια στη Μεσογειο εκεινες τις πρωιμες εποχες ησαν εφικτα.

Ο Μεσογειακος κοσμος κατα την Αρχαικη Εποχη (900-500 B.C.)

Χαρτης του Εκαταιου (ca. 550-476 B.C.). Βασιζεται σε παλαιοτερο χαρτη του Αναξιμανδρου (ca. 610-546 B.C.)

Χαρτης βασισμενος στο εργο του Ηροδοτου (ca. 450 B.C.). Αποτελει μια αναθεωρημενη βερσιον του χαρτη του Εκαταιου.

Στην αυγη της Πρωιμης Εποχης του Σιδηρου, οταν οι περισσοτεροι απο τους πολιτισμους της προγενεστερης Εποχης του Χαλκου ειχαν παρακμασει, το εμποριο και οι επικοινωνιες μεταξυ των λαων διολου εξελειψαν. Καποιοι πιστευουν οτι οι μυθοι με τις περιπετειες του Περσεα, του Ηρακλη, των Αργοναυτων και του Οδυσσεα αντανακλουν εκεινες τις εποχες, οταν ο ελληνικος και ο φοινικικος κοσμος δημιουργουσαν αποικιες σε διαφορες περιοχες της Μεσογειου. Οπως και πριν απο αιωνες ετσι και τωρα, πληθος ελληνικων αγγειων γεωμετρικου ρυθμου ανακαλυφθηκαν στην Συροπαλαιστινη και την Κατω Ιταλια, πραγμα που ισως σημαινει, οτι η πολιτιστικη και συλλογικη μνημη δεν ειχε σβησει. Ξεκινουσε ωστοσο κατι καινουργιο και οι Ελληνες της Εποχης του Σιδηρου ανακαλυπταν εκ νεου τον κοσμο γυρω τους: Ειτε ως αποικοι στη Μαυρη Θαλασσα και την Μεγαλη Ελλαδα, ειτε ως μισθοφοροι και γιατροι στις αυλες του Αιγυπτιου φαραω, του Ασσυριου μοναρχη, του Περση βασιλεα. Τον 6ο. αι. π.Χ., οταν ο Καρχηδονιος Αννων φτανει στην Κεντρικη Αφρικη δια θαλασσης, ο Ευθυδημος απο την Μασσαλια αποτολμα και αυτος εναν περιπλου της Αφρικης. Πιστευεται δε οτι εφτασε ως τις εκβολες του ποταμου Σενεγαλη. Συγχρονος των δυο ο Σκυλαξ απο την Καρυανδα που εξερευνησε την Ερυθρα θαλασσα και εφτασε μεχρις τον Ινδικο ωκεανο.

Οι πληροφοριες αυτες βελτιωσαν εν μερει την εικονα που ειχε ο ελληνικος κοσμος για το αλλο, το αγνωστο, το ξενο. Ο Αναξιμανδρος απο την Μιλητο δημιουργησε εναν χαρτη, τον οποιο βελτιωσε ο συμπατριωτης του Εκαταιος (βλ. εντ.). Υπαρχουν τρεις ηπειροι κατ' αυτον, η Ευρωπη, η Ασια και η Αφρικη (Λιβυη). Ολογυρα βρεχονται απο τον Ωκεανο. Ο Ηροδοτος φαινεται να στηριχτηκε σε αυτον τον χαρτη του Εκαταιου για το εργο του. Οι εθνολογικες/ εθνογραφικες του παρατηρησεις παρουσιαζουν ενδιαφερον και μπορουν να συγκριθουν με τα εργα υστεροτερων, οπως του Στραβονως και του Διοδωρου.

Σε γενικες γραμμες, οι Ελληνες της εποχης του Ηροδοτου και της κλασσικης περιοδου αναγνωριζαν αλλους λαους, οπως οι Αιγυπτιοι, οι Φοινικες και οι Περσες. Οι Αιθιοπες, οι κατοικοι της Ινδιας και των βορειων περιοχων, οπως Σκυθες, Θρακες και Κελτες τους ησαν γνωστοι αλλα λογω κλιματικων συνθηκων, οχι ισοι με τους υπολοιπους. Ολοι τους αποκαλουνταν βαρβαροι απο τους Ελληνες, επειδη μιλουσαν αλλες, ακαταλαβιστηκες και αγνωστες σε αυτους γλωσσες. Απο εκει και περα, ο κοσμος ηταν αγνωστος για τους Ελληνες. Στα βορεια ηταν η Υπερβορεα, εξω απο τις στηλες του Ηρακλεους, στο Γιβραλταρ, δεν πηγαιναν πλεον, νοτια της Αιθιοπιας και δυτικοτερα της Ινδιας τελειωνε ο κοσμος...

Οι κατακτησεις του Μεγαλου Αλεξανδρου (336-323 B.C.)

Με τις κατακτησεις του Μεγαλου Αλεξανδρου, ενα κομματι ελληνισμου μεταφερθηκε στα ανατολικα. Αυτοι που πηγαν, γνωρισαν απο κοντα αγνωστες χωρες και παραμυθενιους πολιτισμους. Η εποχη του μεγαλου Αλεξανδρου, ανοιξε νεους οριζοντες στην ελληνικη σκεψη. Σε πολεις, οπως η Αλεξανδρεια της Αιγυπτου και η Γανδαρα της Βακτριας, το ελληνικο στοιχειο αναμειχθηκε με το γηγενες.

Χαρτης του Ερατοσθενη (ca. 194 B.C.)

Ειδικα στην Αλεξανδρεια, αναπτυχθηκαν οι τεχνες και οι επιστημες ως εκει που δεν επαιρνε! Με ανθρωπους οπως ο Αρισταρχος απο την Σαμο, που κατασκευασε ενα μικρο μοντελο πτητικης μηχανης και τον Ηροστρατο, που πειραματιστηκε επιτυχως με τις εφαρμογες του ατμου στην κινητικη και την μηχανικη, μεχρι τον Ερατοσθενη, φιλο του Αρχιμηδη. Ο Ερατοσθενης υπολογισε με μικρη διαφορα την αποσταση της Γης απο την Σεληνη, οπως και το ποσες μερες εχει ο χρονος. Επισης πιστευε οτι η γη ειναι στρογγυλη και περιστρεφεται γυρω απο τον ηλιο. Κατασκευασε εναν χαρτη, που ναι μεν στηριζοταν σε παλαιοτερους, αλλα περιειχε και τις νεωτερες ανακαλυψεις, της εποχης του (βλ. εντ.). Ειχαν π.χ. προηγηθει χρονικα το ταξιδι του Πυθεα απο την Μασσαλια προς βορρα και οι εξερευνησεις στον Ινδικο ωκεανο. Σε εκεινη την εποχη τοποθετειται χρονολογικα και ο αστρολαβος των Αντικυθηρων, ενα σπανιο και μοναδικο δειγμα υψηλης τεχνικης. Με ενα τετοιο εργαλειο υπολογιζαν οι ναυσιπλοοι τις αποστασεις απο τις ακτες και τα αστρα.

Χαρτης του Πτολεμαιου (2ος αι. A.D.)

Imperium Romanum (2nd cent. A.D.)

Οι κατακτησεις των Ρωμαιων (βλ. εντ.) εδωσαν ακομα περισσοτερη ωθηση στο να γνωρισει ο τοτε κοσμος τι υπηρχε παραπερα. Οι Ρωμαιοι δεν εξαπλωθηκαν στα ανατολικα. Εφτασαν μεχρι την Μεσοποταμια. Παρα ταυτα, προσπαθησαν να αναπτυξουν εμπορικες σχεσεις με την Κινα, οπως μαρτυρουν πηγες. Στα βορεια, δεν προωθηθηκαν σε ολη τη Γερμανια, ενω στην Βρετανια σταματησαν στην Σκωτια, χτιζοντας το Τειχος του Ανδριανου ωστε να αποτρεψουν επιθεσεις των Πικτων. Στη βορειο Αφρικη και την Συροπαλαιστινη εμειναν ως εκει, αφου παραπερα υπαρχει ερημος. Οι Ρωμαιοι επικεντρωθηκαν στον μεσογειακο χωρο (mare nostrum) που φυσικα τους ηταν περισσοτερο οικειος, αφου δεν ηταν και για οικονομικους λογους δυνατον να επεκταθουν περισσοτερο, εχοντας να αντιμετωπισουν Παρθους, Σασσανιδες, Γαραμαντες, Πικτες, Γερμανους. Ειναι ωστοσο περιεργο, αλλα και ενδιαφερον, το οτι στο σημερινο Κονγκο βρεθηκε νομισμα ρωμαιου αυτοκρατορος, ενω δυο αυτοκρατορικα νομισματα προερχονται απο την Σρι Λανκα, η οποια στους αρχαιους Ελληνες και Ρωμαιους ηταν γνωστη ως Ταπρομπανη! Προκειται για δυο περιοχες, στις οποιες δεν υπαρχουν στοιχεια για παρουσια Ρωμαιων, κι' ομως, τα νομισματα προερχονται απο αρχαιο στρωμα, οπως αποδειχθηκε απο σχετικες ερευνες. Ενα δειγμα ισως, για τις δυνατοτητες που δινει το εμποριο και η θεληση του ανθρωπου να φτασει παρα περα. Στα περατα του κοσμου, οπως ο Αννων, ο Ευθυδημος, ο Πυθεας, ο Αλεξανδρος...