Ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΜΙΝΩΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ.

 Στις 8 Γενάρη συμπληρώθηκαν 113 χρόνια από την γέννηση του Νικολάου Πλάτωνος. Πρόκειται για εναν εκ τους σημαντικότερους Έλληνες αρχαιολόγους, το έργο του οποίου κατά την γνώμη μας δεν έχει τύχει της προσοχής, μελέτης και σεβασμού που του αρμόζει. Θα εξηγήσουμε αναλυτικότερα παρακάτω γιατί και πως.

Ο Νικόλαος Πλάτων (εικ. 1) γεννήθηκε στις 8 Γενάρη 1909 στην Κεφαλλονιά και απεβίωσε στις 28 Μάρτη 1992 στην Αθήνα. Σπούδασε αρχαιολογία σε Αθήνα και Παρίσι. Στα 1939 διορίστηκε διευθυντής του αρχαιολογικού μουσείου Ηρακλείου και έφορος αρχαιοτήτων ανατολικής Κρήτης. Μεταξύ 1945 και 1962 έγινε γενικός έφορος αρχαιοτήτων Κρήτης. Συνάμα, μεταξύ 1960-1962 ανέλαβε διευθυντής της αρχαιολογικής περιφέρειας Αθηνών και μουσείου Ακροπόλεως και στα 1962 τοποθετήθηκε στην Εφορία Βοιωτίας ως προιστάμενος της. Μεταξύ 1965 και 1974 δίδαξε προιστορική αρχαιολογία στο ΑΠΘ και από το 1974 μέχρι την συνταξιοδότησή του μεταπήδησε ως καθηγητής στο νεοσύστατο πανεπιστήμιο Ρεθύμνης.

Εικ. 1: Νικόλαος Πλάτων (Κεφαλλονιά, 08.01.1909 - Αθήνα, 28.03.1992)

 Κατά την διάρκεια του Β΄ ΠΠ, ο Πλάτων, συχνά με κίνδυνο της ίδιας του της ζωής, διέσωσε εκθέματα του μουσείου Ηρακλείου και προσπάθησε, πολλές φορές με επιτυχία, να εμποδίσει καταστροφές και λεηλασίες αρχαιοτήτων και αρχαιολογικών χώρων της Κρήτης από τους Γερμανούς κατακτητές.

Εκ. 2: Άποψη του μινωικού ανακτόρου της Ζάκρου (ανατ. Κρήτη)

 

Εικ. 3: Κάτοψη του μινωικού ανακτόρου της Ζάκρου (ανατ. Κρήτη)

 Ο Πλάτων επέτυχε να ανακαλύψει και να ανασκάψει το 4ο μινωικό ανάκτορο της Κρήτης στα 1961. Το ανάκτορο αυτό, μικρότερο σε μέγεθος από τα αντίστοιχα σε Κνωσό, Φαιστό και Μάλια, βρίσκεται στην ανατολική Κρήτη, στην θέση Κάτω Ζάκρος (εικ. 2). Διαθέτει δε παρόμοια αρχιτεκτονικά γνωρίσματα με τα προαναφερόμενα ανάκτορα, δηλαδή εναν ανοιχτό, κεντρικό χώρο, μια αυλή, περιμετρικά της οποίας είναι κατασκευασμένα διάφορα δωμάτια, μεγάλα και μικρά. Κάποια εξ΄ αυτών ήσαν αποθηκευτικοί χώροι, κάποια άλλα ήσαν αρχειοθήκες, μιας και εκεί βρεθήκαν και πινακίδες (εικ. 3). Πολυάριθμα αγγεία και σφραγιδόλιθοι, συχνότατα από πολύτιμα υλικά, ευρέθησαν στην Ζάκρο. Τα ευρήματα πιστοποιούν τις εμπορικές σχέσεις και ανταλλάγες προιόντων μεταξύ της Ζάκρου, των υπολοίπων ανακτόρων της Κρήτης, αλλά και τις επαφές με άλλες χώρες της ανατολικής Μεσογείου. Οι ανασκαφές στην Ζάκρο συνεχίζονται υπό την εποπτεία του Ελευθέριου Πλάτωνος, γιού του Νικόλαου και καθηγητού μινωικής αρχαιολογίας στο ΕΚΠΑ.

Η κορυφαία όμως συνεισφορά του Πλάτωνος στην επιστήμη, δεν ήταν μόνο η ανακάλυψη ακόμα ενος ανακτόρου, αλλά κάτι μεγαλύτερο και ουσιώδες:

Εικ. 4: Χρονολόγηση μινωικής Κρήτης

 Σε συνέδριο που διεξήχθει στο Αμβούργο της Γερμανίας στα 1958, ο Πλάτων πρότεινε, μετά από ενδελεχή μελέτη και παρατήρηση, την θέσπιση ενός νέου μοντέλου σχετικής χρονολόγησης της μινωικής Κρήτης. Το μοντέλο του Πλάτωνος βασιζόταν στην στρωματογραφία και στις διαφορετικές φάσεις οικοδόμισης και αρχιτεκτονικής εξέλιξης των μινωικών ανακτόρων που είχε ερευνήσει συστηματικά (εικ. 4). Η μέχρι τότε χρησιμοποιηθείσα μέθοδος ήταν εκείνη του Άρθουρ Έβανς, η οποία στηριζόταν στην κεραμική τυπολογία. Η μέθοδος χρονολόγησης του Πλάτωνος έγινε αποδεκτή και χρησιμοποιείται κατά κόρον, μαζί με την χρονολόγηση του Έβανς. 

Αυτήν του την συνεισφορά στην επιστήμη, την θεωρούμε ισάξια με τις θεωρίες, τους νόμους και τα αξιώματα που έχουν καθιερωθεί και διέπουν τις θεωρητικές επιστήμες (π. χ. την Φυσική). Τολμούμε δε να πούμε οτι το σύστημα χρονολόγησης του Πλάτωνος σημαίνει για την μινωική αρχαιολογία οτι σημαίνει το τέστ Παπ για την ιατρική! Και θλιβόμαστε που δεν έχει τύχει της αναγνώρισης που του αρμόζει. Και φυσικά είναι μεγάλη τιμή που ένας Έλληνας αρχαιολόγος κατόρθωσε να δημιουργήσει ενα θεωρητικό μοντέλο (αυτά συνήθως συμβαίνουν στον αγγλοσαξωνικό χώρο) το οποίο είναι έγκυρο και αποδεκτό από όλους. Κάτι τέτοιο, που ανοίγει δρόμους στην επιστήμη, μπορεί να είναι πολύ πιο σημαντικό από ανασκαφές, ευρήματα και όλο το χρυσάφι των Μυκηνών, του τάφου του Τουταγχαμών και των τάφων της Βεργίνας!