ΑΚΤΙΝΕΣ ΕΛΠΙΔΑΣ, ΣΤΑΓΟΝΕΣ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑΣ.

 Οπως γραφαμε και πριν απο δυο μήνες, το 2013 ειχε πολλες θλιβερες στιγμες: Σημαντικοι επιστημονες, οπως οι G. Markoe, M. Müller-Karpe, V. Stürmer, D. Rößler, αλλα και οι δικοι μας Γ. Χουρμουζιαδης και Σ. Αλεξιου εφυγαν απο την ζωη. Η επιστημη της αρχαιολογιας φτωχυνε ετσι ακομα περισσοτερο. 

 Οσο και αν λυπει ομως η απωλεια των προαναφερομενων προσωπων, οι οποιοι υπηρξαν μεντορες πολλων γενεων νεων επιστημονων, αλλο τοσο γεννα ελπιδες η συγγραφικη δραστηριοτητα των ιδιων αυτων νεων γενεων: Ετσι, απο τις δημοσιευσεις που αναφεραμε σε παλαιοτερα posts, ενημερωθηκαμε οτι κυκλοφορησαν ηδη εντος του τρεχοντος ετους τα ακολουθα εργα: C. Broodbank, The making of the Middle-Sea: A History of the Mediterranean, J. Aruz et al. (eds.) Cultures in Contact. From Mesopotamia to the Mediterranean in the 2nd Millenium BC (The Metropolitan Museum of Art N. Y. Symposia), A. Papadopoulos (Ed.) Recent Research in the Late Bronze Age Aegean (Talanta XIV). Επισης, τα βιβλια των A. Killebrew - G. Lehmann (eds.) The Philistines and other "Sea Peoples" in Text and Archaeology και E. Cline et al., The Ahhijawa Texts in the Amarna Archives.

 Ευχαριστες ειδησεις σε στιγμες κατηφειας και σκοτεινιας, που αποδεικνυουν οτι η ελπιδα δεν πεθαινει, οτι και λιγες σταγονες αισιοδοξιας αρκουν για να γινουν μικρα θαυματα στη ζωη. Χασαμε κατι πολυτιμο - σημαντικους επιστημονες με γνωση και εμπειρια - κερδισαμε ομως κατι εξισου πολυτιμο - συγχρονες δημοσιευσεις με πλουσια και επικαιρη βιβλιογραφια. Ακομα και εαν η ισορροπια μεταξυ αυτων των δυο δεν ειναι απολυτη, ειναι ομως πληρης. Αυτο αρκει.

ΑΥΤΟΣ Ο ΚΟΣΜΟΣ Ο ΜΙΚΡΟΣ, Ο ΜΕΓΑΣ...

Ειναι στιγμες που, απογοητευμενος απο την εκβαση των πραγματων, θελει να τα παρατησει ολα. Να ομως που ενιοτε θα συμβει ενα μικρο θαυμα, μια αποκαλυψη που θα του δωσει κουραγιο και δυναμη. Που θα του φερει και παλι την θεληση να συνεχισει. Οπως χτες το βραδυ. Που το δευτερο κρατικο καναλι της γερμανικης τηλεορασης προβαλλε ενα ντοκυμαντερ, το οποιο πρωτοειδε πριν απο ενα μηνα στο ARTE. 

 Το ντοκυμαντερ αναφεροταν στα μυστηρια του "Δρομου του Μεταξιου" (Silk Road). Σε μια τεραστια εκταση, μεταξυ Πακισταν, Ρωσιας και Κινας, με βουνα, ποταμια, στεππες και ερημους, οπως η Γκομπι. και η Τακλα Μακαν. Στην Ελλαδα, η Τακλα Μακαν εχει συνδεθει με απιθανες ιστοριες ψευδοεπιστημονων, που ουτε καν ξερουν που βρισκεται. Η πραγματικοτητα ειναι ακομα ποιο συναρπαστικη, καθως σε μια ζωνη της ονοματι Ταρίμ, εχουν βρεθει μουμιες της Εποχης του Χαλκου με κοκκινωπα μαλλια και ευρωπαικα χαρακτηριστικα! Αναλυσεις DNA πιστοποιησαν την συγγενεια των με τους σημερινους Ευρωπαιους. Ποιοι ησαν οι απολειποντες; Μια ομαδα των Πρωτο-Ινδοευρωπαιων ισως; Κι αν ναι, σημαινει αυτο, οτι σε εκεινη την περιοχη βρισκοταν η κοιτιδα τους ή μηπως ηλθαν απο αλλου; Στο ντοκυμαντερ αναφεροταν οτι αρχαιες κινεζικες πηγες ειχαν εν γνωσι τους τετοιου ειδους φυλετικες ομαδες με διαφορετικα απο εκεινους χαρακτηριστικα. Κι ας μην ξεχναμε οτι νομαδικες φυλες, οπως οι Ουνοι, οι Ταταροι, οι Τουρκοι, προερχονται απο τις περιοχες αυτες.

 Ακομα πιο συναρπαστικη ηταν η συνεχεια του ντοκυμαντερ. Ο σινολογος Dr. Lukas Nickel (SOAS London) ταξιδεψε στην Κινα για ερευνες. Κινεζοι συναδελφοι του, του εδειξαν μεταλλικες αναγλυφες φιαλες απο ανασκαφες τους στις ανατολικες επαρχιες της Κινας. Τα μοτιβα και τα σχηματα των αντικειμενων ομοιαζουν εκπληκτικα με αντιστοιχα φοινικικα, περσικα και ελληνικα αντικειμενα της κλασικης και ελληνιστικης εποχης. Οι κινεζικες φιαλες ομως κατασκευαστηκαν τον 3ο αι. π. Χ. στην Κινα απο ντοπιο αργυρο. Μηπως ειχαν προτυπα απο την Δυση, τα οποια μιμηθηκαν; Ή μηπως οι φιαλες αυτες ειναι εργα Ελληνα ή Περση τεχνιτη που βρεθηκε στην Κινα; Οτι απο τα δυο και να ισχυει, θα πρεπει να αναθεωρησουμε τις αποψεις μας για τις επαφες της Κινας με τον Δυτικο κοσμο, η οποιες μεχρι προτινος πιστευοταν οτι ξεκινησαν καποια στιγμη κατα τον 2ο αι. μ. Χ., επι Ρωμαιων αυτοκρατορων.

 Οι εκπληξεις δεν σταματουν εδω: Ο Dr. Nickel μελεταει τον πηλινο στρατο του πρωτου αυτοκρατορα της Κινας, ο οποιος εχτισε επισης το Σινικο Τειχος. Ο επιστημονας επισημαινει, οτι πριν απο τον αυτοκρατορα δεν υπηρχε μνημειωδης αρχιτεκτονικη και αγαλματοποια στην Κινα. Στον σινολογο δινεται η αδεια να μελετησει ενα ακεφαλο χαλκινο αγαλμα σχεδον φυσικου μεγεθους. Η σταση του σωματος του αγαλματος και η τεχνικη κατασκευης του, θυμιζουν ελληνικα εργα τεχνης. Υπηρξαν λοιπον καποια προτυπα; Ο Nickel εικαζει, οτι οι πρωτες επαφες της κινεζικης αυτοκρατοριας με τον Δυτικο κοσμο θα πρεπει να ελαβαν χωρα κατα την εποχη των ελληνιστικων βασιλειων. Ας μην ξεχναμε, οτι το ελληνοινδικο βασιλειο της Βακτριας ειχε στενες επαφες με την Ινδια του Τσαντραγκουπτα και του Ασοκα. Απο την Ινδια διαδωθηκε επισης και ο Βουδισμος στην Κινα. Γιατι να μην υπηρχαν εμπορικες σχεσεις και μεταξυ Κινας και ελληνιστικων μοναρχιων κατα μηκους του Δρομου του Μεταξιου; Προιοντα και ανθρωποι μπορουσαν να ταξιδεψουν με τα καραβανια. Ιδεες, ιδεολογιες και τεχνικες, ταξιδευουν με τους ανθρωπους.

 Το ντοκυμαντερ αυτο τον ενθουσιασε. Υπαρχουν ομως πολλα ακομα να γινουν. Ο κοσμος εχει πολλα να μαθει. Ευτυχως που εγινε η αρχη. Πραγματικα παντως, θα διαπιστωσει κανεις οτι μεσα σε λιγοτερο απο δεκαετια εχουν γινει - χαρις και την συνδρομη της μοντερνας τεχνολογιας, των δορυφορικων εικονων, των σαρωτων υπεδαφους, των χημικων αναλυσεων σε υφασματα, σκελετους, αντικειμενα απο μεταλλο, ξυλο, πηλο - καταπληκτικες ανακαλυψεις/αποκαλυψεις που θετουν εκ νεου τα ολα οσα γνωριζαμε εως τωρα σε αμφιβολη κατασταση. Μερικα παραδειγματα: 

 Η επιστημη εχει αποδεχτει πλεον - εκτος απο την προαναφερομενη θεωρια του Δρομου του Μεταξιου - και την θεωρια του Δρομου του κεχριμπαριου (Bernsteinstrasse) κατα την Εποχη του Χαλκου: Τοσο στον ταφο του Τουτανχαμων, οσο και σε θεσεις στις Μυκηνες και την Τροια, αλλα και στο ναυαγιο του Ουλουμπουρούν, εχουν βρεθει ποσοτητες κεχριμπαριου. Εχει ηδη πιστοποιηθει, οτι το κεχριμπαρι προερχεται απο την Βαλτικη. Συνεπως υπηρξε μια εμπορικη αλυσιδα κατα την Υστερη Εποχη του Χαλκου, η οποια ξεκινουσε απο την βορειο Ευρωπη και κατεληγε στην Μεσογειο. Οι λαοι δεν ησαν τοσο απομονωμενοι, οι θαλασσες και οι οροσειρες δεν αποτελουσαν εμποδια.

 Την ιδια εποχη, οι αιγαιακης θεματογραφιας και τεχνοτροπιας φρεσκογραφιες σε Τελλ ελ-Ντ' αμπα (Αιγυπτο), Κατνα (Συρια), Τελ Καμπρι (Ισραηλ), Αλαλαχ (Συρια), Μιλητο (Τουρκια), Χαττουσα (Τουρκια) αποδεικνυουν ακριβως το προαναφερομενο, οτι οι θαλασσες γεφυρωνουν τους πολιτισμους, οτι ανθρωποι, προιοντα και ιδεες θα βρουν τροπους για να ταξιδεψουν.

 Αλλα παραδειγματα επι τουτου, ειναι τα ταξιδια των Βικινγκς στην βορειο Αμερικη, πολυ πριν η ηπειρος να ανακαλυφθει απο τους Ευρωπαιους ναυτικους της Αναγεννησης. Στους Βικινγκς η χωρα ονομαζοταν "Βινλαντ". Η εκστρατεια του Μεγαλου Αλεξανδρου ως τα βαθη της Ασιας, η ιδρυση πολεων με το ονομα του, αλλα και το ταξιδου του στολου της Χατσεψουτ στο Πουντ, οπως και ο Περιπλους του Αννωνος του Καρχηδονιου, λογιζονται ως επιπλεον παραδειγματα. Ειδικα για την τελευταια περιπτωση, να προστεθουν οι ερευνες του παραρτηματος της Μαδριτης του Γερμανικου Αρχαιολογικου Ινστιτουτου στο νησι Μογκαντορ, στις ακτες της Μαυριτανιας, οπως και Ισπανων Αρχαιολογων σε Γαδιζ και Ταρτησσο, οπου ευρεθησαν φοινικικες-καρχηδονιακες αποικιες.

 Τελος, μια ακομα τοποθετηση στο ζητημα Πουντ=Οφιρ=βασιλειο Σαββα: Οι γερμανικες ανασκαφες του παραρτηματος Σαναα, εχουν ανακαλυψει το Σαββα στην Υεμενη. Ο εκει πολιτισμος φαινεται πως ειχε επεκταθει και στο αντικρυ Κερας της Αφρικης. Μολις περισυ η βρετανιδα Αρχαιολογος Lisa Schofield φερεται να ανακαλυψε αρχαιο ορυχειο στην Αιθιοπια, το οποιο πιθανον να συνδεεται, τοσο με το βασιλειο του Σαββα, οσο και με τις ιστοριες περι των θησαυρων του βασιλια Σολομωντα...

 Ολες οι προαναφερομενες περιπτωσεις ειναι που τον γεμιζουν αισιοδοξια για το μελλον, αγαπη για αυτο που κανει, θεληση να συνεχισει. Και ανυπομονησια για το μελλον. Μιας και φαινεται οτι τα παραπανω παραδειγματα δεν ειναι αποτελεσματα φαντασιας, αλλα κοπιαστικης και πολυχρονης ερευνας, ο στιχος του Ελυτη στην επικεφαλλιδα δικαιωνει ολους οσους συνεισεφεραν στην ερευνα των θεματων που ναφερθηκαν στο παρων κειμενο: "Αυτος ο κοσμος ο μικρος, ο μεγας"...

 

ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΜΕΣΟΓΕΙΟ.

Σε παλιοτερα κειμενα του παροντος ιστολογιου ειχαν παρουσιαστει η γενικη βιβλιογραφια, αλλα και πληροφοριες σχετικα με συνεδρια περι της Μεσογειακης Αρχαιολογιας. Επισης ειχαν παρουσιαστει καποια βιβλιογραφικα περι των Σκοτεινων Χρονων και της Ανατολιζουσας Περιοδου.  Στο παρων κειμενο θα αναφερθουν καποιες εκθεσεις και εκθεσιακοι καταλογοι σχετικα με την Μεσογειακη Αρχαιολογια.

 Προσφατα ενημερωθηκαμε για μια εκθεση που θα διεξαχθει στο Μητροπολιτικο Μουσειο της Νεας Υορκης. Η εκθεση θα ξεκινησει τον Σεπτεμβριο του επομενου ετους. Παραλληλα, το φετινο φθινοπωρο περιπου αναμενεται να εκδοθει και το πονημα του Cyprian Broodbank, καθηγητη αρχαιολογιας στο UCL, A History of the Middle Sea, σχετικα με την ιστορια της Μεσογειου απο τις απαρχες της εως το τελος του κλαισκου κοσμου. 

 Η εκθεση και ο σχετικος καταλογος ειναι σε επιμελεια της Joan Aruz. Τιτλοφορειται From Assyria to Iberia: Crossing Continents at the Dawn of the Classcal Age και θα παρουσιαστει στην Ν. Υ. μεταξυ 15/09/2014 και 25/01/2015. Η εκθεση λογιζεται ως το τελευταιο μερος μιας τριλογιας του Μετροπολιταν, η οποια ξεκινησε το 2003 με την Art of the First Cities: The 3rd Millenium BC from the Mediterranean to Indus και συνεχιστηκε το 2008 με την Beyond Babylon: Art, Trade and Diplomacy in the 2nd Millenium BC. Εξυπακουεται οτι οι αντιστοιχοι εκθεσιακοι καταλογοι εχουν ηδη κυκλοφορησει. Ολοι σε επιμελεια της Τζ. Αρουζ, η οποια το φετινο φθινοπωρο θα εκδοσει και το συλλογικο εργο που βασιζεται στην δευτερη εκθεση και καταλογο του 2008, υπο τον τιτλο Cultures in Contact: From Mesopotamia to the Mediterranean in the 2nd Millenium BC. Αναμενεται λοιπον και αυτο το εργο, τα πεπραγμενα του σχετικου συνεδριου, την ιδια περιπου εποχη με την εκδοση του εργου του Μπρουντμπανκ.

 Τα ετη 2014 και 2015 ομως, θα παρουσιαστει και μια αντιστοιχη εκθεση στην Ευρωπη. Ο τιτλος της ειναι Mediterranean: A shared space, 10th-4rth cent. BC και θα παρουσιαστει στην Ισπανια. Πρωτα στο Μουσειο Caixa Forum Barcelona μεταξυ 27/02/ και 24/06/2014 και εν συνεχεια στο Caixa Forum Madrid απο 24/07/2014 μεχρι και 06/01/2015. Τοτε θα κυκλοφορησει και ο καταλογος, ο οποιος σιγουρα θα δικαιωσει καθε προσδοκια...

 Οι ανωτερω εκθεσεις, οι ανωτερω τιτλοι, κινουνται ολοφανερα στον δρομο που ανοιξαν η εκθεση, ο καταλογος και ο συνεδριακος τομος του Μουσειου Γουλανδρη Κυκλαδικης Τεχνης προς τα τελη της δεκαετιας του '90 και σε επιμελεια Ν. Σταμπολιδη "Πλοες: Απο την Χουελβα στη Σιδων". Δυστυχως ομως, δεν ελειψε απο καποιους η γκρινια, οπως διαβασαμε πριν απο λιγες μερες στο κειμενο γνωστης αθηναικης εφημεριδας...Μελος του ΚΑΣ διαμαρτυρηθηκε για τον ρολο που θα παιξει η Ελλαδα και ο αρχαιος Ελληνικος πολιτισμος στις 2 μελλοντικες εκθεσεις της Ν. Υ. και της Ισπανιας. Φοβηθηκε δε, μηπως η Ελλαδα ειναι ο πτωχος συγγενης... Και το σχολιο αυτο θεωρηθηκε μαλιστα ουσιωδες και ευστοχο απο τους δημοσιογραφους που καλυπτουν το πολιτιστικο ρεπορταζ!!!

 Κι ομως, δεν υπαρχει φοβος ανησυχιας. Το μελος του ΚΑΣ και οι δημοσιογραφοι απλα δεν εχουν καταλαβει ο κονσεπτ των εν λογω εκθεσεων. Συμφωνουμε με τα σχολια επι του αρθρου, και οι μεν και οι δε θα πρεπει να ανατρεξουν στην σχετικη βιβλιογραφια. Εμεις απο την πλευρα μας εχουμε παραθεσει τα σχετικα στοιχεια στο παρων κειμενο. 

 Οι αρμοδιοι του ΚΑΣ θα πρεπει να καταλαβουν, οτι οι εκθεσεις σε Ν. Υ. και Ισπανια δεν αποσκοπουν να δειξουν μονο τον ελληνικο, αλλα ολους τους πολιτισμους της Μεσογειου. Εχουμε ηδη αναφερει για την μεθοδολογια της συγκριτικης μελετης και τις διαπολιτισμικες σχεσεις μεταξυ των μεσογειακων πολιτισμων της αρχαιοτητας. Αυτα θα τα βρει κανεις στα ανωθι λινκς. Το Μετροπολιταν αλλωστε εχει απμπολλες φορες οργανωσει εκθεσεις για την αρχαια και βυζαντινη Ελλαδα. Επισης, γιατι τοση γκρινια για την συμμετοχη; Που ησαν τα ελληνικα μουσεια το 2003 και το 2008; Ειχαν στειλει αντικειμενα στις τοτε εκθεσεις; Γιατι τωρα το Μετροπολιταν τους ζηταει να συνδραμουν, αλλα και να γραψουν αρθρα. 

 Ολοκληρωνουμε το κειμενο με την ευχη, να καταλαβουν επιτελους οι ημετεροι αρμοδιοι το κονσεπτ των προαναφερομενων εκθεσεων και να μην γκρινιαζουν. Η βιβλιογραφια υπαρχει, ας την εκμεταλλευτουν. Αλλωστε, τι προβολη για την Ελλαδα να γινει σε εκθεσεις που παρουσιαζουν την πρωιμη εποχη του Σιδηρου; Τοτε δεσποζαν η Νεοασσυριακη και αργοτερα η Περσικη Αυτοκρατορια. Παρατιθενται και 3 χαρτες στο κειμενο, για να γινει κατανοητο αυτο. Ψυχραιμια λοιπον κυριες και κυριοι και καλο θα ειναι να μην μιλατε για πτωχους συγγενεις και αλλα πραγματα που δεν γνωριζετε, εαν δεν τα μαθετε προηγουμενως.

ΜΙΑ ΧΩΡΑ ΣΕ ΜΕΤΑΒΑΣΗ: Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΥΚΣΩΣ (15.-17. ΔΥΝ.) ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ.

Στο τελευταιο κειμενο, της 31.05.2013, ασχοληθηκαμε εντελως γενικα με τις μεταβατικες φασεις/ εποχες στην Αρχαιολογια, εφ' αφορμης της διοργανωσης συνεδριων σχετικων με τα ζητηματα αυτα. Εντελως συμπτωματικα, μολις προσφατα πληροφορηθηκαμε την υπαρξη ενος συλλογικου συνεδριακου τομου, η θεματικη του οποιου σχετιζεται με τις μεταβατικες εποχες. Προκειται για το εργο σε επιμελεια M. Marée, The Second Intermediate Period (13-17 Dyn.): Current Research, Future Prospects. OLA 192 (2010). Ξεχωριζει το αρθρο του M. Bietak μεταξυ των εξισου ενδιαφερονων κειμενων του εν λογω τομου. Το βιβλιο αυτο στεκει πλεον επαξια διπλα στην υπαρχουσα σχετικη βιβλιογραφια, που περιλαμβανει εργα οπως τα εξης: Oren, E. D. (Ed.) The Hyksos: New historical and archaeological perspectives. Procedings of an International Seminar (Philadelphia 1997); Gamer-Wallert, I. - Shefter, A., Ägypten während der Zweiten Zwischenzeit. TAVO B. 2, 4 (1981); Hein, I. (Ed.) Pharaonen und Fremde - Dynastien im Dunkel. Exhibitionscatalogue (Vienna 1994).

 Ας παρουμε ομως τα πραγματα απο την αρχη, ωστε να γινει κατανοητο στους αναγνωστες περι τινος προκειται: Στην παρουσα περιπτωση γινεται λογος για την εποχη που στην Αιγυπτο καλειται 2η Ενδιαμεση περιοδος (2nd Intermediate Period/ 2te Zwischenzeit). Η εποχη αυτη καλυπτεται χρονολογικα απο τις Δυναστειες 13 εως 17 και επεται του Μεσου Βασιλειου (βλ. Beckerath, von, J., Chronologie des pharaonischen Ägypten (1997)). Το τελος του Μεσου Βασιλειου, η 12η δηλαδη Δυναστεια, βρισκει την χωρα διαλυμενη και αποδυναμωμενη. Η Αιγυπτος χωριζεται στα δυο με το νοτιο κομματι να κυβερναται απο τις Θηβες. Το βορειο κομματι, η περιοχη του Δελτα του Νειλου δηλαδη, κυβερναται απο διαφορους μικρους ηγεμονες, μεχρι και την 14η Δυναστεια. Οι Δυναστειες 15 εως 17 ειναι η εποχη των Υκσως. Το ονομα αυτο ειναι η ελληνικη παραφθορα του αιγυπτιακου Heqau-Chasut που μεταφραζεται περιπου ως οι "Κυριοι των ξενων χωρων" (lords of the foreign lands). Κατα τον Φλαβιο Ιωσηπο (Κατ' Αππιωνος A, 82-84), ο οποιος βασιστηκε στα Αιγυπτιακα του Μανεθωνος, το ονομα Υκσως μεταφραζεται ως "ποιμενες βασιλεις" (shepherd kings). Ακουγεται βεβαια πιο ρομαντικο, αλλα ο Ιωσηπος πιστεψε οτι οι Υκσως ηταν Ισραηλιτες. Πιο συγκεκριμενα, θεωρει οτι πισω απο την ταυτοτητα των Υκσως κρυβεται η βιβλικη ιστορια του Ιωσηφ που πουληθηκε σκαλβος στην Αιγυπτο και με την αξια του εφτασε στα ανωτατα αξιωματα της αιγυπτιακης κοινωνιας. Οταν αποκαλυφθηκε στ' αδελφια και τον πατερα του, καλεσε την οικογενεια του στην Αιγυπτο. Κι αλλοι Ισραηλιτες τους ακολουθησαν και παρεμειναν στην Αιγυπτο, μεχρι τα γεγονοτα της Εξοδου.  Κατα τους Ηροδοτο και Μανεθωνα οι Υκσως βασιλεψαν περι τα 108 χρονια στην Αιγυπτο.

 Σε αυτο το σημειο πρεπει να ειπωθει, οτι οι ανασκαφες του Αυστριακου Αρχαιολογικου Ινστιτουτου υπο την διευθυνση του Μ. Bietak αποκαλυψαν απο την δεκαετια του '60 την πρωτευουσα των Υκσως στο ΒΑ Δελτα του Νειλου. Η περιοχη ονομαζεται σημερα Τελ ελ Νταμπα (Tel el Dab´a) και βρισκεται σχετικα κοντα στην Πι Ραμεση, στο Καντιρ. Ταυτιστηκε δε με την αρχαια Αυαριν η' Αβαριν. Πληροφοριες για την πολη και τις ανασκαφες υπαρχουν στην ιστοσελιδα www.auaris.at . Συν τοις αλλοις μαθαινουμε οτι πιθανον απο τα 1720 π.Χ. να συνερρεαν πληθυσμοι απο την Συροπαλαιστινη στο Δελτα. Πιθανον να καταγονταν οι Υκσως ειτε απο Χουρριτες, ειτε απο Χανααναιους. Σιγουρα ησαν σημιτικης καταγωγης και μαλλον η ονομασια Υκσως αναφεροταν στους ευγενεις, την αριστοκρατια που κυβερνουσε την Κατω Αιγυπτο απο την Αβαριν απο την 15η μεχρι και την 17η Δυναστεια, δηλαδη απο τα 1640 μεχρι τα 1530 π.Χ. περιπου.

 Γενικες πληροφοριες για τους Υκσως, περαν των προαναφερομενων τιτλων, θα βρουν οι αναγνωστες στα ακολουθα εργα (σε χρονολογικη σειρα): Petrie, W.M.F., Hyksos and Israelite Cities (1906); Alt, A., Die Herkunft der Hyksos in neuer Sicht. SBLeipzig 101.6, 1954; Seters, van, J., The Hyksos: A new investigation (1966); Booth, C., The Hyksos Period in Egypt. Shire Egyptology 27 (2005).

 Οι σχετικοι με την πολιτικη, κοινωνικη και οικονομικη κατασταση της εποχης τιτλοι ειναι οι εξης: Beckerath, von, J., Untersuchungen zur politischen Geschichte der Zweiten Zwischenzeit in Ägypten (1964); Ryholt, K., The political situation in Egypt during the 2nd Intermediate Period (1997); Schneider, T., Ausländer in Ägypten während des Mittleren Reiches und der Hyksos Zeit. 2 vols. (1998; 2003). Επισης στο βιβλιο του D. Redford, Egypt, Canaan and Israel in Ancient Times (1992). Ας κοιταξουν ακομη οι αναγνωστες τα εργα των Polz, D., Der Beginn des Neuen Reiches. Zur Vorgeschichte einer Zeitwende. DAIK Sonderschriften 31 (2007) και Seiler, A., Tradition und Wandel. Die Keramik als Spiegel der Kulturentwicklung Thebens in der Zweiten Zwischenzeit. DAIK Sonderschriften 32 (2005).

 Στη διεθνη βιβλιογραφια οι Υκσως ειναι κυριως γνωστοι ως εκεινοι, οι οποιοι ειτε εφευραν ειτε εφεραν το σπαστο τοξο (composit bow), το ξιφος-δρεπανι (Sichel-Schwert) και κυριως το πολεμικο αρμα, συρομενο συνηθως απο δυο αλογα.  Τελικα, περι τα 1530 π.Χ., οι Υκσως εκδιωχτηκαν απο το Δελτα και η Αιγυπτος ξαναεγινε ενα ενωμενο βασιλειο. Ο ανθρωπος που τα καταφερε λεγοταν Αμωσις Α' και εγινε ο ιδρυτης της 18ης Δυναστειας, με την οποια ξεκιναει το Νεο Βασιλειο στην Αιγυπτο. Ηταν γιος του Seqenenre Tao και της Ahhotep A´ της θηβαικης βασιλικης οικογενειας. Ο πατερας του ειχε τραυματιστει θανασιμα σε μαχη εναντιον των Υκσως. Ο μεγαλυτερος αδελφος του Καμωσης ειχε επισης πολεμισει τους Υκσως. Δεν τα καταφερε. Τελικως ο Αμωσις ηταν που πετυχε καθοριστικες νικες, εχοντας ως συμμαχους του Νουβιους πολεμιστες απο τα νοτια συνορα της Αιγυπτου.

 Περαν των καινοτομιων σε οπλα και τεχνικες μαχης, οι ασιατικης καταγωγης Υκσως φαινεται οτι προσπαθησαν και καταφεραν εν μερει ισως να ενταχθουν στην αιγυπτιακη κοινωνια. Καποιες παραδοσεις τους, λ.χ. στα ταφικα εθιμα, αντανακλουν αντιστοιχες χανααναικες. Επισης εχουν βρεθει αρκετα αγγεια του τυπου Tell el Yahoudijah απο την Συροπαλαιστινη στην Αυαριν, αλλα και μπολικα κυπριακα. Λατρευαν ωστοσο αιγυπτιακες θεοτητες, οπως τον Σεθ και τον Αποφι. Eνας μαλιστα εκ των ηγετων των Υκσως ονομαζεται επισης Αποφις. Παρα ταυτα, οι Αιγυπτιοι της Ενδιαμεσης Περιοδου και του Νεου Βασιλειου θεωρησαν ντροπιαστικη την διχοτομηση της χωρας τους και την κυριαρχια ξενων στο Δελτα. ετσι, οταν δεν απεφευγαν τις αναφορες σε εκεινη την εποχη, φροντιζαν να την μειωνουν. Συχνα αναφερονταν στους Ασιατες Υκσως με υποτιμητικο τροπο. Σε κανεναν αλλωστε δεν αρεσει η κατακτηση και ο ζυγος ξενων στην χωρα του, αυτο ειναι διαχρονικο συναισθημα.

 Πληροφοριες για την εποχη των Υκσως υπαρχουν εδω: Miosi, F. T., A reading book of the 2nd Intermediate Period Texts (1981); Verbovsek, A., Die sog. "Hyksos Monumente" (2006). Σχετικα με την τεχνη τους, τον υλικο τους πολιτισμο, ας κοιταξουν οι αναγνωστες τα ακολουθα εργα σε χρονολογικη σειρα: Brink, van, C. M. E., Tombs and burial customs at Tell el Dab´a and their cultural relationship to Syria-Palestine during the 2nd Intermediate Period (1982); Aston, D. A., A corpus of the Late Middle Kingdom and Second Intermediate Period Pοttery. 2 vols. (2004); Graham, P., Metalwork and metalworking evidence of the Late Middle Kingdom and the Second Intermediary Period (2006); Ben-Tor, D., Scarabs, Chronology and Interconnections. Egypt and Palestine in the 2nd Intermediary Period. OBO 27 (2007); Miniaci, G., Rishi Coffins and the funerary culture of Second Intermediate Period Egypt (2011). 

 Υπαρχει και ενας αλλος λογος ομως, για τον οποιο ο γραφων ασχολειται με τους Υκσως. Παιδι ηταν ακομη, των πρωτων ταξεων του δημοτικου, οταν του δωρισαν ενα βιβλιο μεταφρασμενο απο τα γαλλικα με πλουσια εικονογραφηση: "Η ιστορια της αρχαιοτητας για τα παιδια", καπως ετσι ηταν ο τιτλος του. Στο κεφαλαιο για την Αιγυπτο ανεφερε τους Υκσως. Ειχε και μια εικονα μαχης, στην οποια οι Υκσως φορουσαν κρανη που ομοιαζαν με τα ασσυριακα... Δυστυχως δεν γνωριζουμε περισσοτερα για την εμφανιση και τον οπλισμο τους...

 Χρονια αργοτερα, το 1991, ενημερωθηκε απο αρθρο σε ελληνικη εφημεριδα για τις ανακαλυψεις των Αυστριακων Αρχαιολογων στην Αυαριν. Ειχε βρεθει το ανακτορο των βασιλεων Υκσως. Σε ενα δωματιο εντος του ανακαλυφθηκαν θραυσματα τοιχογραφιων. Η τεχνοτροπια και τα μοτιβα παρεπεμπαν απευθειας σε μινωικα/ αιγαιακα προτυπα! Τα θραυσματα απεικονιζαν τοπια, λουλουδια, ζωα. Το συνολο απο τα πιο εντυπωσιακα σχηματιζε την εικονα ταυροκαθαψιων, παρομοια με εκεινη του ανακτορου της Κνωσου! Η βιβλιογραφια για αυτο το τελευταιο μοτιβο περιλαμβανει τα εργα: Caubet, A. et al. (eds.) L´acrobate au tareau (Paris 1999); Bietak, M. - Marinatos, N. - Palyvou, C., Taureadorszenes in Tel el D´aba and Knossos (2007). Mετα απο πολλες ερευνες αποδειχτηκε οτι οι τοιχογραφιες αυτες ειναι υστεροτερης εποχης, των αρχων του Νεου Βασιλειου και της Δυναστειας των Τουθμωσιδων. Λεπτομερειες για αυτο, καθως και για αλλες παρομοιου τυπου τοιχογραφιες, υπαρχουν στην ιστοσελιδα www.wall-paintings-ted.de . Ωστοσο εχουν βρεθει θραυσματα μινωικης κεραμεικης του τυπου Καμαρες στην Αυαριν. Απο το El Lischt, ταφος 879 προερχεται επισης μια οινοχοη με μινωικου τυπου δελφινια. Πιθανον να ειναι εργο φτιαγμενο απο μη μινωιτη, ο οποιος ομως μιμηθηκε την μινωικη τεχνοτροπια. Στην μινωικη κεραμεικη δεν υπαρχουν πολλα δελφινια πανω σε ενα αγγειο. Παλι απο την Αυαριν προερχεται ενα μεταλλικο αντικειμενο που απεικονιζει δυο αντιθετικα στεκομενα ζωα, πιθανον σκυλους. Ομοιαζει δε με αντικειμενο που βρεθηκε στον θησαυρο της Αιγινας. Ενα κομματι, το οποιο ειναι σχεδον ακριβες αντιγραφο του, βρισκεται στο Βρετανικο Μουσειο, οπως και ο θησαυρος της Αιγινας. Απο τον ελλαδικο χωρο εχουμε διαφορους σκαραβαιους με τα καρτους των ηγεμονων Υκσως. Στην Κρητη βρεθηκε το αγαλματιδιο του User. Στην Κνωσο επισης βρεθηκε ενα απο τα πιο σημαντικα αντικειμενα, ενα αλαβαστρινο καπακι απο αγγειο, το οποιο φερει το καρτους του Khyan, ενος απο τους διασημοτερους ηγεμονες των Υκσως, ο οποιος πρεπει να εζησε και να εδρασε κατα την εποχη των Seqenenre Tao και Kamose. Το αντικειμενο αυτο, μπορει να το δει κανεις στην φωτογραφια του παροντος κειμενου. Το καπακι βρεθηκε σε στρωματα που αντιστοιχουν στην ΜΜ ΙΙΙ εποχη. Πληροφοριες για τις σχεσεις μεταξυ Υκσως και Αιγαιακου κοσμου θα βρουν οι αναγνωστες στην κατωθι βιβλιογραφια:
Betancourt, P. P., Relations between the Aegean and the Hyksos at the End of the Middle Bronze Age, in: Oren (1997) 429-432; Bietak, M. (Ed.) trade, Power and Cultural Exchange. Hyksos, Egypt and the Mediterranean world. E&´L 5 (1995); McGovern, P.E., The foreign relations of the "Hyksos" (2000); Schachermeyr, F., Ägäis und Orient (1967).

 Τα ζητηματα χρονολογησης δεν εχουν πληρως διαλευκανθει (: υπαρχουν η παραδοσιακη, η υψηλη και η χαμηλη χρονολογηση. Οι δυο τελευταιες εχουν διαφορα ενος αιωνος περιπου. Δηλ. στην υψηλη χρονολογηση, η ΥΕ Ι ξεκιναει περι τα 1700 π. Χ. περιπου, στην χαμηλη περι τα 1600 π. Χ.), συνισταται ωστοσο η μελετη των ακολουθων εργων: Höflmayer, F., Die Synchronisierung der minoischen Alt- und Neupalastzeit mit der ägyptischen Chronologie (2012); Manning, S. W., A Test of Time (1998); Schoch, M., Die minoische Chronologie (1995).

 O Höflmayer λ.χ. τοποθετει την αρχη της ΜΜ ΙΙ Β ειτε κατα την διαρκεια, ειτε πριν απο την πρωιμη 13. Δυναστεια (σελ. 125, πιν. 1). Το τελος της ΜΜ ΙΙΙ βρισκεται ειτε κατα την κυριαρχια, ειτε μετα την κυριαρχια του Khyan, ενω το τελος της ΥΕ Ι το χρονολογει μετα το ξεκινημα της 18ης Δυναστειας (σελ. 197, πιν. 2). Στην σελ. 241 αναφερει οτι η αρχη της ΜΜ ΙΙ Β χρονολογειται πριν το 1775 π.Χ. και το τελος της ΜΜ ΙΙΙ μετα το 1625 π. Χ., το δε τελος της ΥΕ Ι το τοποθετει μετα το 1550 π.Χ. Οι δυναστειες επομενως των Υκσως, 15η με 17η (περι τα 1640 με 1530 π. Χ.) ταυτιζονται στο περιπου με τις μεση προς υστερη ΜΜ ΙΙΙ εως υστερη ΥΕ Ι (αλλα και ΥΜ Ι).

 Ενα αλλο ζητημα που εχει επισης να κανει με την χρονολογηση, ειναι εκεινο της εκρηξης του ηφαιστειου της Θηρας. Περαν εκεινης της παραδοσιακης χρονολογησης που βασιζεται στην στυλιστικη αναλυση της μινωικης κεραμεικης, την στρωματογραφια των μινωικων ανακτορων, και θελει την καταστροφη να γινεται περι τα 1450 π. Χ., ολες οι αλλες μεθοδοι βασιζονται στις φυσικες επιστημες. Η αναλυση γυρης, η δενδροχρονολογηση, ο ανθρακας 14 εχουν δωσει ως τωρα ως πιθανες χρονολογιες τις 1640 π.Χ., 1624 π. Χ., 1610 π. Χ. Ολες τους κατα την εποχη των Υκσως. Υπαρχει δε και μια αιγυπτιακη στηλη, η λεγομενη και στηλη του Καμωση, η οποια περιγραφει καποια φυσικα φαινομενα και απο πολλους εικαζεται οτι η περιγραφη ειναι εκεινη της εκρηξης στη Θηρα, η οποια δημιουργησε τσουναμι που εφτασε στις ακτες της Κρητης, ενω η τεφρα του ηφαιστειου μεταφερθηκε με τους ανεμους σε ολη τη Μεσογειο και ιχνη της βρεθηκαν μεχρι και την Αλασκα! Για αυτο το ζητημα ομως αναφερει ο Manning στο βιβλιο του. Περαιτερω βιβλιογραφια: Heinemerer, J. - Friedrich, W. L. (eds.) Time´s up! Dating the Minoan Eruption of Santorini (2009); Jaklovov-Klontza, V., Datierung der Katastrophe von Santorini. Kurze Zusammenfassung des bisherigen Standes der Forschung und vorherrschende Tendenzen, Anodos Suppl. 4, 2007, 13-57.

 Αιωνες αργοτερα, εντελως συμπτωματικα, η μοντερνα Αιγυπτος βρισκεται και παλι σε ενα μεταβατικο σταδιο. Οι διαφορες μεταξυ παρελθοντος και παροντος ειναι τεραστιες, οφειλουμε ομως να το επισημανουμε αυτο.

ΜΕΤΑΒΑΣΙΣ.

Τελικα, ισως και να ειναι θεμα χρονου. Και κορεσμου παρεμφερους θεματολογιας. Και ιδιαιτερων ενδιαφεροντων. Λιγο απο ολα πιθανον. Σε παλαιοτερο κειμενο (18.05.2010 εντ.) ειχαμε εκφρασει την απορια, γιατι απο την δεκαετια του 1990 και επειτα, καποιοι αρχαιολογοι ομιλουν, γραφουν και ερευνουν για την προιστορικη, λογου χαρην, αρχαιολογια, σε ευρυτερο ομως χωρογραφικο φασμα. Απο τις αρχες του μιλλενιουμ ειδικα, υπαρχει μια αυξηση, μια πληθωρα σχετικων δημοσιευματων, αποτελουμενη κυριως απο αρθρα και εισηγησεις σε συνεδρια.

 Εδω και λιγα χρονια πλεον, η επιστημονικη ερευνα ασχολειται και με τις λεγομενες μεταβατικες περιοδους (Transitions/ Intermediate Periods/ Übergangsphasen), απο την Εποχη του Χαλκου σε εκεινη του Σιδηρου, παραδειγματος χαρην ( βλ. κειμενο 04.02.2011 εντ.). Οι μεταβασεις αυτες μπορει να οφειλονται σε εσωγενη η' εξωγενη αιτια, σε φυσικες η' και σε οικονομικες καταστροφες. Συνεπεια αυτων μπορει να ειναι η (α)συνεχεια ((dis)continuity) και ρηξη (collapse), η αλλαγη (change/(cultur)wandel) σε ομαδες, πληθυσμους, περιοχες. Αυτες τις ρηξεις και τις αλλαγες καλειται ο αρχαιολογος να ερευνησει, να μελετησει και να ερμηνευσει δια μεσου των πηγων που του διατηθενται, τουτεστιν τα αρχαιολογικα καταλοιπα, οπως ειναι οικισμοι, οι ταφες και τα ταφικα εθιμα, αντικειμενα καθημερινης χρησεως, τεχνεργα, υλικα.

 Προσεχως θα διεξαχθουν καποια συνεδρια σχετικα με τετοιου ειδους θεματα, τα οποια αφορουν τον αιγιακο χωρο:

(1) "Communities in Transition: The circum-Aegean Late Neolithic Stages (ca. 5000/4800 - 3200/3000 BC)". International Conference, 7-9 June 2013, Acropolis Museum - Danish Institute, Athens (Inf: fn.conference@gmail.com)

 Στο συνεδριο αυτο θα παρουσιαστει η μεταβατικη εποχη απο το τελος της Νεολιθικης ως την αρχη της Πρωιμης Εποχης του Χαλκου στο Αιγαιο. Μολονοτι υπηρξαν και υπαρχουν αρκετοι που το βλεπουν με σκεπτικισμο, τις τελευταιες δεκαετιες εχει πλεον θεμελιωθει ο ορος "Χαλκολιθικη Εποχη" (Copper-Age/ Kupfer(stein)-Zeit) και για τον ελλαδικο χωρο. Κυριως στην Βορειο Ελλαδα, την Μακεδονια και τη Θρακη δηλαδη, ειναι που απο την Υστερη Νεολιθικη παρουσιαζονται τα πρωτα μεταλλικα αντικειμενα. Στην νοτια ηπειρωτικη χωρα, αυτα σπανιζουν. Παρα ταυτα, υπαρχουν στοιχεια που αποδεικνυουν οτι μιας πρωιμης μορφης εξορυξη και κατεργασια μεταλλων ελαβε χωρα κατα την εποχη εκεινη. Στην αμεσως επομενη φαση, την Πρωιμη Εποχη του Χαλκου δηλαδη, η κατεργασια συστηματικοποιηθηκε, ωστε πολλοι ερευνητες να μιλανε για κοινωνιες στο Αιγαιο, οι οποιες ειχαν εξειδικευμενους τεχνιτες στις ταξεις τους. Αυτη ακριβως η εποχη χαρακτηριζεται απο τους ερευνητες, ως η εποχη του "international spirit" (3. χιλ. π. Χ.). Τοτε ειναι, που εμφανιζεται ο Κυκλαδικος πολιτισμος, ενω δημιουργουνται και διαφορα αλλα κεντρα, οπως του ΒΑ. Αιγαιου, που περιλαμβανει και τα παραλια της Μ. Ασιας, της προανακτορικης Κρητης και φυσικα, ο πολιτισμος της ηπεριωτικςη Ελλαδος, με κεντρα οπως η Λερνα.    

(2) "Explaining Change in Aegean Prehistory: Regression and Regeneration from Early Helladic III to Late Helladic I Aegean". International Conference, 17-18 October 2013, University of Groningen, Netherlands (Inf: symposium.aegean.prehistory@gmail.com)

 Στο συνεδριο αυτο θα παρουσιαστει η ερευνα για την εποχη μεταξυ του τελους της Πρωιμης Ελλαδικης ΙΙΙ και της απαρχης της Υστεροελλαδικης Ι η' Πρωτομυκηναικης. Η εποχη δηλαδη που καλειται Μεσοελλαδικη και στην οποια γινονται διαφορες πολιτιστικες, οικονομικες και κοινωνικες ζημωσεις και αλλαγες. Σε εκεινη την εποχη βρισκεται το μυστικο που οδηγησε στην δημιουργια του πολιτισμου, τον οποιο αποκαλουμε ακομα και σημερα μυκηναικο. Η Μεση Ελλαδικη εφερε νεες τεχνοτροπιες στην κεραμεικη. Τα δυο κυριαρχα ειδη κεραμεικης ειναι η μινυακη (minyan wares, grey and yellow) και η matt-painted ware. Υπαρχουν ορισμενοι ερευνητες, οι οποιοι βλεπουν εμφανιση νεων πληθυσμων μαζι με την εισαγωγη των δυο ειδων κεραμεικης. Για να δουμε ομως, τι θα παρουσιαστει στο συνεδριο για αυτα τα ζητηματα! 

 Bonus:http://www.academia.edu/1385065/_Cycles_of_collapse_in_Greek_Prehistory_Reassessing_Social_Change_at_the_Beginning_of_the_Middle_Helladic_and_the_Early_Iron_Age

ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΧΡΥΣΗ ΜΑΣΚΑ.

Οπως μπαινεις στο Εθνικο Αρχαιολογικο Μουσειο επι της Πατησιων, διπλα ακριβως απο το πολυπαθο κτηριο του Πολυτεχνιου, προχωρας ευθεια. Μπροστα σου ανοιγεται η ευρυχωρη αιθουσα της Μυκηναικης Συλλογης. Απαρταται κυριως απο τα αντικειμενα που βρηκε ο γερμανος εμπορος Χαινριχ Σλημαν στις Μυκηνες απο το 1874 και μετα.

 Στασου στη βιτρινα με τις μασκες. Δεν ειναι ολες μαζι τοποθετημενες, οπως στην φωτογραφια. Η πιο διασημη λειπει. Σε αλλη βιτρινα τοποθετημενη θα την δεις. Ειναι φτιαγμενη απο χρυσαφι. "Μασκα του Αγαμεμνονα" την ονομασε ο Σλημαν. Μαζι με τις αλλες, μαζι με οπλα, δαχτυλιδια και αλλους θησαυρους την βρηκε εντος του Ταφικου Περιβολου Α'. Νομιζε οτι ειχε βρει τους ταφους των ηρωων του Ομηρου. Η επιστημη εξελιχθηκε ομως τοσο πολυ απο την εποχη του Σλημαν, ωστε σημερα γνωριζουμε οτι η εν λογω μασκα, οπως και τα υπολοιπα ευρηματα του Ταφικου Περιβολου, ανηκουν σε μια πολυ πρωιμοτερη εποχη. 

 Ο Τ. εχει παει αμετρητες φορες στο Μουσειο. Και καθε φορα ειναι σαν να υπαρχει μια αορατη δυναμη που τον σπρωχνει να μπει στην μεγαλη αιθουσα και να σταθει μπροστα στη βιτρινα με την φερομενη ως Μασκα του Αγαμεμνονα. Ωρες εχει περασει μπροστα της. Προσπαθωντας να της μιλησει. Μα, μπορει κανεις να μιλησει με αντικειμενα;

 

 Ο Τ. δεν ξερει. Δεν εχει τις απαντησεις. Αλλα καθε φορα που κοιταζει τη χρυση Μασκα, σκεφτεται τα ιδια πραγματα: "Ποιος να κρυβεται πισω απο το προσωπειο; Ποτε εζησε; Ανταποκρινεται καποιο απο τα προσωπα της μυθολογιας στον φορεα της Μασκας;" 

 Κατ' αρχας για την ιδια τη Μασκα: Πριν πολλα χρονια, ο αρχαιολογος Σπυριδων Μαρινατος πιστευε οτι ο χρυσος των Μυκηνων προερχεται απο την Αιγυπτο. Αλλοι εικαζουν οτι μπορει να προερχεται απο την Θρακη. Γιατι οι επιστημονες του ΕΑΜ δεν παιρνουν δειγματα απο την Μασκα; Οι ειδικοι ξερουν πως γινονται αυτες οι δουλειες: Παιρνεις πολυ μικρα δειγματα, σε χιλιοστα με ειδικα εργαλεια, απο την εσωτερικη πλευρα του αντικειμενου. Αυτα μπορεις να τα μοιρασεις σε ειδικα εργαστηρια, οπως ο "Δημοκριτος". Τουλαχιστον να μαθουμε την προελευση και την ακριβεστερη χρονολογιση του αντικειμενου, διοτι καλες οι θεωριες, αλλα αν μπορουμε να αποδειξουμε κατι, ακομα καλυτερα.

 Κατα δευτερον, η Μυκηναικη Εποχη υπαγεται στην Υστερη Εποχη του Χαλκου. Απο τα 1600 μεχρι τα 1200 π.Χ. περιπου. Η δε ακμη των μυκηναικων βασιλειων εικαζεται να συνεβει περι τα 1500 π.Χ. και επειτα. Περι τα 400 χρονια λοιπον κυριαρχιας του μυκηναικου πολιτισμου στην ηπειρωτικη Ελλαδα πρωτα, εν συνεχεια και στο Αιγαιο, με εμπορικη εξαπλωση του σε ανατολικη, κεντρικη και πιθανον νοτιοδυτικη Μεσογειο. Ποσες δυναστειες, ποσοι βασιλεις και ιερειες, πολεμιστες και εμποροι, αγροτες και ναυτικοι να εδρασαν μεσα σε αυτους τους 4 αιωνες; Αλλα και υπο ποιες προυποθεσεις δημιουργηθηκε αυτο που εμεις ονομαζουμε Μυκηναικο Πολιτισμο;

 Οι απαρχες του βρισκονται σαφως στην προηγουμενη χρονολογικη περιοδο, η οποια τουλαχιστον στην ηπειρωτικη Ελλαδα ονομαζεται Μεσοελλαδικη Εποχη. Τα ευρηματα του Σλημαν απο τον Ταφικο περιβολο τοποθετουνται χρονικα περι τα 1700 με 1600 π.Χ., ειτε κατα την τελευταια φαση της Μεσοελλαδικης (ME III), ειτε κατα την πρωιμη φαση της Υστερης Εποχης του Χαλκου η' Πρωιμης Μυκηναικης (YE I/ ΠΜ Ι). Αλλη μια μακρα χρονολογικη περιοδος, ενας αιωνας περιπου, κατα τον οποιο πολλα φερεται να συνεβησαν στον ελλαδικο χωρο. Παρα τα πλουσια ευρηματα απο τις Μυκηνες και αλλες περιοχες, εχουμε να κανουμε με ενα τεραστιο παζλ, απο το οποιο λοιπουν αρκετα βασικα κομματια. Ειναι πολυ δυσκολο να ανασυνθεσουμε τις συνθηκες που οδηγησαν στην δημιουργια μιας κοινης ταυτοτητας, μιας εθνικης ομαδας, ενος κεντρου, οπως οι Μυκηνες, ενος πολιτισμου με κοινη γλωσσα, θρησκεια και παραδοσεις. 

 Ο Τ. κοιταει και ξανακοιταει το χρυσο προσωπειο: "Ποιος εισαι;" αναρωτιεται, αν και ξερει οτι δεν θα λαβει απαντηση. Μηπως ο ιδιοκητης της χρυσης Μασκας ηταν καποιος πολεμαρχος, ο οποιος επιβιωσε απο καποιου ειδους εμφυλια διαμαχη μεταξυ πολλων και καταφερε να δημιουργησει την δυναστεια των Μυκηνων; Μηπως προκειται για καποιον απογονο του; Η' ισως για εναν βετερανο που πολεμησε με τους Θηβαιους Αιγυπτιους εναντιον των Υξως της Κατω Αιγυπτου, οπως πιστευε ο Μαρινατος; Μπορει ο αποθανων, που ταφηκε με τιμες, οπως μαρτυρουν τα ευρηματα, να ηταν κατι αναλογο με τους πολεμιστες ηρωες των εργων του Τολκιν, του Μαρτιν, του Χαουαρντ;

 Το παζλ ειναι τεραστιο. Τα περισσοτερα κομματια λειπουν. Και οπως τα αψυχα αντικειμενα δεν μιλουν, ετσι και ο Τ. απομενει μονος του στην μεγαλη σαλα του ΕΑΜ. Να κοιταει το χρυσο προσωπειο. Και να αναρωτιεται, καθως γυρω του περιπλανουνται οι υπολοιποι επισκεπτες...