ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ) ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ "ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ (ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ 1000 - 31 π.Χ.)" ΓΙΑ ΑΡΧΑΡΙΟΥΣ, ΠΡΩΤΟΕΤΕΙΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΟΥΣ.

Σε παλαιότερο κείμενο αναφεραμε καποια βιβλιογραφικα ζητηματα σχετικα με την διδασκαλια της Κλασικης (Ελληνορωμαικης) Αρχαιολογιας. Στο παρον κειμενο επιθυμουμε να συζητησουμε το βιβλιογραφικο ζητημα, αλλα απο διαφορετικη σκοπια. Την αφορμη μας εδωσε η εκδοση - στα γερμανικα - το κατωθι τιτλου: 

Το εργο του Richard T. Neer μεταφραστηκε και εκδοθηκε απο την WBG Darmstadt στα 2013. Το πρωτοτυπο εργο εφερε τον τιτλο "Art and Archaeology of the Greek World" και ειχε εκδοθει εναν χρονο πριν απο τους Thames &´ Hudson. Το βιβλιο αυτο, εγχρωμο και με επεξηγηματικους πινακες, χαρτες και σχεδια, ειναι το ιδανικο εργαλειο για μια εισαγωγη στον κοσμο της Αρχαιας Ελληνικης Αρχαιοτητας, τοσο για πρωτοετεις, οσο και για απλους ενδιαφερομενους. Καλυπτει δε το φασμα της Ελληνικης τεχνης απο την εποχη του Χαλκου και τους πολιτισμους των Κυκλαδων, της μινωικης Κρητης και της μυκηναικης Ελλαδας μεχρι και το τελος της Ελληνιστικης εποχης. 

 Εφ΄αφορμης λοιπον της προαναφερομενης εκδοσης, επιθυμουμε στο παρον αρθρο να εκφρασουμε τις αποψεις μας για το ποια βιβλιογραφια θα συνιστουσαμε σε πρωτοετεις φοιτητες, εαν ημασταν στην θεση του διδασκοντος - lecturer, assistant ή tutor. Το βαρος φυσικα θα δωθει στην βιβλιογραφια που εχει εκδοθει απο τις αρχες της δευτερης δεκαετιας του 21ου αι. και η οποια, οπως θα φανει στην συνεχεια, ειναι πλουσιοτατη. Λογω της μεχρι τωρα εμπειριας μας θα ασχοληθουμε μονο με το αγγλικο, το γερμανικο και το ελληνικο παν/κο συστημα. 

 Πρωτα απο ολα, ας αναφερουμε καποια προκαταρκτικα: Η βιβλιογραφια που συστηνουμε εδω, αφορα την Αρχαια Ελληνικη Αρχαιολογια και Τεχνη, μεταξυ της 1ης χιλ. και του 1ου αι. π.Χ. περιπου. Για γενικη βιβλιογραφια επι των προκλασικων πολιτισμων του Αιγαιακου κοσμου, παραπεμπουμε εδώ. Αναγκαστικα ο αρχαριος, ο πρωτοετης φοιτητης πρεπει να μυηθει σε καποια βασικα πραγματα. Πρεπει να κατανοησει οτι σε πρωτο σταδιο η Ελληνικη Αρχαιολογια εχει να κανει με την Αρχαια Ελληνικη Τεχνη - αλλα οχι αποκλειστικα με αυτην. Πρεπει να κατανοησει τα χρονικα (γεωμετρικη-ελληνιστικη εποχη), τα χωρικα (ηπειρωτικη Ελλαδα, νησια Αιγαιου και Ιονιου, Κρητη, Μικρα Ασια, αποικιες Μαυρης Θαλασσας - Αδριατικης - Ιταλιας - Β. Αφρικης, Κυπρος, ελληνιστικα βασιλεια), τα θεματικα (κεραμεικη/ αγγειοπλαστικη, γλυπτικη, αρχιτεκτονικη/ ναοδομια/ ταφοι/ οικιες, μικροτεχνια, χαλκα, νομισματα, επιγραφικη, εικονογραφια κτλ.) πλαισια της επιστημης αυτης. Οδηγοι του σε ολα αυτα θα αποτελεσουν τα βιβλια που ακολουθουν - στο συνολο τους εισαγωγικα εγχειριδια που θα βοηθησουν στην καταρτηση του φοιτητη.

 Συμφωνα με το αγγλοσαξωνικο συστημα, η ακαδημαικη χρονια διαιρειται σε τρια τριμηνα. Ειναι γνωστο οτι το συστημα αυτο δινει μεγαλυτερη εμφαση σε θεωρητικα ζητηματα, πιστευουμε ομως οτι σε πρωτο σταδιο θα πρεπει ο φοιτητης να γνωριζει καποια γενικου περιεχομενου τεχνικα ζητηματα προτου απασχοληθει με την θεωρια. Τι νοημα εχει λχ. να συζητας σε ταξη πρωτοετων για την σημασια των συμπσιων και των αγγειων που χρησιμοποιουνταν, εαν δεν αναλυσεις τα σχηματα, την εικονογραφια τους, την στυλιστικη τους αναλυση, τα εργαστηρια και τους καλλιτεχνες που κατασκευασαν τα εν λογω αγγεια πρωτα; Γιατι να μπερδευεις τον αρχαριο με θεωριες περι αρχιτεκτονικης, χωρις να του εχεις αναφερει τους βασικους ρυθμους και τυπους ναων; Για αυτο και πιστευουμε, οτι στο πρωτο σταδιο χρειαζεται η στυλιστικη αναλυση, η περιγραφη και χρονολογηση του αντικειμενου κατα τα γερμανικα προτυπα. Εν συνεχεια και εφοσον ο πρωτοετης εχει συγκεντρωσει ολες τις πληροφοριες που απαιτουνται, μπορουμε να προχωρησουμε στην θεωρητικη και ερμηνευτικη προσεγγιση του αντικειμενου, λαμβανοντας υποψιν και το ιστορικο, κοινωνικο, οικονομικο πλαισιο της καθε εποχης (π.χ. γιατι στη γεωμετρικη και αρχαικη εποχη εχουμε διαφορα εργαστηρια αγγειοπλαστικης στην Ελλαδα και γιατι αυτα σβηνουν με την εμφανιση και διαδοση της αττικης μελανομορφης και κυριως ερυθρομορφης κεραμεικης; Γιατι τα αττικα εργαστηρια ερυθρομορφης κεραμεικης παρακμαζουν απο την υστερη κλασικη εποχη; Γιατι οι κουροι και οι κορες εμφανιζονται σε συγκεκριμενα χρονικα πλαισια; Τι υπαρχει απο πισω; κ.α.). 

 Συνεπως εαν διδασκαμε σε βρετανικο παν/μιο την Εισαγωγη στην Ελληνικη Αρχαιολογια και Τεχνη για πρωτοετεις, θα συνιστουσαμε στους αρχαριους φοιτητες μας να μελετησουν οπωσδηποτε και πρωτα απο ολα, το προαναφερομενο βιβλιο του Neer. Παραλληλα, απο το πρωτο τριμηνο θα τους συνιστουσαμε να λαβουν υποψιν τους και το βιβλιο του Jame Whitley, The Archaeology of Ancient Greece:

 Απο το δευτερο τριμηνο θα ωθουσαμε τους πρωτοετεις μας να μελετησουν το διτομο εργο των Jo Smith - Plantzou, A companion to the Greek Art (Blackwell). Στο τριτο τριμηνο θα μπορουσαν να διαβασουν το βιβλιο του Christopher Mee, Greek Archaeology - A Thematic Approach και προαιρετικα ισως Anthony Snodgrass, An Archaeology of Greece. Μολονοτι πιστευουμε οτι τα θεωρητικα κεφαλαια του 2ου τομου του εργου των Smith-Plantzou και Mee καλυπτουν καλυτερα το κενο της θεωρητικης προσεγγισης απο οτι η εν λογω μονογραφια του Snodgrass:

 Παραλληλα, ηδη απο το δευτερο τριμηνο θα εστιαζαμε στους φοιτητες μας να μελετησουν την επιμερους βιβλιογραφια: Dinsmoor και Lawrence για την αρχιτεκτονικη, καθως και τα εγχειριδια του Boardman για την κεραμεικη και γλυπτικη αντιστοιχα. Τα βιβλια του τελευταιου, τα οποια καλυπτουν την γκαμα απο την γεωμετρικη και αρχαικη, μεχρι την μελανομορφη και ερυθρομορφη αγγειογραφια και απο την αρχαικη μεχρι και την υστερη κλασικη γλυπτικη, εχουν μεταφραστει τοσο στα γερμανικα, οσο και στα ελληνικα. Στα αγγλικα εχουν ακομα μεταφραστει και οι τομοι της Hirmer Verlag: Του Lullies για την γλυπτικη, της Simon για την κεραμεικη, του Grubben για την ναοδομια. Για μια προσεγγιση ανα περιοδους, συστηνουμε τους τομους των Charbonneaux-Martin-Villard για την Ελληνικη Τεχνη των Αρχαικων, Κλασικων και Ελληνιστικων χρονων - τομοι οι οποιοι εχουν μεταφραστει απο τα γαλλικα στα αγγλικα, στα γερμανικα και σχετικα προσφατα και στα ελληνικα.

 Εαν διδασκαμε σε γερμανικο παν/κο ιδρυμα το εισαγωγικο μαθημα - τα παν/κα μαθηματα στη Γερμανια διαρκουν ενα εξαμηνο (το ακαδημαικο ετος ειναι διαιρεμενο σε χειμερινο και εαρινο εξαμηνο) - θα διναμε ως προκαταρκτικη/ υποχρεωτικη βιβλιογραφια το προαναφερομενο εργο του Neer, μαζι ομως με το πονημα του Tonio Hölscher (το οποιο εχει μεταφραστει και στα ελληνικα):

Απο το δευτερο μισο του εξαμηνου, θα ζητουσαμε απο τους φοιτητες μας να μελετησουν και το βιβλιο της Franziska Lang που επεξεργαζεται καποια τεχνικα και θεωρητικα ζητηματα:

Επισης απο το δευτερο μισο του εξαμηνου, θα συνιστουσαμε στους αρχαριους φοιτητες να μελετησουν τους προαναφερομενους τομους των Lullies-Simon-Grubbe, το εργο των Charbonneaux-Martin-Villard, αλλα και τα εγχειριδια του Boardman. Παραλληλα θα τους ζητουσαμε να μελετησουν και αλλα, γενικου καταρχην περιεχομενου βιβλια, οπως του Fuchs για την γλυπτικη, της Scheibler και του Mannack για την αγγειογραφια, του Müller-Wiener για την αρχιτεκτονικη (υλικα κατασκευης, ειδη αρχιτεκτονικης κτλ.). Προκειται για εγχειριδια σχετικα μικρου μεγεθους, με σημαντικες ομως πληροφοριες. Τελος, εαν προκειται να γινουν γραπτες ή προφορικες εξετασεις ειτε στο μεσον, ειτε στο τελος του εξαμηνου, εκτος της προαναφερομενης βιβλιογραφιας, καλο θα ειναι οι πρωτοετεις φοιτητες να λαβουν υποψιν τους και τα ακολουθα βιβλια τσεπης για την προετοιμασια τους:

 Και τα δυο μικρα αυτα βιβλιαρακια, ειναι οικονομικα σε μεγεθος και τιμη, ενω περιεχουν πλουσιες πληροφοριες και σε θεωρητικο επιπεδο. Εικαζουμε δε οτι δια της προαναφερομενης βιβλιογραφιας, ο φοιτητης στο τελος του εξαμηνου (ή και του ετους) θα ειναι σε θεση, οχι μονο να καταρτιζεται επιστημονικα στον κλαδο, να μπορει - εστω και με τα βασικα - να συγκρινει και να χρονολογει, αλλα και να ακομισει την κριτικη του σκεψη, οπως επισης να αποκτησει ενα θεωρητικο υποβαθρο, ικανο να τον βοηθησει να προχωρησει παραπερα στις σπουδες του.

 Το ελληνικο παν/κο συστημα εχει παρει στοιχεια τοσο απο το αγγλοσαξωνικο, οσο και απο το γερμανικο: Το ακαδημαικο ετος ειναι μεν χωρισμενο σε χειμερινο και εαρινο εξαμηνο, υπαρχουν ωστοσο μαθηματα που διδασκονται και στα δυο εξαμηνα και που η εξεταση τους γινεται ανα τριμηνο (ή Μαιο-Ιουνιο/ Σεπτεμβριο/ Φεβρουαριο-Μαρτιο). Επισης γινονται praesentations οπως στο γερμανικο συστημα, αλλα γραφονται και essays κατα το αγγλοσαξωνικο συστημα. Αν λοιπον διδασκαμε το εισαγωγικο μαθημα της Αρχαιολογιας σε ελληνικο παν/μιο, θα προτειναμε ως υποχρεωτικη βιβλιογραφια το μεταφρασμενο βιβλιο του Hölscher, μαζι με το βιβλιο του Δ. Πλαντζου και του ζευγους Βουτηρα:

 Δεν γνωριζουμε εαν το πονημα του Neer εχει μεταφραστει ή εαν προκειται να μεταφραστει και στα ελληνικα. Θεωρουμε παντως οτι τα προαναφερομενα εργα (των Πλαντζου και Βουτηρα ειδικα) ειναι τα καλυτερα που κυκλοφορουν εδω και 2-3 χρονια στην ελληνικη αγορα για να χρησιμευσουν ως εφαλτηρια γνωσης στους αρχαριους φοιτητες. Προαιρετικα μπορουν οι αρχαριοι να μελετησουν και το εγχειριδιο της Κοκκορου-Αλευρα για την Αρχαια Ελληνικη Τεχνη. Κατα τα αλλα, οι πρωτοετεις φοιτητες μας καλουνται να μελετησουν τα βιβλια των Charbonneaux-Martin-Villard οσον αφορα μιαν αναγνωση της Ελληνικης Τεχνης ανα χρονολογικες περιοδους και τα εργα των Boardman, Scheibler, Müller-Wiener για μια αναγνωση της Τεχνης ανα τομεις. Η δε σειρα με τομους της Εκδοτικης Αθηνων (Γλυπτικη, Κεραμεικη, Χαλκινα, Νομισματα κτλ.), ειναι αναλογη με την αντιστοιχη σειρα του Hirmer Verlag και αρκετα καλη για τα ελληνικα δεδομενα.

 Με τα προαναφερομενα εργα - αγγλικα, γερμανικα, ελληνικα - θεωρουμε οτι καλυπτουμε ενα κενο βοηθωντας ολους αυτους που θελουν να κανουν μιαν αρχη, αλλα δεν ξερουν που να απευθυνθουν, που και πως να ψαξουν. Επισης ενημερωνουμε πρωην και νυν συναδελφους για το τι ειναι επικαιρο στον χωρο του αρχαιολογικου βιβλιου που ασχολειται με την Εισαγωγη στην Ελληνικη Αρχαιολογια.