"Et in Arcadia ego"!

Η Αρκαδια θα μπορουσε καλλιστα να αποκτησει τον τιτλο των Χαιλαντς της Ελλαδος. Πραγματι, με τα περισσοτερα βουνα της να ξεπερνουν τα 1200 μ. σε υψος, με τα ποταμια και τα δαση της, οπως δε και με την πλουσια ιστορια της, στην οποια οι μαχες των Ελληνων εναντιον των Οθωμανων και των Ναζι παιρνουν ιδιαιτερη θεση, ο νομος αυτος της κεντρικης Πελοποννησου φανταζει ως το απολυτο φαβορι για τον τιτλο αυτο!

Τα συναισθηματα που νιωθει ο ταξιδιωτης οταν, αφηνοντας την Αργολιδα εισερχεται στο κεντρο της Πελοποννησου, ειναι δυσκολο να περιγραφουν με λεξεις. Ειναι σαν να μπαινεις σε εναν αλλον, φανταστικο κοσμο. Η θερμοκρασια μειωνεται, διοτι η Αρκαδια ειναι ορεινη περιοχη. Παραλληλα, υπαρχει πλουσια βλαστηση. Ταξιδευοντας αναμεσα στα βουνα που βρισκονται διασπαρτα, εχει κανεις την εντυπωση οτι θα πεταχτει μπροστα του η μυθικη φιγουρα του τραγοποδαρου θεου Πανος να παιζει με την συριγγα του, ενω τριγυρω του, νυμφες και Σατυροι εχουν στησει τρελο χορο. Η παρθενα φυση της αρκαδικης γης, η οποια την ανοιξη δειχνει το φωτεινο της προσωπο, ενεπνευσε πολλους καλλιτεχνες ωστε να δουν την Αρκαδια ως μια Ουτοπια για την εποχη τους. Ρωμαιοι ποιητες συνεθεσαν βουκολικα ασματα, τα οποια εγιναν ιδιαιτερα αγαπητα κατα την Αναγεννηση και τους Νεοτερους χρονους. Η επιρροη των φαινεται και στον χαρακτηριστικο πινακα του Νικολαου Πουσσιν (εικ. 2), το πλεον χαρακτηριστικο εργο αυτου του ρευματος που ονομαζεται "Αρκαδισμος".

1. Χαρτης της Πελοποννησου. Η Αρκαδια δηλωνεται με μωβ χρωμα.

O T. ανεκαθεν εβλεπε την Αρκαδια ως μια ξεχωριστη, ιδιοτυπη περιπτωση. Ξεκινωντας απο την γεωγραφια, η Αρκαδια εντοπιζεται στην κεντρικη Πελοποννησο. Συνορευει ετσι με τους νομους Αχαιας στα βορειοδυτικα και Κορινθιας στα βορειανατολικα, με την Αργολιδα στα ανατολικα, την Λακωνια στα νοτιανατολικα, την Μεσσηνια στα νοτιοδυτικα και την Ηλιδα στα δυτικα (εικ. 1). Στη συγχρονη εποχη, μεσω της προσαρτησης της Κυνουριας σε αυτη, εχει προσβαση στη θαλασσα απο τα ανατολικα.

Τα βουνα της Αρκαδιας, ειναι ως επι το πλειστον ολα δασωδη. Ακομη και σημερα συναντα κανεις πλουσια χλωριδα και πανιδα σε αυτα. Δεν ειναι λιγοι αυτοι που τα Σαββατοκυριακα τους τα περνανε εκει, κυνηγωντας αγριοχοιρους. Απο τα πιο γνωστα βουνα, αναφερονται ο Ερυμανθος στα βορειοδυτικα, η Κυλληνη στα βορειανατολικα, το Παρθενιον στα νοτια, ο Παρνωνας στα νοτιανατολικα, το Λυκαιον στα νοτιοδυτικα, το Μαιναλο στα βορειανατολικα. Ποταμια οπως ο Ελισσων, ο Λαδων και ο Αλφειος την διασχιζουν.

2. Et in Arcadia ego, πινακας του N. Pussin.

Σε αυτην την γη λοιπον, παρολο που η ζωη, ειδικα τους χειμωνες, ειναι σκληρη, εζησαν ανθρωποι. Εχτισαν πολεις, καλλιεργησαν την γη, εξημερωσαν ζωα, παρηγαν πολιτισμο. Καποιες απο τις γνωστοτερες πολεις κρατη της αρχαιας Αρκαδιας περιλαμβανουν, απο βορεια προς ανατολικα και νοτια, τους Φενεο, Κλειτορ, Λουσοι, Αλεα, Καφυαι, Ορχομενο, Μαντινεια, Τεγεα, Μεγαλοπολη, Ασεα, Λυκοσουρα, Φιγαλεια. Μολις στα 370 π. Χ. καταφεραν οι αρκαδικες πολεις, κατα το παραδειγμα αλλων ελληνικων πολεων, να ενωθουν και να δημιουργησουν μια κοινοπραξια με ενιαιο νομισμα. Δυο χρονια αργοτερα, ιδρυουν την Μεγαλοπολη, γενετειρα δυο σπουδαιων προσωπικοτητων, του στρατηγου Φιλοποιμηνος και του ιστορικου Πολυβιου. Στα 362 π. Χ., "το κοινο των Αρκαδων" δεν υφισταται πλεον. Δυστυχως οι Αρκαδες, κατα την διαρκεια της αρχαιοτητας, υπηρξαν υφισταμενοι αλλων: Μεταξυ 550 και 371 π. Χ. των Σπαρτιατων, μεταξυ 369 και 362 π. Χ. των Θηβαιων, μεταξυ 338 και 234 π. Χ. των Μακεδονων. Μεταξυ 234 και 146 π. Χ. ησαν μελη στην Αχαικη Αμφικτυονια και απο το 146 π. Χ. και μετα, εγιναν και αυτοι υποτελεις των Ρωμαιων.

3. Η εκκλησια της Αγ. Φωτεινης απεναντι απο τον αρχ. χωρο της Μαντινειας.

Μετα τους Ρωμαιους ηρθαν οι Βυζαντινοι. Σλαβοι και Αλβανοι εγκατασταθηκαν στην Αρκαδια, οπως φαινεται και απο τα τοπωνυμια που επεβιωσαν, οπως Δημιτσανα, Βλαχερνα, Τριπολιτζα, Βαλτετσι. Οι Φραγκοι κατελαβαν και κρατησαν τον Μωρηα, οπως ονομαζαν τοτε την Πελοποννησο, απο το 1204 μεχρι το 1261, οποτε ανακατεληφθηκε απο τους Βυζαντινους. Οι Βενετοι πατησαν και αυτοι ποδι στην περιοχη, απο το 1684 εως το 1718. Πιο πριν, δηλ. μεταξυ 1460 και 1688 και πιο μετα, δηλ. αναμεσα σε 1715 και 1821 οι Οθωμανοι ησαν οι αφεντες του Μωρεα. Το 1821 ξεσηκωθηκε ο ελληνισμος, πρωτα απο την Πελοποννησο. Οι πρωτες κερδοφορες μαχες δωθηκαν στην Αρκαδια. Τα αρκαδικα βουνα εγιναν θερετρο αψιμαχιων πολυ αργοτερα παλι. Κατα την διαρκεια της γερμανικης κατοχης και του εμφυλιου πολεμου, λιγο πριν απο τα μεσα του 20ου αιωνα δηλαδη. Οι δεκαετιες του 50 και του 60 ειδαν πολλους Αρκαδες να εγκαταλειπουν τα χωρια τους για να αναζητησουν την μοιρα τους σε ξενες χωρες, οπως ο Καναδας και η Αυστραλια.

4. Το θεατρο της αρχαιας Μαντινειας.

Σημερα το κρατος και οι δημοι δινουν εμαση στον εγχωριο τουρισμο. Υπαρχουν χιονοδρομικα κεντρα στο Μαιναλο και πολλα χωρια κανουν πανιγυρια, προσφεροντας τα προιοντα τους, οπως μελι, βουτηρο, τυρι, αυγα, βοτανα, ελιες. Παρολα αυτα, η γοητεια που ασκει η αρχαια γοητεια ειναι ανυπερβλητη. Ισως οφειλεται στο οτι ειναι καλυμμενη ακομη απο αυτην την αιγλη μυστηριου.

5. Το θεατρο του αρχαιου Ορχομενου.

Ξεκινωντας απο την μυθολογια, παρατηρει κανεις πολλα παραδοξα: Οι αρκαδικοι μυθοι αναφερονται στον τραγοποδαρο Πανα, στον Λυκαονα τον βασιλια που μεταμορωθηκε σε λυκο, στην Καλλιστω που εγινε αρκουδα. Ο παγανισμος, η ζωομορφια, το ανιμιστικο στοιχειο ενυπαρχουν στις αρκαδικες παραδοσεις. Οι ιδιοι οι Αρκαδες θεωρουσαν εαυτους ως τους αρχαιοτερους Ελληνες, ως αναφερει και ο Παυσανιας, που κατονομαζει τον Πελασγο ως γεναρχη τους. Οι Πελασγοι ομως, θεωρουνται προελληνικο φυλο...

Αλλο ενα παραδοξο αφορα την γλωσσα των Αρκαδων. Ερευνες που εχουν γινει, αποδεικνυουν οτι ανω του 50% των λεξεων της αρκαδικης διαλεκτου ταυτιζεται με λεξεις που εχουν εντοπιστει στην Γραμμικη Β γραφη! Μηπως αυτο σημαινει οτι η αρκαδικη διαλεκτος προηλθε απο την μυκηναικη μετα την καταστροφη των ανακτορων; Στην Αρκαδια παντως, δεν εχουν εντοπιστει καταλοιπα ανακτορου. Εχουν βρεθει μυκηναικοι ταφοι σε περιοχες οπως η Αλεα, η Ασεα, η Αναληψη και ο Παλιοπυργος με πλουσιο υλικο. Απο επιφανειακες ερευνες προκυπτει οτι η Αρκαδια κατοικουνταν απο την Νεολιθικη εποχη τουλαχιστον.

Αλλο ενα περιεργο εχει να κανει με τους νοστους των αρκαδικων ηρωων. Στον καταλογο των πλοιων της Ιλιαδας αναφερεται οτι οι Αρκαδες συμμετειχαν με αρχηγο τους τον βασιλια Αγαπηνορα απο την Τεγεα. Και παλι γενναται το ερωτημα, πως ειναι δυνατον οι ορεβισιοι Αρκαδες να εχουν στολο... Ευρηματα απο την Κυπρο, οπως η πινακιδα του Οφελτη, πιστοποιουν τον μυθο που θελει τον Αρκαδα Αγαπηνορα να ιδρυει την Παφο, αφου βεβαιωνουν την υπαρξη μιας αρκαδοκυπριακης διαλεκτου!

Πριν απο τον Αγαπηνορα, ενας αλλος Αρκαδας ειχε τολμησει να αφησει την ορεινη πατριδα του και να ξανοιχτει. Ο Ευανδρος ταξιδευει στην Ιταλια και ιδρυει οικισμο πανω σε εναν απο τους επτα λοφους της Ρωμης και συγκεκριμενα, τον Παλατινο, κατα αντιστοιχια προς το αρκαδικο Παλλαντιον! Ο Αινειας, ο οποιος συμφωνα με μια παραδοση, φευγοντας απο την Τροια, σταματησε στην Αρκαδια (ο Παυσανιας αναφερει μαλιστα και ορος Αγχισεια κοντα στην Μαντινεια - Αγχισης λεγοταν ο πατερας του ηρωα) πριν φτασει στο Λατιο. Εκει γνωρισε και εγινε φιλος με τον γιο του Ευανδρου, τον Παλλα.

Ετσι εχουν τα μυθολογικα. Οσον αφορα την τεχνη της αρχαιας Αρκαδιας, κατα τους αρχαικους παντως χρονους, ειναι πλεον δεδομενο οτι οι Αρκαδες ειχαν εξελιχθει σε ικανοτατους τεχνιτες εργων απο μεταλλο. Σε ιερα και ταφους βρισκει κανεις χαλκινα τεχνουργηματα, οπως αγαλματιδια ποιμενων, αλογα, αιγες. Η αρκαδικη μικρογλυπτικη μπορει να ειναι επηρρεασμενη απο τα αργητικα και κορινθιακα εργαστηρια, χωρις αυτο να σημαινει οτι ειναι οπωσδηποτε κατωτερης ποιοτητας. Στους κλασσικους και ελληνιστικους χρονους παντως, η ναοδομια στην Αρκαδια εχει να επιδειξει αξιολογα παραδειγματα. Ονομαστικα αναφερονται ο ναος της Αθηνας στην Τεγεα, ο ναος του Επικουριου Απολλωνος στις Βασσες της Φιγαλειας, το ιερο του Ζευ Σωτηρα στην Μεγαλοπολη και της Δεσποινας στην Λυκοσουρα.

Σημερα οι περισσοτεροι αρχαιολογικοι χωροι της Αρκαδιας ειναι δυστυχως παρατημενοι. Προσφατα εγιναν ερευνες στο Λυκαιον ορος, οπου και ανακαλυφθηκε ιερο του Δια της εποχης του χαλκου. Οι αυστριακοι κανουν καποιες ερευνες στα βορεια του νομου. Κατα τα αλλα, γινονται καποιες σωστικες ανασκαφες απο την αρμοδια εφορεια. Και ομως, η καρδια του ταξιδιωτη σφιγγεται απο συγκινηση και στενοχωρια, οταν διασχιζει το λιβαδι με τα αγριοχορτα, προσπαθωντας να φτασει στην αγορα της αρχαιας Μαντινειας (εικ. 4), της πολης στην οποια πεθανε ο στρατηγος Επαμεινωνδας λιγο μετα την μαχη που εγινε εκει κοντα (362 π. Χ.).

Eν κατακλειδι, ο ναος της Αγιας Φωτεινης (εικ. 3), απεναντι απο τον αρχαιολογικο χωρο, χτισμενος απο διαφορετικα υλικα και σμιλεμενος με διαφορετικα στυλ, μενει εκει, ακλωνητος μαρτυρας του παρελθοντος. Ο ναος, που συνδυαζει το αρχαιοελληνικο με το χριστιανικο στοιχειο, δειχνει επιπλεον το προσωπο της ελληνικης ιστοριας. Και η Αρκαδια εχει παιξει, αναμφιβολα, ενα πολυ σημαντικο ρολο σε αυτο.