Σαν σήμερα 6 Ιανουαρίου, πριν από 200 χρόνια, γεννήθηκε ο Ερρίκος Σλήμαν (Heinrich Schliemann), 4ο από 5 παιδιά ενός πάστορα, στο Neubukaw (Mecklenburg-Schwerin). Αφού δούλεψε σε Αμβούγο και Ολλανδία, ταξίδεψε σε Αμερική και Ρωσία. Μεταξύ 1841 και 1864 δραστηριοποιήθηκε ως έμπορος στην Ρωσία, όπου και παντρεύτηκε. Κατά την διάρκεια του Κριμαικού πολέμου (1853-1856) απέκτησε εμπορικά μονοπώλια σε εξαιρετικά σπάνια και ακριβά προιόντα για λογαριασμό της Ρωσίας, κάτι που τον έκανε εκατομμυριούχο. Η φιλοδοξια του όμως δεν ήταν να συνεχίσει να εργάζεται ως έμπορος. Μια θεωρία αναφέρει οτι όταν ήταν παιδί, έλαβε ως δώρο ενα βιβλίο για την αρχαία ελληνική μυθολογία. Σε εκείνο είδε μια εικόνα της φλεγόμενης Τροίας και εξέφρασε την επιθυμία να ανακαλύψει κάποτε την πόλη αυτή. Μια άλλη θεωρία αναφέρει οτι ως παιδί άκουσε κάποτε εναν μεθυσμένο ναύτη να απαγγέλει στίχους από τα ομηρικά έπη, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Γοητεύτηκε τόσο, που ξόδεψε το χαρτζιλίκι του για να πλήρωσει περισσότερη μπύρα τον ναύτη, ώστε εκείνος να συνεχίσει να απαγγέλει κι άλλους στίχους.
Τα επόμενα χρόνια, ο Σλήμαν έβαλε σκοπό της ζωής του να πραγματοποιήσει το παιδικό του όνειρο. Αφού έφτασε να γίνει οικονομικά ανεξάρτητος, παρακολούθησε από τα 1866 μαθήματα αρχαιολογίας στην Σορβόννη. Στα 1869 έλαβε εν απουσία του το διδακτορικό του δίπλωμα από το πανεπιστήμιο του Rostock για την εργασία του πάνω στην Ιθάκη, την Τροία και τις Μυκήνες - τους τόπους αυτούς τους είχε επισκεφτεί την προηγούμενη χρονιά. Ο Σλήμαν πίστευε οτι οι πόλεις και οι ανθρώποι που αναφέρονται στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια υπήρξαν πραγματικά. Και τουλάχιστον τις πόλεις σκόπευε να τις ανακαλύψει. Γνώριζε άλλωστε περί τις 20 γλώσσες και ως αυτοδίδακτος που ήταν, μάθαινε κι άλλες. Χώρισε την Ρωσίδα σύζυγό του και επέλεξε να παντρευτεί δια συνοικεσίου Ελληνίδα. Την δεύτερη σύζυγο, την Σοφία Εγγαστρωμένου, την επέλεξε δια φωτογραφίας και μετά από αρκετές υποψήφιες. Η Σοφία ανταποκρινόταν στα πρότυπα γυναικός που φανταζόταν ο Σλήμαν: προερχόταν από ευκατάστατη οικογένεια, ήταν μορφωμένη, νέα σαν την Ναυσικά, όμορφη σαν την Ελένη, πιστή και τίμια σαν την Πηνελόπη και την Ανδρομάχη, αρχοντικιά σαν την Εκάβη. Επιπλέον ήταν πρόθυμη να μοιραστεί το όραμα του Σλήμαν και να τον ακολουθήσει παντού. Ο γάμος τους τελέστηκε στα 1869. Τον επόμενο χρόνο, ο Σλήμαν ξεκίνησε την ανασκαφή του στην Τροία. Εκτός από την Τροία (1870-1873, 1878-1879, 1882-1883, 1888-1890), ανέσκαψε στις Μυκήνες (1874-1876), στην Ιθάκη (1878), στον βοιωτικό Ορχομενό (1880-1881, 1886) και στην Τίρυνθα (1884). Στην Τροία βρήκε στρωματογραφία που αποδείκνυε αλλεπάλληλλους οικισμούς, τον εναν πάνω από τον άλλον. Περί τις 9 πόλεις βρέθηκαν, από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού μέχρι την Ρωμαική περίοδο. Σε μια εξ αυτών, η οποία πλέον δεν ανταποκρίνεται στην χρονολογία του Σλήμαν, βρήκε χρυσά κοσμήματα - τον "θησαυρό του Πριάμου", όπως τον αποκάλεσε. Στις Μυκήνες απεκάλυψε τους λακκοειδείς τάφους με πλούσια κτερίσματα (π.χ. την "μάσκα του Αγαμέμνωνα") και το ανάκτορο (μέλαθρον). Και στην Τίρυνθα ανέσκαψε το ανάκτορο. Στον Ορχομενό βρήκε τον θολωτό τάφο, τον οποίο ονόμασε "θησαυρό του Μινύα".
Ο Σλήμαν, ήδη πλούσιος λόγω των εμπορικών του δραστηριοτήτων, έγινε πλέον διάσημος σε όλον τον κόσμο για τις ανακαλύψεις του. Καλούνταν σε διαλέξεις και συνέγραφε βιβλία διαφημίζοντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο την δουλειά του. Δώρισε στην Γερμανία ακίνητο ιδιοκτησίας του επί της οδού Φειδίου, όπου σήμερα στεγάζεται το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, ούτως ώστε οι να έχουν οι Γερμανοί επιστήμονες μια στέγη με βιβλιοθήκη για τις έρευνές τους. ¨Εμενε μόνιμα με την οικογένειά του σε ενα πολυτελές τριόροφο ανάκτορο επί της οδού Πανεπιστημίου στην Αθήνα, το οποίο ονόμασε "Ιλίου Μέλαθρον", σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Έρνστ Τσίλλερ, τις εργασίες του οποίου, αλλά και τα σχέδια επέβλεψε ο ίδιος. Στο κτήριο στεγάζεται σήμερα το Νομισματικό Μουσείο. Απέκτησε δυο παιδιά με την Σοφία, τα οποία ονόμασε Ανδρομάχη και Αγαμέμνωνα. Λίγα μέτρα πιο πάνω, επί της οδού Σκουφά (Κολωνάκι), είχε το ατελιέ του ο συνεργάτης του Σλήμαν Émile Gilliéron. Ο γιός του τελευταίου θα μετέφερε το ατελιέ αργότερα στην οδό Αμερικής και θα συνεργαζόταν με τον Άρθουρ ¨Εβανς.
Ο Σλήμαν πέθανε στις 26 Δεκεμβρίου 1890 στην Νάπολη από μόλυνση στο αυτί. Ετάφει σε μαυσωλείο, το οποίο, όπως και το Ιλίου Μέλαθρον, σχεδιάστηκε από τον ίδιο σε συνεργασία με τον Τσίλλερ και βρίσκεται στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.
Ο Σλήμαν θεωρείται πιονέρος της ελληνικής αρχαιολογίας. Οι ανακαλύψεις του σε Τροία, Μυκήνες, Τίρυνθα, Ορχομενό απέδειξαν την ύπαρξη των πόλεων αυτών. Δεν ήταν μύθοι, υπήρξαν πραγματικά. Με το έργο του έδωσε βάθος στην ελληνική προιστορία και έθεσε τις βάσεις για την έρευνα του πολιτισμού της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στην ηπειρωτική Ελλάδα, ο οποίος συμβατικά καλείται μυκηναικός. Δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Έβανς θα ανακάλυπτε στην Κνωσό - θέση στην οποία ήθελε να ανασκάψει και ο Σλήμαν, αλλά δεν τα βρήκε στο οικονομικό κομμάτι με τον τότε ιδιοκτήτη του οικοπέδου - εναν άλλον, αρχαιότερο πολιτισμό, τον μινωικό. Δεν ήταν ωστόσο όλα ρόδινα: ο Σλήμαν είχε σκοτεινές πλευρές και έκανε και εγκληματικά λάθη στις ανασκαφές του. Τον θησαυρό του Πριάμου τον φυγάδεψε κρυφά από την Τροία, για την ανασκαφή της οποίας χρησιμοποίησε στην πρώτη καμπάνια εκρηκτικά! Με αυτόν τον τρόπο ξεσήκωσε την οργή των οθωμανικών αρχών και παραλίγο να μην συνέχιζε ποτέ τις ανασκαφές στην Τροία (ακόμα και σήμερα Τούρκοι αρχαιολόγοι είναι δυσαρεστημένοι με τον Σλήμαν). Με την συνδρομή του έμπειρου αρχιτέκτονα Wihlelm Dörpfeld αποφεύχθησαν τα χειρότερα. O Dörpfeld ήταν άλλωστε εκείνος που βελτίωσε την στρωματογραφία και προσέφερε μια ελκυστική και ευέλικτη ανασκαπτική μεθοδολογία, η οποία εξασφάλιζε μεταξύ άλλων την διατήρηση και ασφαλή χρονολόγηση των διαφόρων στρωμάτων. Ο Σλήμαν ήταν γνωστότερος (και για αυτό αποτελούσε και μαγνήτη περιπαικτικών σχολίων και ειρωνιών από ορισμένους ακαδημαικούς κύκλους) για την μέθοδό του να ανοίγει βαθιά ορύγματα ή τάφρους για να φτάσει εκεί που θέλει, καταστρέφοντας όμως ενδιάμεσα σημαντικότερα στρώματα. Στην Τροία είναι γνωστή η επονομαζόμενη "τάφρος του Σλήμαν" (Schliemann Graben). Επιχείρησε να πράξει το ίδιο και στις Μυκήνες, ευτυχώς όμως υπήρξε άμεση η παρέμβαση της τότε Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, η οποία όρισε τον Παναγιώτη Σταματάκο ως επιβλέποντα της ανασκαφής. Στην Τίρυνθα πάλι, ο Σλήμαν είχε την καθοδήγηση και συμπαράσταση του ικανού Dörpfeld, οπότε και εκεί αποφεύχθηκαν τα προβλήματα. Ο Σλήμαν είχε μια εμμονή με τον Όμηρο, στο σημείο να χρονολογεί οποιοδήποτε εύρημα είχε μπροστά του βάση των ομηρικών επών. Ο θησαυρός του Πριάμου όμως, όπως και η πόλη από την οποία προήλθε (Τροία ΙΙ) είναι αρχαιότερα (Πρώιμη Εποχή Χαλκού). Η μάσκα του Αγαμέμνωνα, όπως και τα υπόλοιπα αντικείμενα που βρέθηκαν στους λακκοειδείς τάφους του Ταφικού Κύκλου Α εντός του τείχους των Μυκηνών, χρονολογούνται στην Υστεροελλαδική Ι περίοδο (Πρώιμη Μυκηναική) - είναι δηλαδή επίσης αρχαιότερα από τον τρωικό πόλεμο και την εποχή που φημολογείται οτι έζησε ο Όμηρος. Ο Σλήμαν ήταν ισχυρογνώμων, απαιτητικός, εγωιστής, καταπιεστικός. Γράμματα της Σοφίας από τα πρώτα χρόνια του έγγαμου βίου της σκιαγραφούν το προφίλ μιας γυναίκας, η οποία δεν αισθανόταν ευτυχισμένη στο πλευρό του ηλικιακά μεγαλύτερού της άνδρα. Ημερολόγια αμερικανών αρχαιολόγων από τα τελευταία χρόνια του Σλήμαν στην Τροία, τον περιγράφουν ως εναν μεσόκοπο άνδρα που έφερνε διαρκώς την συζήτηση στα μέτρα του, δεν έδινε σημασία στα λεγόμενα των άλλων και διηγούνταν διαρκώς για τα δικά του κατορθώματα.
Δεν αποκλείεται η φράση "Henry was/ is dirty" να προήλθε από τον Σλήμαν. Επρόκειτο για εναν άνθρωπο με πάθη. Κι όμως, έμελε αυτό ο φιλόδοξος άνδρας να είναι εκείνος που έδωσε βάση στους ελληνικούς μύθους, βρήκε ψίγματα ιστορκικού πυρήνα μέσα τους και ανακάλυψε έτσι πως η ελληνική αρχαιότητα είχε παρελθον. Ενα παρελθόν, το οποίο ακόμα γοητεύει και είναι πεδίο έρευνας για αρχαιολόγους, φιλολόγους, ιστορικούς δια ανασκαφών, εργαστηριακών πειραμάτων, συνεδρίων, εκθέσεων, διατριβών.
