ΜΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ: ΟΔΗΓΟΣ ΠΡΟΣ ΝΑΥΤΙΛΟΜΕΝΟΥΣ.

Το ιστολογιο αυτο ασχολειται με τα ταξιδια στις χωρες της Μεσογειου, ειδικα αυτες, οι οποιες ειχαν αναπτυξει ιδιαιτερους πολιτισμους κατα την αρχαιοτητα. Το οτι ομως η Μεσογειος ξεκινησε να εξεταζεται ως ευρυτερη επιστημονικη και θεματικη ενοτητα απο τα αρχαιολογικα ινστιτουτα παγκοσμιως, αυτο ειναι κατι το οποιο συντελεστηκε τουλαχιστον την τελευταια δεκαετια. Ειχαν μεν προηγηθει καποιες θεωρητικες ερευνες, οπως το πονημα του γαλλου Fernand Braudel, Η Μεσογειος την εποχη του Φιλιππου ΙΙ. Σε αυτο ο ιστορικος σκιαγραφει την ενιαια μεσογειακη ιστορια κατα την Αναγεννηση. Επομενο ηταν λοιπον, αφου ειχαν ηδη μελετηθει οι υψηλοι πολιτισμοι της ανατολικης Μεσογειου οπως η Αιγυπτος, η Συροπαλαιστινη και το Αιγαιο, να επεκταθει η ερευνα και στην απωτερη αρχαιοτητα.

Τους μελετητες τραβηξαν αφενως οι υψηλοι αυτοι πολιτισμοι, αφετερου δε το χρονικο πλαισιο, στο οποιο αυτοι διακλαδιζονταν και συγχεονταν μεταξυ τους. Τα χρονικα ορια που ετεθησαν ξεκινουν απο τα μεσα της δευτερης χιλιετιας π. Χ. περιπου, οταν στην Αιγυπτο δημιουργειται το Νεο Βασιλειο και την μινωικη θαλασσοκρατια του Αιγαιου διαδεχεται η μυκηναικη κοινη. Οι εμπορικες σχεσεις μεταξυ των λαων ειναι σε τετοιο σημειο ανεπτυγμενες, ωστε εκτος απο αντικειμενα να βρισκονται και ενδειξεις πολιτιστικης και συγεκριμενης εθνοτικης ταυτοτητας σε χωρες που δεν εχουν σχεση με αυτην. Σε αυτην την κατηγορια εντασσονται οι καθαρα αιγαιακης τεχνοτροπιας και θεματικης τοιχογραφιες που αποκαλυφθηκαν στην Τελ ελ Νταμπα της Αιγυπτου, στην Κατνα της Συριας, στο Τελ Καμπρι του Ισραηλ, στην Μιλητο της Μικρας Ασιας.

Το τελος της χρονολογικης αναλυσης τοποθετειται μετα την εποχη της φερομενης ως "ελληνικης Αναγεννησης", οταν δημιουργηθηκε το αλβαφητο και ιδρυθηκαν οι πολεις κρατη. Κατα αλλους μελετητες, το, το οριο φτανει μεχρι το 600 π. Χ., οταν στην τοτε ελληνικη τεχνη ειχαν επανεμφανιστει διακοσμητικα στοιχεια απο τους ανατολικους λαους -εξ' ου και ο ορος ανατολιζων ρυθμος - και ο ελληνικος κοσμος ξανοιγονταν και παλι στην Μεσογειο ιδρυοντας αποικιες. Αλλοι παλι, επεκτεινουν περαιτερω το οριο, ως την εποχη των Περσικων πολεμων, επιλεγοντας, ειτε την αρχη τους, το 490 π. Χ. δηλαδη, ειτε το τελος τους, το 479 π. Χ.

Ωστοσο πρεπει να αναφερθει, οτι και πριν τον Braudel ειχαν γινει προσπαθειες να μελετηθει η Μεσογειος ως ενοτητα. Ο γερμανος Joseph Wiesner ειχε εκδοσει το 1935 ενα μικρο, διτομο εργο, στο οποιο εξεταζε την προιστορικη και πρωτοιστορικη Μεσογειο. Στον εναν τομο περιεγραφε την ανατολικη και στον αλλον την κεντρικη και δυτικη Μεσογειο. Τις επομενες δεκαετιες υπηρξαν εργα οπως της Vercoutter και του Smith που εξεταζαν τις επαφες μεταξυ των λαων της Μεσογειου της Εποχης του Χαλκου, μολονοτι η αναλυτικη εργασια της Kantor για τα διακοσμητικα στοιχεια κερδισε στα σημεια. Καποιες μονογραφιες, οπως της Lambrou-Philippson, της Crowley και του Cline που εμφανιζονται κατα τα τελη της δεκαετιας του 1980 και στις αρχες της επομενης δεκαετιας συνεχιζουν την ερευνα στον τομεα των επαφων και της αλληλεπιρροης, η δημοσιευση ομως του βιβλιου των Horden και Purcell, The corrupting sea επαναφερει την Μεσογειακη Αρχαιολογια στο προσκηνιο. Σε αυτο επαιξαν και οι τεχνολογικες, πολιτικες και οικονομικες δυνατοτητες της εποχης μας σημαντικο ρολο. Μιλαμε για παγκοσμιοποιηση. Ταξιδευουμε σχεδον ελευθερα οπου θελουμε. Επικοινωνουμε μεσω διαδικτυου και κινητων τηλεφωνων οπουδηποτε και με οποιονδηποτε. Επομενο ειναι να εξεταστει ο αρχαιος μεσογειακος κοσμος υπο αυτο το πρισμα. Ετσι, προσφατα δημοσιευθηκε το βιβλιο της Marion Feldman, Diplomacy by Design, στο οποιο συνεχιζει την δουλεια της Kantor. Κατι παρομοιο, αλλα στην αρχαικη εποχη τοποθετημενο, κανει και η Ann Gunter, Greek Art and the Orient. Ομοιως στον συλλογικο τομο των Riva-Vella (eds.), Debating Orientalism. Τελος, αναμενεται η συνοπτικη ιστοριογραφια της Μεσογειου απο τον Cyprian Broodbank, απο το 5000 μεχρι το 500 π. Χ. περιπου.

Οσον αφορα εργα που σχετιζονται με τις επαφες μεταξυ των μεσογειακων λαων, συνισταται στους αναγνωστες να διαβασουν την βιβλιογραφια της ιστοσελιδας του παν/μιου της Χαιδελβεργης που αναφερεται στο ιστολογιο. Πλουσια βιβλιογραφια ακολουθει στο παρων κειμενο.

Που μπορω να σπουδασω;

Στην Ελλαδα μπορειτε να σπουδασετε στα αντιστοιχα τμηματα Αρχαιολογιας των πανεπιστημιων Αθηνων, Θεσσαλονικης, Βολου, Ιωαννινων, Ρεθυμνου, Καλαματας, στο τμημα Ιστορικων Σπουδων Κερκυρας και στη Ροδο. Επισης στην Κυπρο. Ειδικα στα παραρτηματα της Ροδου, της Λευκωσιας, του Ρεθυμνου και εν μερει στην Αθηνα και τα Ιωαννινα, θα εχετε την ευκαιρια να γνωρισετε σε γενικες γραμμες το αντικειμενο της Μεσογειακης Αρχαιολογιας. Με τον ορο Αιγαιακη Αρχαιολογια χαρακτηριζονται οι πολιτισμοι της Εποχης του Χαλκου στον Αιγαιακο χωρο, δηλ. ο κυκλαδικος, ο μινωικος και ο μυκηναικος πολιτισμος. Στο τμημα του Βολου δινεται μεγαλυτερη εμφαση στην Πρωιμη Εποχη του Σιδηρου.

Στα παραρτηματα του εξωτερικου μπορειτε να ξεκινησετε ειτε βασικες, ειτε μεταπτυχιακες σπουδες. Μπορειτε να κανετε και διδακτορικο. Αν σας ενδιαφερει η Υστερη Εποχη του Χαλκου σε συνδυασμο με την Πρωιμη Εποχη του Σιδηρου στον ελλαδικο κοσμο, μπορειτε να δοκιμασετε στα παν/μια της Χαιδελβεργης στη Γερμανια, του Σαλτζμπουργκ στην Αυστρια, του Σεφιλντ στην Αγγλια, τα οποια ειδικευονται στους τομεις αυτους. Τα τελευταια χρονια, η ειδικευση αυτη υπαρχει και στα αντιστοιχα τμηματα του Φραιμπουργκ, του Βερολινου, του Ερλανγκεν, του Μαρβουργου, της Βιεννης και της Βασιλειας, ενω σχεδον τα περισσοτερα αρχαιολογικα ιδρυματα της Βρετανιας, οπως το Μπριστολ, το Λιβερπουλ, το Λονδινο, το Εδιμβουργο, το Δουβλινο και φυσικα η Οξφορδη και το Καιμπριτζ δεν παραλειπουν να προσφερουν μαθηματα στον εν λογω κλαδο. Μαστερ στην Μεσογειακη Αρχαιολογια προσφερει το παν/μιο της Γλασκωβης, αλλα και το Univercity College London, φυσικα δε και το Sheffield. Παλιοτερα το Katholieke Universitaet Leuven στο Βελγιο ειχε Μαστερ Αρχαιολογιας της ανατολικης Μεσογειου. Απο φετος επισης λειτουργει στο Ruhr Universität Bochum ερευνητικο κεντρο Μεσογειακων Σπουδων, στο οποιο μπορει κανεις να κανει και Μαστερ στο εν λογω γνωστικο αντικειμενο. Να μην παραλειφθει εδω η προσφορα και αμερικανικων Σχολων στον κλαδο, οπως της Πεννσυλβανια και του Σινσιναττι. Τα αρχαιολογικα τμηματα των πανεπιστημιων της Ιταλιας και του Ισραηλ κανουν επισης καλη δουλεια στον τομεα, ενω στο αρχαιολογικο τμημα της Μαλτας θα νιωσετε την αυρα της Μεσογειακης Αρχαιολογιας στην πραξη! Μολονοτι δεν υπαρχουν εγκυρες πληροφοριες, πιστευουμε οτι και στα αρχαιολογικα τμηματα της Σουηδιας, της Ισπανιας η' της Ολλανδιας πρεπει να γινεται καλη δουλεια.

Οσον αφορα Αιγυπτιολογια, εκτος απο τα βρετανικα, αμερικανικα και γαλλικα ιδρυματα, πολυ καλο ειναι το τμημα της Βιεννης, αλλα και της Τυβιγγης και του Μαιντζ. Τα δυο τελευταια ειναι εξαιρετικα και στις σχολες Ασσυριολογιας. Επισης δε, τα αντιστοιχα τους βερολινεζικα ινστιτουτα. Η δε Βιβλικη Αρχαιολογια εκπροσωπειται επαξια απο τα τμηματα του ελβετικου Φριμπουργκ και του γερμανικου Μαιντζ. Αν σας ενδιαφερει κυριως η Κυπριακη Αρχαιολογια, παρακολουθηστε μαθηματα στο παν/μιο της Λευκωσιας και δοκιμαστε στην Γλασκωβη η' στο Εδιμβουργο, οπου εργαζονται ειδικοι επι της αρχαιας Κυπρου. Επισης στο Μυνστερ της Γερμανιας και πιθανον στο Γκοτεμποργκ της Σουηδιας να βοηθηθειτε. Τελος, εαν καποιος επιθυμει να ασχοληθει με τις επαφες μεταξυ Ανατολης και Δυσης στην Αρχαιοτητα, μπορει να παρακολουθησει τα μαθηματα των σχολων Αρχαιολογιας του γερμανικου Μαιντζ, του αυστριακου Ινσμπρουκ και της ελβετικης Βασιλειας. Η ερευνα στα τμηματα αυτα, αφορα τις επαφες κατα την ελληνιστικη και ρωμαικη εποχη κυριως. Στα τμηματα Αρχαιας ιστοριας του Κιελου και του Ινσμπρουκ ασχολουνται με αρχαικη εποχη και μεσα απο μη ελληνικες πηγες, οπως περσικα αρχεια, αιγυπτιακα κτλ.

Φυσικα στο διαδικτυο μπορουν να βρεθουν ολες οι ιστοσελιδες των ανωτερω αναφερθεντων παν/μιων, καθως και οι ιστοσελιδες αμερικανικων, αγγλικων κ.α. αρχαιολογικων τμηματων της Αθηνας, της Ρωμης, του Καιρου, της Κων/λης, της Ιερουσαλημ κ.α. πολεων. Μεσω αυτων των παραρτηματων, τα οποια διαθετουν πλουσιες βιβλιοθηκες, μπορει ο ενδιαφερομενος να ερθει σε επαφη με το εργο των ερευνητων, αναλογα την περιοχη.

Τι να διαβασω;

Γενικα εργα: R. Hampe - E. Simon, 1000 Jahre Frühgriechische Kunst (Hirmer Verlag), V. Karageorghis, Early Cyprus 1600-500 BC (Εκδοσεις Καπον, Αθηνα), P. Demargne, La naissance de l´art greque (Beck´s Verlag München), P. Collins, From Egypt to Babylon: The International Age, 1550-500 BC (BM Press), M. Feldman, Diplomacy by Design (2007).

Καταλογοι εκθεσεων: P. Blome (Hrsg.), Orient, Zypern und Frühes Griechenland (Basel); N. Stampolidis et al. (eds.), Eastern Mediterranean: Cyprus-Dodecanese-Crete, 16th-6th Cent. BC (Rethymnon 1998); ders., PLOES. From Sidon to Huelva. Interconnections in the Mediterranean, 16th-6th Cent. BC (Athens 2003); J. Aruz et al. (eds.), Beyond Babylon. Art, Trade and Diplomacy in the 2nd Millennium B.C. (Metropolitan Museum, N.Y. 2008).

Επισης: Horden - Purcell (eds.), The corrupting Sea, S. Antoniadou - A. Pace (eds.), Mediterranean Crossroads (2007), I. Malkin (Ed.), Mediterranean Paradigms and Classical Antiquity (2005), συλλεκτικος τομος "Archaeology of the Mediterranean Prehistory", A. Samson, Η Αρχαιολογια της προιστορικης Μεσογειου (εκδ. Καρδαμιτσα, Αθηνα 2007), W. A. Parkinson - M. L. Galaty (eds.), Archaic State Interaction: The Eastern Mediterranean in the Bronze Age (2010), C. Broodbank, In Search of the Middle Sea: A History of the Mediterranean from 5000 to 500 B.C. (υπο εκτυπωση ), J. Wiesner (διτομο) Kulturen West- und Ostmittelmeerraumes (1935), F. Braudel, Ancient Mediterranean, M. Grand, Mittelmeerraum in der Antike (Beck´s Verlag München, μτφρ. απο αγγλικα), K. Brodersen (Hrsg.), Antike Stätten am Mittelmeer (Metzler Lexikon, 1999), "Archaeologia Homerica" (ArchHom, πολυτομο συλλεκτικο εργο).

Handbooks: Poursat, οι προκλασικοι πολιτισμοι του Αιγαιου (εκδ. Δαιδαλος/Ζαχαροπουλος, Αθηνα 2000), Welwei, Die Frühzeit der Griechen (C.H. Beck-Wissen, München 2005), Fischer, Frühgriechische Geschichte (WBG Darmstadt 2010).

Αιγαιακη Εποχη του Χαλκου (γενικα εργα):

ÄGÄISCHE FRÜHZEIT - 2. Serie

Διευθυνση: Prof. Dr. Sigrid Deger-Jalkotzy

Der monographische Fund- und Forschungsbericht "Ägäische Frühzeit" steht in der Nachfolge der ersten von Fritz Schachermeyr verfaßten, 1983 in fünf Bänden abgeschlossenen Serie (siehe Publikationen). Diese zweite, derzeit in Arbeit befindliche Folge bietet einen Überblick über die seitdem entdeckten Neufunde und die damit verbundenen Neuerkenntnisse zu den einzelnen Perioden der griechischen und ägäischen Vor- und Frühgeschichte. Die einzelnen Bände sind folgendermaßen gegliedert: Ausgangspunkt ist eine Bibliographie der gesamten internationalen Publikationstätigkeit. Im Zentrum steht eine umfassende und analytische Darstellung des gesamten aktuellen Forschungsstandes und seiner neueren Tendenzen, der offenen Fragen und ungelösten Probleme des Entwicklungsganges der einzelnen Epochen sowie der modernen methodischen Annäherung an diese Probleme. Angeschlossen ist eine nach Landschaften gegliederte Aufstellung aller laufenden Ausgrabungen und Neufunde. In dieser Form präsentiert die "Ägäische Frühzeit" der internationalen Fachwelt in konzentrierter Form den aktuellen Stand der Forschung und bildet ein wichtiges und geschätztes Arbeitsinstrument.

Eξεδωθησαν: Band I, Das Neolithikum in Griechenland mit Ausnahme von Kreta und Zypern.

Band II, Die Frühbronzezeit in Griechenland mit Ausnahme von Kreta.

Εκτυπωνονται: Band III, Die Mittelbronzezeit und die frühmykenische Zeit Griechenlands (mit Ausnahme von Kreta)

Band V, Die nachpalatiale mykenische Periode SH IIIC.

Band VI, Die frühe Eisenzeit Griechenlands.

Ergänzungsband I-II: Das neolithische und vorpalatiale Kreta.

Προετοιμασια : Band IV, Die mykenische Zeit bis 1200 v.Chr.

Eπισης:

E. H. Cline et al. (eds.), The Oxford Handbook of Bronze Age Aegean (2010);T. Cullen (Ed.), Aegean Prehistory: A Review (2001); O. T. P. K. Dickinson, The Aegean Bronze Age (1994); J. Schäfer, Die Archäologie der altägäischen Hochkulturen (1998); C. W. Shelmerdine (Ed.), The Cambridge Companion to the Aegean Bronze Age (2008); R. Treuil - P. Darque - J.-C. Poursat - G. Touchais, Les civilisations égéennes du Néolithique et de l´Age du Bronze (1989).

- Πρωιμη Εποχη Σιδηρου γενικα: C. Baurain, Les Grecs et la Méditerranée orientale des siecles obsurs à la fin de l´epoque archaique (1997); J. Boardman, Preclassical (1967); O. T. P. K. Dickinson, From Bronze Age to Iron Age in the Aegean (2006); M. I. Finley, Early Greece: The Bronze and Archaic Ages (1970); J. M. Hurwit, The Art and Culture of Early Greece, 1100-480 BC (1985); O. Murray, Early Greece (1980); R. Osborne, Greece at the making, 1200-479 BC (1998); C. G. Starr, The origins of Greek Civilisation, 1100-650 BC (1961).

-- - Εκθεσιακοι καταλογοι: K. Demakopoulou (Hrsg.), Das mykenische Hellas. Heimat der Helden Homers. Katalog Athen-Berlin (1988); H. Siebenmorgen (Hrsg.), Im Labyrith des Minos. Kreta, die erste europäische Hochkultur. Katalog Karlsruhe (2001); J. Thimme, Kunst und Kultur der Kykladen. Karlsruhe (1977).

- Περαιτερω Μονογραφιες (Handbooks etc.) : S. Hood, The Minoans; L. Fitton, The Minoans; L. Schofield, The Mycenaeans; W. Taylor, The Myceaneans; R. Castleden, The Minoans; ders.,The Mycenaeans (: Τα βιβλια των Schofield και Castleden αναπληρωνουν το παλαιοτερο του Lord W. Taylor. Το ιδιο ισχυει επισης για τα βιβλια των Castleden και Fitton στην περιπτωση της μονογραφιας του S. Hood. Βλ. επισης τα εργα των Ντ. Βασιλικου, ο μυκηναικος πολιτισμος και Α. Βασιλακη, ο πολιτισμος της μινωικης Κρητης); S. Hood, The Arts of Prehistoric Greece; R. Higgins, Minoan-Mycenaean Art; P. Betancourt, Introduction in the Art of the Ancient Aegean (2007)

Σκοτεινοι αιωνες: V. R. d´. A. Densborough, The Greek Dark Ages (1972); I. S. Lemos, The Protogeometric Aegean (2002); A. M. Snodgrass, The Dark Age of Greece (2η εκδ., 2000); J. Vanschoonwinkel, L´Égée et la Méditerranée orientale à la fin du deuxième millénaire. Archaeologia Transantlantika 9 (1991)

J. Bouzek, Homerisches Griechenland (1969); J. N. Coldstream, Geometric Greece (2η αναθεωρημενη εκδοση, 2000); W.-D. Heilmeyer, Frühgriechische Kunst (1982); S. Hiller, in: J. Latacz (Hrsg.), Coll. Rauricum 2 (1991) 61-88; B. Schweitzer, Die geometrische Kunst Griechenlands (1969).