ΟΙ ΑΡΓΥΡΕΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ.

  - "Αφηστε με σας παρακαλω να περασω!" Ο νεαρος, μικροσωμος ιπποκομος ετρεχε αναψοκοκκινισμενος και ιδρωμενος αναμεσα σε κουρασμενους στρατιωτες που ειτε καθονταν, ειτε στεκονταν και συζητουσαν η' επιναν μεταξυ τους. Γλυστρισε αναμεσα τους σαν χελι και σταθηκε λιγα μετρα πιο μακρυα απο τα βασιλικα λαβαρα που στολιζαν την μεγαλη πορφυρη σκηνη στο κεντρο του προχειροστημενου στρατοπεδου, λιγα μετρα εξω απο την Ακρα, στην Παλαιστινη. Κοντευε τελη Απριλη του 1191 και ο καιρος ηταν γλυκος. Ο ηλιος δεν ειχε δυσει ακομα και ενα δροσερο αερακι φυσουσε απαλα, δροσιζοντας τα προσωπα των στρατιωτων. Οχι πολυ μακρυα απο την μεγαλη βασιλικη τεντα ακουγονταν τραγουδια και εγχορδα απο καποιους ερασιτεχνες τροβαδουρους.

 Ο ιπποκομος πλησιασε διστακτικα την σκηνη. Ομιλιες ακουγονταν απο μεσα. Ποια θα ηταν η επομενη κινηση του; Θα επιτρεποταν να μπει αυτος, ενας απλος ιπποκομος, στη σκηνη του βασιλια; Ειχε το δικαιωμα να παραδωσει ο ιδιος την ειδηση; Και εαν ο βασιλιας θυμωνε μαζι του; Η ειδηση δεν ηταν ευχαριστη. Και ηταν γνωστο οτι ο βασιλιας της Αγγλιας, Ριχαρδος ο Α' ο Πλανταγενετης φημιζοταν για το εκρηκτικο του ταπεραμεντο. Παρατηρησε τα βλεματα των φρουρων της σκηνης. Τον κοιταζαν ειρωνικα, ετοιμοι να κανουν την κινηση τους, εαν εκανε ενα βημα μπροστα. Αλλα κατι επρεπε να συμβει, γιατι χρονος για χασιμο δεν υπηρχε.

 Εκεινη την στιγμη, για καλη του τυχη, ενας μεσοκοπος ανδρας βγηκε απο την σκηνη. Απο την φορεσια του φαινοταν οτι ηταν ευγενης. Ο ανδρας κοιταξε τον ιπποκομο: - "Τι εγινε;" τον ρωτησε. - "Ασχημα νεα αρχοντα μου", τραυλισε ο ιπποκομος. Ο αριστοκρατης, ο Ροβερτος του Θορνχαμ, του εκανε ενα νευμα να πλησιασει και του ζητησε εξηγησεις. Ο ιπποκομος τεντωθηκε και ψιθυρισε μερικες λεξεις στο αυτι του Ροβερτου. Λεξεις, που εκαναν τον φεουδαρχη να γουρλωσει εντρομος τα ματια. - "Ελα μαζι μου στη σκηνη! Πρεπει να ενημερωσουμε την Εξοχοτητα του! Ανοιξτε δρομο!" διεταξε τους φρουρους, οι οποιοι υπακουσαν αμεσως.

 Μεσα στη σκηνη, ο Ριχαρδος συζητουσε γυρω απο ενα στρογγυλο τραπεζι γεματο χαρτες, τα της προετοιμασιας για την ανακαταληψη της Ιερουσαλημ απο τους Σαρακηνους. Γυρω απο το τραπεζι ησαν συγκεντρωμενοι ευγενεις, ιπποτες, βασιλεις. Μεταξυ αυτων, ο βασιλιας της Γαλλιας Φιλιππος, ο  Γυη ντε Λουζινιαν, ο Μονφερατ, ο Ριχαρδος ντε Καμβιλ. Ολους ομως τους ξεπερνουσε στην εμφανιση ο Ριχαρδος της Αγγλιας. Ξεχωριζε για την κορμοστασια του, το μποι του, τα σκουροξανθα μαλλια και γενια του, την βαθια, δυνατη του φωνη, την πειθω των λογων του. Οι παρισταμενοι τον ακουγαν με προσοχη. Αν και νεος, ηξερε πολυ καλα την πολεμικη τεχνη. Ηταν αριστος ιππεας και χειριζοταν το σπαθι οσο κανεις αλλος.

 Ο ιπποκομος χαζευε τον βασιλια της Αγγλιας θαμπωμενος απο το παραστημα του, μεχρι που ο Ροβερτος του εκανε νοημα να πανε πιο κοντα. Ο Ριχαρδος απορησε που ο Ροβερτος γυρισε τοσο γρηγορα. Εκεινος του ζητησε να τον απασχολησει για ενα λεπτο με μια ιδιωτικη συζητηση. Ο βασιλιας ζητησε συγνωμη απο τους παρισταμενους, και τραβηχτηκε με τον Ροβερτο στην ακρη της σκηνης. - "Μεγαλειοτατε, αυτος εδω ο μικρος ιπποκομος εφερε νεα μαζι του. Τα ακουσε απο καποιους ναυτικους στο λιμανι. Το δευτερο πλοιο που μας ακολουθουσε απο την Μεσσηνα στην Ακρα, αυτο στο οποιο επενεβαιναν η αδελφη σας και η μνηστη σας, απομακρυνθηκε κατα την διαρκεια της καταιγιδας  απο τον υπολοιπο στολο. Θυμαστε οτι ειχαμε στειλει ενα πλοιο μας να το βρει; Το πλοιο λοιπον, προσαραξε στην Κυπρο, κοντα στην Λεμεσο. Η αδελφη σας και η μνηστη σας ζητησαν ακροαση απο τον κυρη του νησιου, Ισαακ Κομνηνο, συγγενη της αυτοκρατορικης οικογενειας της Κωσταντινουπολης. Ζητησαν την φιλοξενια του και βοηθεια με τις επισκευες του πλοιου. Απο τοτε δεν εχουμε νεα τους. Οι ναυτικοι στο λιμανι λενε, οτι ο Κομνηνος κραταει τις αρχοντισσες ομηρους και ζηταει λυτρα."

 Ο Ριχαρδος ειχε ακουσει αρκετα. Το προσωπο του, τα ματια του, αρχιζαν να κοκκινιζουν. Ο θυμος τον κυριευε και επρεπε να ξεσπασει. Ο Ροβερτος εσκυψε το κεφαλι. φοβουμενος την οργη του βασιλια, σε περιπτωση που τον κοιταζε καταματα. Σφιγγοντας τα δοντια απο θυμο, αποκριθηκε ο Πλανταγενετης: - "Προσεξε, να μην βγουν αυτες οι πληροφοριες παρα εξω! Οσο ειναι ακομα φημες, την εχουμε καλα. Βλεπεις και συ τι γινεται, πολλοι εδω μεσα ειναι εναντιον μου. Δωσε διαταγη να αρματωθει ενα ακομη πλοιο με στρατιωτες για Κυπρο. Και οχι πολλα λογια. Οχι ακομα τουλαχιστον!" 

 Η νυχτα ειχε απλωσει το πεπλο της πανω απο το στατοπεδο της Ακρας. Απο μακρυα ακουγονταν οι προσευχες του ιμαμη. Ο βασιλιας Ριχαρδος δεν μπορουσε να κοιμηθει. Σκεφτοταν διαφορα. Ξαφνικα μπαινει μεσα ο Ροβερτος μαζι με τον ιπασπιστη του βασιλια. Στο χερι του κρατουσε ενα λευκο περιστερι. - "Αρχοντα μου, πριν απο λιγα λεπτα εφτασε το περιστερι αυτο στο στρατοπεδο - Απο την Κυπρο!" Ο Ριχαρδος πεταχτηκε επανω. Ναι, το περιστερι εφερε μια χρυση αλυσιδα με μια μικρη σφραγιδα επανω. Την αφαιρεσε. Ηταν η σφραγιδα της αδελφης του, της Ιωαννας. Πανω στη σφραγιδα ηταν δεμενο ενα μικρο δερματινο κυλινδρικο θηκαριο. Το ανοιξε. Ενα κομματι χαρτι τυλιγμενο ηταν μεσα. Με κοφτες κινησεις το ξετυλιξε και το διαβασε. Η αδελφη του του εγραφε οτι εδω και μιαμισι βδομαδες περιπου κρατειται αιχμαλωτη στον πυργο του Κομνηνου στη Λεμεσο, μαζι με την μνηστη του. Την Βερενγγαρια της Ναβαρας. Τη γυναικα που ποτε αληθινα δεν γνωριζε, αλλα επρεπε να παντρευτει για το καλο της Αγγλιας. Στον λαιμο του ειχε κρεμασμενο ενα μενταγιον με την μορφη της. Ενα γλυκο, οβαλ προσωπο με πρασινα ματια, πλαισιωμενο απο πλουσια ξανθα μαλλια. Ποσο ομορφη ηταν! Ο νους του ηταν γεματος πολεμικα κατορθωματα. Ηθελε να ξεκινησει Σταυροφορια, να ελευθερωσει τους Αγιους Τοπους απο τους Σαρακηνους. Δεν ειχε χρονο για ερωτες. Αλλα κατι στο πορτραιτο της Βερενγγαριας τον τραβουσε. Τον μαγνητιζε. Ηθελε να την γνωρισει, να σμιξει μαζι της. Αλλα η μοιρα τα εφερε ετσι, που η καταραμενη τρικυμια τους χωρισε. Αχ και να ηταν στο ιδιο πλοιο μαζι του τοτε! Η μοιρα ... Τωρα η μοιρα επαιξε ακομα πιο σκληρα παιχνιδια. Η γυναικα που στα χερια της μελεται να κρατησει την τυχη της Αγγλιας, κρατειται η ιδια αιχμαλωτη απο τον σκληρο δεσποτη της Κυπρου. Ο Ριχαρδος ειχε τις πληροφοριες του για αυτον. Ο Ισαακ Κομνηνος ειχε καταλαβει το νησι με μια χουφτα μισθοφορων. Κανεις δεν τον σταματησε. Δεν ειχε και πολυ καλες σχεσεις στην βυζαντινη αυλη. Ηταν μακρια απο την Κωσταντινουπολη και κανενας δεν τον ελεγχε. Ο Ριχαρδος ηταν βεβαιος για αυτο: Οι Βυζαντινοι δεν θα ανακατευονταν, εαν εξεστρατευε εναντιον του Κομνηνου. Ολος του ο θυμος, ολη του η ενεργεια, επικεντρωνοταν στον δεσποτη της Κυπρου. Θα πηγαινε στο νησι. Θα τον νικουσε. Θα απελευθερωνε την αδελφη και την μελλουσα νυφη του. Για την τιμη του. Για την τιμη της Αγγλιας. Το γραμμα της αδελφης του τα εξιστορουσε ολα. Παρακαλουσε το Θεο και την Παναγια για βοηθεια. Το γραμμα τελειωνε με μια χειρογραφη σημειωση, γραμμενη απο αλλο προσωπο. Ο γραφικος χαρακτηρας πρεπει να ηταν της Βερενγγαριας. Μια φραση μονο υπηρχε: "Κυριε, ειστε η μονη μου ελπιδα. Σωστε με, σας παρακαλω".

 - "Δωσε διαταγη να ετοιμαστουν οι ανδρες και τα πλοια! Μπαρκαρουμε για την Κυπρο. Η Ιερουσαλημ μπορει να περιμενει", διεταξε τον Ροβερτο. Εκεινος υποκλιθηκε και εφυγε.    

 

  Ηταν Πρωτομαγια του 1191. Ενας υπηρετης μπηκε στο δωματιο του Ισαακ Κομνηνου στο καστρο της Λεμεσου και τραβηξε τις βαριες κουρτινες. Το φως του ηλιου πλημμυρισε το ευρυχωρο δωματιο. Ο Κομνηνος ανοιξε βαριεστημενα τα ματια. Ανασηκωθηκε μουρμουριζοντας βωμολοχιες και κατευθυνθηκε προς το τραπεζι, πανω στο οποιο ο υπηρετης ειχε αφησει μια μεταλλινη λεκανη με φρεσκο νερο. Ειχε περασει ωραια χτες το βραδυ. Πλουσιο φαγητο και πιοτο, καλη παρεα. Εκτος απο αυτες τις δυο ξενες. Την Ιωαννα της Σικελιας και την Βερενγγαρια της Ναβαρας. Καθονταν κοντα κοντα σε μιαν ακρη του τραπεζιου και ησαν πολυ σιωπηλες. Δεν μιλουσαν, εαν δεν τις απευθυνε τον λογο. Ο Κομνηνος ηταν περιεργος. Ηθελε να μαθει πολλα. Για την ζωη στις βασιλικες αυλες της Δυσης. Για τις τεχνες. Για τα πολεμικα δεν ειχαν να πουν πολλα, οντας γυναικες. Αλλα αυτο δεν τον ενοχλουσε και πολυ. Το σημαντικο ηταν, οτι ειχε αυτες τις εκλεκτες ... καλεσμενες. Δεν τον ενοιαζε καν ποιος ηταν ο Ριχαρδος Α' που τον ονομαζαν καποιοι και Λεοντοκαρδο. Αν ειναι οντως Λεοντοκαρδος, τοτε θα πληρωσει σιγουρα πολλα για να παρει τις γυναικες πισω. Ο Κομνηνος πλυθηκε και σκουπιστηκε με μια πετσετα. Ηταν σιγουρος οτι κανεις απο τους μεγαλους βασιλεις δεν θα ανακατευοταν στις δουλειες του. Κανεις απ' αυτους δεν νοιαζονταν για την Κυπρο. Αυτος μονο ηταν ο κυρης του νησιου. Και δεν εδινε σε κανεναν αναφορα. Τα λυτρα για τις αρχοντισσες θα πληθαιναν τους θησαυρους που υπηρχαν ηδη στο θησαυροφυλακιο.

 Εκεινη την στιγμη ακουστηκαν ποδοβολητα στην εισοδο. Καποιος χτυπησε την βαρια ξυλινη πορτα. Ο Κομνηνος εδωσε διαταγη να μπει μεσα. Δυο πανοπλοι στρατιωτες ορμησαν μεσα πανικοβλημενοι. Δυο αλλοι περιμεναν απ' εξω. - "Αρχοντα ... Ξενος στολος στ' ανοιχτα ... " ψελλισαν τρομαγμενοι. Ηταν γνωστο πως ο Κομνηνος ηταν ανθρωπος των ακρων. Εκεινος ετρεξε αμεσως εξω. Ανεβηκε στον πυργο του καστρου. Στο βαθος του οριζοντα φαινονταν τουλαχιστον τρια πλοια. Δεν ηθελε και πολυ χρονο μεχρι να φτασουν στις ακτες.Το ενα απο αυτα εφερε τα λαβαρα του οικου των Πλανταγενετων. - "Ο ιδιος ο Ριχαρδος ερχεται λοιπον να παραλαβει την ασπιλη μνηστη του. Ωραια, θα το κανονισω το παλιοπαιδο!" σκεφτοταν ο Κομνηνος, χαμογελωντας κατω απο τα μουστακια του.

 Σε ενα δωματιο του καστρου με θεα το λιμανι, η Ιωαννα και η Βερενγγαρια παρατηρουσαν τα πλοια που σιγα σιγα πλησιαζαν. - "Ερχεται ο Ριχαρδος! Στο ειχα πει, ο αδελφος μου διευθετει παντα τα ζητηματα του αυτοπροσωπως!" ουρλιαξε απο χαρα η Ιωαννα, ενω δακρυα κυλουσαν στα μαγουλα της. Η Βερενγγαρια, φανερα συγκινημενη, δεν ειπε τιποτε. Εσφιγγε μονο μια μικρη καδενα στο στηθος της, η οποια ειχε ενα πορτραιτο του Ριχαρδου επανω της. Και σκεφτοταν, πως αυτος ο ανδρας, που ειχε δει μια φορα μονο, χρονια πριν, οταν και οι δυο τους ησαν παιδια, της θυμιζε τον Αρθουρο, τον Λανσελοτ, τον Ελ Σιντ Ρονδριγο ντε Βιβαρ. Αυτος ο ανδρας ηταν ενας ηρωας, ομοιος με τους ηρωες των τραγουδιων των τροβαδουρων. Ενας ιπποτης βασιλιας που θυσιαζει τα παντα, προκειμενου να σωσει την αγαπημενη του απο κινδυνους. Αυτος ειναι ο ανδρας, τον οποιο οσο τιποτε αλλο στον κοσμο δεν θελει, παρα να παντρευτει και να ζησει ευτυχισμενη κοντα του.

 Κοντευε να βραδιασει, οταν μια μεγαλη βαρκα προσαραξε στο λιμανι της Λεμεσου. Πανοπλοι στρατιωτες, μαζι με τους Ροβερτο του Θορνχαμ, Ριχαρδο ντε Καμβιλ και Γυη ντε Λουζινιαν βγηκαν και πατησαν σε στερεο εδαφος. Απεναντι τους στεκοταν η προσωπικη φρουρα του Κομνηνου, η οποια και τους οδηγησε στο λιμανι για τις διαπραγματευσεις. Οι διαπραγματευσεις θα γινοταν σε μια μεγαλη αιθουσα του καστρου. Οι τρεις ευγενεις ζητησαν να δουν τις γυναικες. Τις φερανε. Ο ιδιος ο Κομνηνος δεν ηταν παρων. Οι συμβουλατορες του ζητησαν να δουν τα λυτρα που εφεραν οι ξενοι. Οι στρατιωτες του βασιλια εφεραν δυο μεγαλα και βαρια σεντουκια στην αιθουσα, τα οποια ηταν γεματα χρυσαφικα, κοσμηματα και νομισματα. Οι συμβουλατορες του Κομνηνου αποτραβηχτηκαν σε μια γωνια για να συζητησουν. Το εμπειρο βλεμμα του Ροβερτου διεκρινε, οτι οι συμβουλατορες ηταν χωρισμενοι σε δυο στρατοπεδα: Αυτους με το μερος του Κομνηνου, που δεν θελαν να δεχτουν τα λυτρα, αλλα σκεφτονταν πως θα παρουν περισσοτερα ακομη απο τα υπαρχοντα απο τους Δυτικους. Και αυτους που υποστηριζαν την αντιθετη αποψη, οτι δηλαδη να παρουν αυτα που τους προσφερονταν, να δωσουν τις γυναικες και να τελειωνει η υποθεση, γιατι οι Φραγκοι πανω στο νησι δεν ειναι καλο σημαδι. Ο Κομνηνος με την απερισκεπτη, αναξια μελους βασιλικης οικογενειας πραξη του να πιασει ομηρους δυο μελη μεγαλης βασιλικης φαμιλιας της Ευρωπης, εβαλε σε κινδυνο, οχι μονο τα προσωπικα τους συμφεροντα, αλλα και την τυχη ολοκληρου του νησιου. Η αγωνια της αλλης πλευρας, οι ψιθυροι και τα μουρμουρητα των δικων του, εβαλαν τον Ροβερτο σε σκεψεις: Μηπως ο Κομνηνος το εσκασε απο την Λεμεσο; Μηπως δολοφονηθηκε; Οπως και να εχει, η αντιπαλη πλευρα ειναι αγχωμενη. Ο Ροβερτος μοιραστηκε τις σκεψεις του με τους συντροφους του. Τοσο ο ντε Καμβιλ οσο και ο Λουζινιαν συμφωνησαν, οτι επρεπε να εκμεταλλευτουν την κατασταση αυτη, ωστε και τις γυναικες να ελευθερωσουν, και τα σεντουκια να κρατησουν. Καθως τα μουρμουρητα στην αιθουσα αυξανονταν, οι τρεις ευγενεις ζητησαν την προσοχη ολων των παρισταμενων. Τον λογο πηρε ο Ροβερτος, ο οποιος και προτεινε να συνεχισουν τις συνομιλιες την επομενη μερα. Κοιταξε τις δυο γυναικες στα ματια. Εκεινες καταλαβαν: Η λυτρωση τους δεν θα αργουσε να ερθει. Οι συνομιλητες απεχωρησαν, οι μεν συμβουλατορες του Κομνηνου και οι γυναικες στα δωματα του καστρου, οι δε ευγενεις με τους ανθρωπους τους στα πλοια που ηταν αγκυροβολημενα ανοιχτα της Λεμεσου.

 Η ωρα ηταν περασμενη, μετα τα μεσανυχτα. Ο ουρανος ηταν καθαρος, το φεγγαρι και τα αστερια ελαμπαν. Οι φρουροι του καστρου απο τους πυργους παρατηρουσαν το λιμανι. Δεν μπορουσε να τους ξεφυγει τιποτε. Η απογευματινη βαρδια ειχε δει να ερχονται τρεις βαρκες απο τα πλοια του Ριχαρδου προς το λιμανι. Οι ευγενεις και οι στρατιωτες επενεβαιναν στην πρωτη που επιασε στο λιμανι. Οι αλλες δυο προσαραξαν οταν η πομπη οδηγηθηκε στο καστρο του Κομνηνου. Περιειχαν μεγαλα βαρελια και μερικους ανδρες. Πιθανον να ηθελαν να τα γεμισουν με ποσιμο νερο για το ταξιδι. Με την ανακατωσουρα στο λιμανι και την προσοχη ολων στραμμενη στους ξενους επισκεπτες και τις διαπραγματευσεις, κανενας δεν εδωσε περαιτερω προσοχη σε αυτα τα μικροπραγματα. Τα βαρελια τοποθετηθηκαν σε μια σκιερη γωνια του λιμανιου, απο οπου κανεις δεν περνουσε. Ετσι, οταν μετα τα μεσανυχτα, τα βαρελια ανοιξαν και απο μεσα βγηκαν μαυροντυμενοι ανδρες, οπλισμενοι με μαχαιρια και ξιφη - εις εκ των οποιων ηταν ο βασιλιας Ριχαρδος αυτοπροσωπως - κανενας δεν ηταν κοντα που να τους παρει ειδηση. Οι πολεμιστες δεν συναντησαν αντισταση. Ενα με τις σκιες, κινηθηκαν προς τις πυλες του καστρου. Παρατηρησαν την φρουρα. Και προχωρησαν προς την πισω πλευρα. Εκει τους περιμενε μια πορτα μισανοιχτη, αφημενη ετσι απο καποιον υπηρετη του καστρου, ο οποιος πηρε την διαταγη απο εναν εκ των χρηματισμενων συμβουλατορων του Κομνηνου. Ο Ροβερτος το ειχε φροντισει κι αυτο. Καποιοι φρουροι που βρεθηκαν στο δρομο τους, σφαγιαστηκαν. Πριν πεθανει, ενας απο αυτους αποκαλυψε που κρατουνταν οι γυναικες. Ο Ριχαρδος, αιματοβαμμενος και σκονισμενος,ορμησε σαν λιονταρι στο δωματιο, αφου πρωτα κατεβαλε τους δυο φρουρους μαζι με τους συντροφους του. Η Ιωαννα επεσε με λυγμους στην αγκαλια του: - "Αδελφε μου! Μα την Παναγια και τον Αγιο Γεωργιο, τα καταφερες! Προσευχομουν για σενα!".  Η Βερενγγαρια στεκοταν παραμερα σαστισμενη. Στο χλωμο φως των λυχναριων, προσπαθουσε να διακρινει το προσωπο του μεγαλοσωμου πολεμιστη. Ο σωτηρας της ειχε ερθει. Ενιωσε να χανει τις αισθησεις της. Δυο στιβαρα μπρατσα την κρατησαν τρυφερα προτου ακουμπησει στο εδαφος. Ανοιξε τα ματια της και κοιταξε τον ιπποτη. Οι δυο τους κοιταχτηκαν απλα χωρις να πουν τιποτε ...

 Στις 12 Μαιου 1191 ο Ριχαρδος παντρευτηκε την Βερενγγαρια στο παρεκκλησι του Αγιου Γεωργιου, στο καστρο της Λεμεσου. Η νυφη στεφθηκε τον τιτλο της βασιλισσας της Αγγλιας στην Κυπρο. Ο Κομνηνος ειχε πραγματικα δραπετευσει απο την Λεμεσο την μερα που εφταναν τα πλοια του Ριχαρδου. Δεν ειχε προλαβει να παρει ολους τους θησαυρους του μαζι. Μεταξυ αυτων περιλαμβανονταν και ενα ζευγαρι αργυρων αλυσιδων απο την Κωσταντινουπολη. Ο Κομνηνος περηφανευονταν στις δυο γυναικες, οταν τις ειχε πρωτοπιασει, οτι θα τις περναγε στον Ριχαρδο, αν τυχαινε και αποβιβαζοταν στο νησι. Μολις ομως ειδε τα πλοια του την Πρωτομαγια, πανικοβληθηκε. Οι στρατιωτες του Ριχαρδου καταφεραν να τον εντοπισουν λιγες μερες πριν τον γαμο σε ενα κρυμμενο σε ενα χωριο, λιγα χιλιομετρα πιο εξω απο την Λεμεσο. Ενας χωρικος τον μαρτυρησε. Ο Κομνηνος οδηγηθηκε μπροστα στον Ριχαρδο: - "Πανουργε Βυζαντινε! Τολμησες να τα βαλεις με μενα! Ειχες το θρασος να απαγαγεις και να κρατησεις παρα την θεληση τους δυο μελη της οικογενειας μου! Με καθυστερησες απο τον δικαιο και ιερο αγωνα μου να ελευθερωσω τους Αγιους Τοπους! Τωρα θα πληρωσεις για τα εγκληματα σου! Θα φυλακιστεις φορωντας για το υπολοιπο της ζωης σου τις αργυρες αλυσιδες που προοριζες για μενα!" βρυχηθηκε ο Πλανταγενετης και ολοι αισθανθηκαν την οργη και το σφριγος του. Ο Κομνηνος φυλακιστηκε στον Αγιο Ανδρεα της Καρπασιας φορωντας τις αλυσιδες. Ο Ριχαρδος και οι στρατιωτες του, μαζι με την Βερενγγαρια, εγκατελειψαν την Κυπρο αρχες Ιουνιου 1191, αφου δεν βρηκαν αντισταση. Ο βασιλιας ορισε τους Ροβερτο του Θορνχαμ και Ριχαρδο ντε Καμβιλ ως κυβερνητες της Κυπρου. Εναν χρονο αργοτερα, αυτοι, δια του Ριχαρδου, πουλησαν το νησι στον Γυη ντε Λουζινιαν, διοτι χρειαζονταν τα χρηματα για την Σταυροφορια τους.

 -------------------------------------------------------------------------------

   Το καστρο της Λεμεσου υπαρχει ακομα πισω απο το λιμανι. Στις μερες μας λειτουργει ως μεσαιωνικο μουσειο. Οι Οθωμανοι και οι Γενοβεζοι εκαναν καποια εργα αποκαταστασης. Το παρεκκλησι του Αγιου Γεωργιου δεν εχει εντοπιστει. Τα γεγονοτα μπορει και να μην εγιναν ετσι οπως περιγραφονται. Η ιστορια αποτελει προιον μυθοπλασιας, μολονοτι καποιες μεσαιωνικες πηγες αναφερουν οτι ο Ριχαρδος οντως κατεκτησε την Κυπρο, επειδη ο Κομνηνος κρατουσε την αδελφη και την μνηστη τους ομηρους. Ποση αληθεια ομως μπορει να υπαρχει σ' αυτο;

      

ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΑ.

 Το τριτο σε μεγεθος νησι της Μεσογειου διαθετει 2 αεροδρομια, ενα στην Παφο και ενα στη Λαρνακα (βλ. χαρτη, εικ. 1). Η κατεχομενη Β. Κυπρος διαθετει επισης ενα, στην περιοχη της Λευκωσιας, εντος του τουρκικου τομεα. Τα τελευταια χρονια υπαρχουν και αστικες συγκοινωνιες, οι οποιες συνδεουν τις μεγαλες πολεις του νησιου μεταξυ τους. Υπαρχουν επισης και λεωφορεια στην καθε πολη. Πληροφοριες για ολα αυτα υπαρχουν στην ιστοσελιδα www.intercity-buses.com. Δυστυχως, οι ωρες των δρομολογιων δεν τηρουνται παντα. Επισης, υπαρχουν και καποιες δυσκολιες σε αυτα. Αν θελει καποιος να παει απο την Λαρνακα στην Παφο, θα πρεπει να παρει το λεωφορειο για την Λεμεσο και απο εκει να επιβιβαστει σε αλλο για Παφο. Ο αρχαιολογικος τουρισμος ειναι μηδαμινος εως ανυπαρκτος, καθως εμφαση δινεται στις καταδυσεις και την ορειβασια, καθως και στις περιοδειες σε κρασοχωρια. Μπορει κανεις σε καποιες περιπτωσεις να χρησιμοποιησει ταξι, το οποιο κοστιζει, η' να νοικιασει αυτοκινητο, εαν μπορει να οδηγησει οπως οδηγουν οι ανθρωποι σε Αγγλια, Αυστραλια και Μαλτα. 

 Το φαγητο ειναι καλο, αρκει να ξερει κανεις που και τι τρωει. Οι σεφταλιες, μικρα μπιφτεκακια τυλιγμενα με πετσα η' λιπος, οπως και το ψημενο χαλουμι, θεωρουνται γνησια κυπριακα εδεσματα. Η Ζιβανια ειναι ενα ειδος τοπικου ουζου. Το νερο της βρυσης πινεται. Σε πολλα σημεια των δρομων μπορει κανει να βρει τεραστια μπιτονια εμφιαλωμενου νερου. Τοποθετεις το μπουκαλι σου στην ειδικη θεση, βαζεις νομισμα, πατας ενα κουμπι και ετσι εχεις φρεσκο νερο με λιγα χρηματα, οποτε εσυ θελεις. 

 Παντου στην Κυπρο, οταν ταξιδευει κανεις με λεωφορειο η' ταξι, θα δει κατα μηκος των δρομων βραχους και χωμα σε ωχρο κιτρινολευκο χρωμα. Ο ασβεστολιθος που υπαρχει στο νησι, ειναι μαλακος και επεξεργαζεται ευκολα. Απο την αρχαιοτητα χρησημοποιηθηκε στην αρχιτεκτονικη και την κεραμεικη.

1. Χαρτης Κυπρου

2. Επαρχια Λαρνακας. Κιτιο, ναος Αφροδιτης

3. Επαρχια Λαρνακας. Χοιροκιτια, οικισμος Ακεραμεικης Εποχης

4. Επαρχια Λεμεσου. Αμαθους, Αγορα Ελληνιστικων Χρονων

5. Επαρχια Λεμεσου. Κουριο, τμημα της Αρχαιας Αγορας

6. Επαρχια Παφου. Παλαιπαφος, τμημα ναου Αφροδιτης

7. Επαρχια Παφου. Νεα Παφος, Βασιλικος Ταφος 5

8. Β. Κυπρος. Σαλαμις, τμημα της Αγορας

 Ο Τ. εμεινε περιπου 10 μερες στο νησι. Η προτεραιοτητα του ησαν οι αρχαιολογικοι χωροι και τα μουσεια της Κυπρου. Ευτυχως, η ιστοσελιδα του Τμηματος Αρχαιοτητων, το οποιο υπαγεται στο Υπουργειο Συγκοινωνιων (www.mcw.gov.cy) ειναι εγκυρη, οσον αφορα μερες και ωρες επισκεψεων. Εμεινε στη Λαρνακα, σε ξενοδοχειο γυρω στα 10 χλμ. βορεια του αεροδρομιου, πολυ κοντα στην Ακτη Μακεντζυ. Σε μιση ωρα με τα ποδια εφτανε στις Φοινικουδες και το κεντρο της πολης. Μακρινους προορισμους ομως, για τους προαναφερομενους λογους, δεν μπορουσε να κανει. Ευτυχως ο παλιος φιλος και συναδελφος Μ. ηταν παρων. 2 Σαβ/κα αφιερωσε στο να ερχεται στην Λαρνακα απο την Λευκωσια και να τον πηγαινει στα ΝΔ και Β της Κυπρου. Μια μερα κατφερε ο Τ. να κλεισει εκδρομη με τουριστικο γκρουπ, το οποιο τον μετεφερε στην Αμμοχωστο (Famagusta) και την Κερυνεια. Επισης, στον αρχαιολογικο χωρο της Σαλαμινας (εικ. 8). Η Ενγκωμη δυστυχως δεν περιλαμβανεται στα πακετα αυτα. Η εμπειρια ομως να εισερχεσαι σε περιοχες, οι οποιες ειναι πλεον υπο τουρκικη κατοχη, ειναι κατι ... Μια αλλη μερα, πληρωσε ταξι για να τον μεταφερει στον αρχαιολογικο χωρο και το μουσειο του Ιδαλιου και απο κει στην Ταμασο. Το αρχαιο Ιδαλιο βρισκεται στο σημερινο χωριο Δαλι, 20 χλμ. Ν. της Λευκωσιας. Υπαγεται ωστοσο στην Επαρχια Λαρνακας, απο την οποια απεχει γυρω στη μιση ωρα. Ο αρχαιολογικος χωρος δυστυχως δεν ειναι επσικεψιμος λογω εργασιων. Μιση ωρα Δ. απο το Δαλι, φτανει κανεις στο χωριο Πολιτικο, γυρω στα 17 χλμ. ΝΔ της Λευκωσιας, στην οποια οντως υπαγεται. Εκει ειναι ο αρχαιολογικος χωρος της Ταμασου. Δεν λεει και πολλα, περαν απο τους 2 εντυπωσιακους υπογειους ταφους. Ο ενας εκ των δυο εχει και προδομο.

  Στη συνεχεια θα παρουσιαστουν οι αρχαιολογικοι χωροι και τα μουσεια που επισκεφθηκε ο Τ. ανα επαρχια:

 Επαρχια Λαρνακας: Η πολη της Λαρνακας διαθετει δυο αρχαιολογικα μουσεια. Το ενα ειναι το επαρχιακο αρχαιολογικο, στην πλατεια Καλογραιων, το αλλο ειναι το μουσειο Πιεριδη επι της Ζηνωνος Κιτιεως 4. Και τα δυο στο κεντρο της πολης. Η Λαρνακα εχει κτισθει πανω στο αρχαιο φοινικικο Κιτιο, τμημα του οποιου φαινεται πισω απο το μουσειο. Το ναικο ομως συγκροτημα (εικ. 2) βρισκεται σε παραδρομο γυρω στα 500 μ. πισω απο το μουσειο.

 Λιγο πιο εξω απο την πολη και σχετικα κοντα στο αεροδρομιο της, βρισκεται το Χαλα Σουλταν Τεκκε. Ονομαστηκε ετσι απο την θεια του προφητη Μωαμεθ, η οποια ειχε βρεθει στην Κυπρο. λεγεται οτι το τζαμι ιδρυθηκε και ονομαστηκε προς τιμην της, διοτι εκει εχασε τη ζωη της σε ατυχημα. Πολυ κοντα στο τζαμι βρισκονται τμηματα οικισμου της Υστεροκυπριακης Εποχης.

 32 χλμ. ΝΔ της Λαρνακας θα δει ο ταξιδιωτης τον αρχαιολογικο χωρο της Χοιροκιτιας (εικ. 3) εναν απο τους αρχαιοτερους οικισμους της Νεολιθικης Εποχης. Ανηκει μαλιστα στην Ακεραμεικη η' Προκεραμεικη φαση. Οι ανθρωποι δηλαδη τοτε δεν χρησιμοποιουσαν πηλο για να κατασκευασουν αγγεια, αλλα τα εφτιαχναν απο ξυλο και πετρα. 38 χλμ. ΝΔ της Λαρνακας υπαρχει μικροτερος οικισμος της ιδιας περιπου εποχης με την Χοιροκιτια στην Καλαβασο. Η περιοχη ονομαζεται Τεντα, απο το κωνικο στεγασμα που προστατευει τον αρχαιολογικο χωρο. Λιγα μετρα πιο περα, στη θεση Αγ. Δημητριος, εχει αποκαλυφθει κτηριο της Υστεροκυπριακης Εποχης. Αλλες περιοχες αρχαιολογικου ενδιαφεροντος της επαρχιας Λαρνακας ειναι το Μαρονι και η Πυλα/ Κοκκινογκρεμος, οι οποιες ομως δεν ειναι επισκεψιμες.

 Η Λαρνακα εχει καποια πλεονεκτηματα, αν θελει να την χρησιμοποιησει κανεις για βαση του στην Κυπρο. Διαθετει το αεροδρομιο, απο το οποιο γινονται οι πτησεις προς και απο βασικες ευρωπαικες πολεις. Η νυχτερινη ζωη δεν ειναι ασχημη, μπορει κανεις να περασει ωραια και στις Φοινικουδες, την παραλιακη. Επισης δεν ειναι πολυ μακρυα απο την Αγια Ναπα, με την οποια εξυπηρετειται μεσω λεωφορειου.

 Επαρχια Λεμεσου (Limasol): Η πολη της Λεμεσου διαθετει το δικο της επαρχιακο αρχαιολογικο μουσειο, πισω απο τον Βοτανικο/ Ζωολογικο Κηπο, Ανασταση Σιουκρη και Βυρωνος 5 γωνια. Στην πολη φτανει κανεις με το λεωφορειο απο Λαρνακα, Παφο και Λευκωσια. Αν παρει κανεις την παραλιακη απο Λαρνακα, στα 11 χλμ. περιπου Α της Λεμεσου θα βρεθει στον αρχαιολογικο χωρο της Αμαθουντας (εικ. 4). Στην ακροπολη της αρχαιας πολης υπηρξε ιερο της Αφροδιτης. Αργοτερα χτιστηκαν χριστιανικες βασιλικες στον ιδιο χωρο. Βασιλικες βρισκει κανεις και στους προποδες της ακροπολης. Πολυ εντυπωσιακη η αγορα της, οπως και η αντιστοιχη του αρχαιου Κουριου (εικ. 5) περι τα 19 χλμ. Δ/ ΝΔ της Λεμεσου. Στην περιοχη υπαρχει ακομα βιλα με μωσαικα και λουτρα. Το αρχαιο Σταδιο βρισκεται 1 χλμ. Δ του αρχ. χωρου, και ο χωρος του ναου του Απολλωνος Υλατη γυρω στα 3 χλμ. απο εκει. Το δε αρχαιολογικο Μουσειο Κουριου ειναι στο χωριο Επισκοπη, 14 χλμ. ΝΔ της λεμεσου και περι τα 4 χλμ. πριν τον αρχαιολογικο χωρο. Εκει κοντα, στη θεση Αγ. Επικτητος, εχει αποκαλυφθει υπογειος λαξευτος ταφος με δρομο, κατα τα αιγυπτιακα προτυπα, ο οποιος χρονολογειται στην Κυπροαρχαικη Περιοδο.

 Στα συνορα των επαρχιων Λεμεσου και Παφου περιπου τοποθετειται η Αλασα. Εκει, πολυ κοντα στην τεχνιτη λιμνη του φραγματος του ποταμου Κουρη, παρχουν δυο θεσεις. Η μια ειναι στον Κατω Μανδηλαρα, οπου και ευρεθει ανακτορο του 13ου αι. π.Χ. με μυκηναικα στοιχεια. Η αλλη, πιο χαμηλα, κοντα στη λιμνη, ειναι η Παλιοταβερνα. Εκει εχουμε οικισμο του 11ου αι. π.Χ.

 Σε γενικες γραμμες, η Λεμεσος ειναι κομβικο σημειο, γιατι απο εκει μπορει κανεις να γυρισει τις περιοχες τριγυρω, οι οποιες διαθετουν αρχαιολογικο ενδιαφερον, οπως φαινεται. Δυστυχως ομως, θα πρεπει να διαθετει δικο του αυτοκινητο η' να δωσει χρηματα για ταξι, επειδη οι αστικες συγκοινωνιες δεν εξυπηρετουν.

 Επαρχια Παφου: Σε αυτην την επαρχια, ισως καλο θα ειναι να διακρινουμε τις δυο βασικες περιοχες. η μια ειναι η Παλαιπαφος στο χωριο Κουκλια, περι τα 14 χλμ. Α της Νεας Παφου. Η Παλαιπαφος ειναι το μερος οπου λεγεται οτι ναυαγησε ο Αγαπηνωρας, οταν επεστρεφε με τους Αρκαδες απο την Τροια, με την ληξη του πολεμου. Ως και την ελληνιστικη εποχη, αυτη ηταν μια απο τις βασικες πολεις της περιοχης. Ο αρχαιολογικος χωρος και το μουσειο εκει βρισκονται. Στον αρχαιολογικο χωρο θα δει κανεις τμημα βασιλικης, τμημα βιλας με μωσαικο και τον ναο της Αφροδιτης (εικ. 6) που ηταν σε χρηση απο πολυ νωρις. Την Παλαιπαφο/ Κουκλια εξυπηρετει και η Λεμεσος, αφου δεν ειναι πολυ μακρυα απο εκει. 

 Η αλλη βασικη περιοχη ειναι η Νεα Παφος, η οποια ιδρυθηκε απο τους ελληνιστικους χρονους και επειτα. Το τοπικο αρχαιολογικο μουσειο της πολης βρισκεται στο κεντρο της, επι της Λεωφορου Γριβα Διγενη 43. Πιο μακρυα ομως, προς το λιμανι, λιγα χλμ. Ν του μουσειου, ειναι το αρχαιολογικο παρκο της πολης. Το νοτιο τμημα του περιλαμβανει τις βιλες με τα μωσαικα. Το βορειο τμημα του, το οποιο ειναι καμποσα χλμ.παραπανω, στεγαζει τους περιφημους Βασιλικους Ταφους (εικ. 7). Ενας οικισμος της Χαλκολιθικης Εποχης, η Λεμπα, βρισκεται 5 χλμ. Β της Νεας Παφου. Στην πολη υπαρχει ενα λεωφορειο, το 615, το οποιο κανει την διαδρομη απο τους Ταφους των Βασιλεων εως τον Κολπο των Κοραλλιων (Coral Bay). Εκει λοιπον, στα 9 χλμ. Β της Παφου, κατα μηκος της ακτης, υπαρχει ενας οικισμος της τελευταιας φασης της Υστεροκυπριακης Εποχης. Ειναι μια νησιδα ξηρας που βλεπει στη θαλασσα, ονοματι Μαα/ Παλαιοκαστρο. Εικαζεται οτι εχει να κανει, ειτε με το περασμα των Λαων της Θαλασσας, ειτε με τον μυθο του Αγαπηνωρα και των πρωτων Αχαιων στην Κυπρο. Καποιοι εχουν δημιουργησει μια προτυπη εκθεση με αντιγραφα αντικειμενων εκει. Η εκεθση ονομαζεται Μουσειο Μυκηναικου Αποικισμου.

 37 χλμ. Β της Νεας Παφου θα βρεθει κανεις στην Πολη Χρυσοχους. Η μοντερνα αυτη πολη εχει κτιστει πανω στα ερειπια του αρχαιου βασιλειου του Μαριου/ Αρσινοης. Στην λεωφ. μακαριου Γ' βρισκεται το μοντερνο και καλαισθητο αρχαιολογικο της μουσειο.

 Επισης λογω του αεροδρομιου της, αλλα και λογω του κλιματος, της οικονομικης ζωης και ολων των προαναφερομενων χωρων, αξιζει να μεινει κανεις στην Παφο κατα τη διαρκεια των διακοπων του. Αλλα και εδω μπορει να υπαρξουν δυσκολιες με τις αστικες συγκοινωνιες. Δεν ειναι ευκολο να πας απο την Νεα στην Παλαια Παφο/ Κουκλια με λεωφορειο. Οι βασικοι αρχαιολογικοι χωροι της Νεας Παφου ειναι επισης απομακρυσμενοι απο το μουσειο της.

 Αφηνουμε προς το τελος την πρωτευουσα της Κυπριακης Δημοκρατιας, στην Επαρχια της Λευκωσιας (Nicosia): Το κεντρο της πολης ειναι στα Β. της πλατειας Σολωμου, οπου και ο σταθμος ολων των αστικων και υπεραστικων συγκοινωνιων. Το κεντρο της Λευκωσιας περικλειεται απο τειχος. Εκτος των τειχων, πισω απο το Τμημα Αρχαιοτητων, επι της οδου Μουσειου 1, βρισκεται το πρωτο και μεγαλυτερο αρχαιολογικο μουσειο του νησιου, το Κυπριακο Μουσειο. Οι συλλογες του περιλαμβανουν αντικειμενα απο ολο το νησι και καλυπτουν καθε φασμα της αρχαιας τεχνης. Απο εκει μπορει ο επισκεπτης να παει ΒΑ. Περνωντας την πυλη της Παφου, θα βρεθει εντος των τειχων. Με γνωμονα τον κεντρικο δρομο της παλιας πολης, που ειναι ο πεζοδρομος της οδου Ληδρας, θα βρεθει στο μουσειο της τραπεζας Κυπρου, το οποιο στεγαζει την αρχαιολογικη συλλογη Γιωργου και Νεφελης Τζιαπρα και βρισκεται επι της οδου Φανερωμενης 86/ 90. Στο ισογειο του ιδιου κτηριου υπαρχει και η αρχαιολογικη συλλογη νομισματων των κυπριακων βασιλειων και της ελληνιστικης εποχης. Λιγα μετρα νοτια, μεσα στην λεγομενη Λαικη Γειτονια, θα δει ο ταξιδιωτης το μουσειο Λεβεντη επι της οδου Ιπποκρατους 7. Εκτος απο την αρχαιολογικη συλλογη Λεβεντη, το κτηριο αυτο στεγαζει τις συλλογες Σεβερη και Φυλακτου.

 Η πρωτευουσα της Κυπρου συνισταται για διαμονη, ειδικα εαν ο ταξιδιωτης εχει να κανονισει επαγγελματικα του. Λογω της θεσης της συνδεεται με ολο το νησι. Απο την Λευκωσια μπορεις να πας παντου. Αναφερθηκε ηδη παραπανω, οτι εκτος της Λευκωσιας βρισκονται το Ιδαλιο και η Ταμασος. Οι Γολγοι, στο σημερινο Αθηενου, δεν ειναι επισκεψιμοι.

  Καποιες αλλες περιοχες ενεχουν επισης αρχαιολογικο ενδιαφερον, οπως ειναι ο νεολιθικος οικισμος Μακρονησου στην Επαρχια Αμμοχωστου (Famagusta) κοντα στην Αγια Ναπα. Στα κατεχομενα, αναφερθηκαν οι πολεις Σαλαμις και Ενγκωμη, οι οποιες κατοικουνται απο την Υστεροκυπριακη Εποχη. Το ανακτορο στη θεση Βουνι, στους αρχαιους Σολους, οπως και οι Γολγοι, χρηζουν ειδικης διαδικασιας, λογω της περιεργης καταστασης στα κατεχομενα. Δεν σφραγιζουν διαβατηρια, αλλα ενα χαρτακι, στο οποιο γραφεις τα στοιχεια σου. Ταξιτζιδες ελληνοκυπριοι δεν θελουν να πολυπηγαινουν απεναντι, διοτι πληρωνουν εξτρα ασφαλεια στους τουρκοκυπριους για το αυτοκινητο τους. Το ενα κρατος δεν αναγνωριζει την ασφαλεια του αλλου.    

ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ.

  Ανεκαθεν ηθελε να επισκεφθει το νησι αυτο. Ειδικα απο τοτε που επεσε στα χερια του το βιβλιο του Βασου Καραγεωργη, Αρχαια Κυπρος, απο τις εκδοσεις Μ.Ι.Ε.Τ. Το εργο αυτο του διαπρεπους αρχαιολογου εχει μεταφραστει σε παμπολλες ξενες γλωσσες. Ειναι ωστοσο ενα αλλο, πιο συγχρονο βιβλιο του Καραγεωργη, το οποιο χρονικα και χωρικα τον εκφραζει: Το Early Cyprus, Crossroads of the Mediterranean, 1600-500 BC, το οποιο κυκλοφορησε απο τις εκδοσεις Καπον το 2002. Υπηρξαν κι αλλα, γοητευτικα πονηματα για το πολυπαθο νησι, την ιστορια του οποιου στα νεωτερα χρονια μπορει να την διαβασει κανεις στα κειμενα www.notis-o-talas.blogspot.com/2008/07/blog-post_20.html και www.notis-o-talas.blogspot.com/2010/07/blog-post_20.html: Αρθρα του αρχαιολογου Hartmut Matthäus, τα βιβλια Ancient Cyprus της V. Tatton-Brown (British Museum Press 1987), των Buchholz-Karageorghis, Altägäis und Altzypern (1972), C. Baurain, Chypre et la Méditerranée orientale au Bronze Récent (1984), της J. S. Smith, Art and Society in Cyprus from the Bronze Age into the Iron Age, αλλα και της Ε. Μαντζουρανη, η Αρχαιολογια της προιστορικης Κυπρου στις εκδοσεις Καρδαμιτσα, καθως και του  A. T. Reyes, Archaic Cyprus (1994).

  Σε γενικες γραμμες και οπως δειχνει και η προαναφερομενη βιβλιογραφια, η Κυπρος αντιπροσωπευει για τον Τ. ολα οσα αγαπαει στην επιστημη της Αρχαιολογιας και ειδικοτερα, στην Αρχαιολογια της Μεσογειου. Αν ειχε μια ευκαιρια στη ζωη του να συμμετασχει σε ανασκαφες που θα του εδιναν την δυνατοτητα να δημοσιευσει κιολας, θα επελεγε την Κυπρο και μαλιστα θεση και υλικο της Υστερης Εποχης του Χαλκου/ Υστεροκυπριακης μεχρι και Κυπροαρχαικης Εποχης. Οι πολιτιστικες επιρροες απο γειτονικες χωρες και λαους, οπως εκφραζονται στην κοινωνια και την τεχνη των προαναφερομενων εποχων, μιλουν απο μονες τους (βλ. Εικ. 2-3, 7-9). 

1. Χαρτης των αρχαιων βασιλειων της Κυπρου, αρχαικης και κλασικης εποχης

  Απο την αλλη πλευρα ομως, τα πραγματα δεν ειναι τοσο απλα, οσο φαινονται/ακουγονται/λεγονται. Υπαρχουν απειρα παραδειγματα για αυτα. Λεγεται, οτι επι της Εποχης του Χαλκου, η Κυπρος ειχε εμπορικες σχεσεις πρωτα με την Μινωικη Κρητη, αργοτερα δε και με την Μυκηναικη Ελλαδα. Επισης δε, με την Αιγυπτο και τους πολιτισμους της Εγγυς Ανατολης (1). Μυκηναικα αγγεια, κυλινδρικοι σφραγιδολιθοι, σκαραβαιοι, φοινικικη κεραμεικη (2) εχουν βρεθει σε παμπολλες θεσεις στην Κυπρο, αρκετα απο τα αντικειμενα αυτα βρισκονται στις προθηκες των μουσειων του νησιου. Εχει επισης ειπωθει, οτι πιθανον οι Υκσως, οι Χετταιοι και η Αιγυπτος της εποχης του Τουθμωσι Γ' να ειχαν κατι περισσοτερο απο απλες εμπορικες σχεσεις με την Κυπρο. Τα ιδια περιπου θα ακουσει η' θα διαβασει καποιος για την Κυπρο της Αρχαικης Εποχης. Στην περιπτωση αυτη, παραδεχονται ολοι σχεδον, οτι μεταξυ 709 και 663 π.Χ., το νησι ηταν υποτελες στους Ασσυριους. Μεταξυ 570 και 525 π.Χ. ηταν υποτελες στους Αιγυπτιους. Και μεταξυ 546 και 332 π.Χ., οτι βρισκοταν υπο την Περσικη κυριαρχια. Μεταξυ του τελους της Εποχης του Χαλκου και της Πρωιμης Εποχης του Σιδηρου, περνανε οι Λαοι της Θαλασσας, οι πρωτοι Αχαιοι υπο τους βετερανους του Τρωικου πολεμου Αγαπηνορα στην Παλαιπαφο και Τευκρο στη Σαλαμινα και οι Φοινικες απο την Τυρο, που ιδρυουν το Κιτιο και φτανουν μεχρι το Ιδαλιο και το Τροοδος, στα μεταλλεια χαλκου. Που ειναι ομως ολοι αυτοι οι λαοι στο νησι; Που ειναι οι οικιες και οι ταφοι τους; Το βιβλιο του Reyes θετει καποια ερωτηματα για αυτο. Αλλα λογω ελλειψεως του καταλληλου υλικου, οι ειδικοι δεν μπορουν ακομα να απαντησουν σε αυτα.

2. Αγαλμα νεου με αιγυπτιακη ενδυμασια, κυπροαρχαικη Εποχη, Αρχ. Μουσειο Παφου

3. Κεφαλη φερουσα ασσυριακης τεχνοτροπιας γενειαδα. Κυπροαρχαικη Εποχη, Μουσειο Λευκωσιας

 Γνωριζουμε, οτι η Κυπρος ηταν γνωστη στους αρχαιους λαους της ανατολικης Μεσογειου: Η μυκηναικη γραφη Γραμμικη Β' την αναφερει ως ku-pi-ri-jo και a-la-si-jo. Ως Alasia/ Alashyia/ Alashija ηταν γνωστη στην Ακκαδικη γραφη, με την οποια συνεννοουνταν οι ηγεμονες των βασιλειων της Αιγυπτου και της Εγγυς Ανατολης της Εποχης του Χαλκου (3). Οι Αιγυπτιοι του Νεου Βασιλειου, κατα την Υστερη Εποχη του Χαλκου, πιθανον αναφερονται στην Κυπρο, οταν χρησιμοποιουν τον ορο Isi/ Ires, πολλοι ερευνητες ομως πιστευουν, οτι αυτο ειναι απλως μια υποθεση (4). Στη στηλη του Σαργων Β' απο το Κιτιο, η οποια βρισκεται σημερα στο Βερολινο, η Κυπρος ονομαζεται Iananna/ Yadnana/ Jadnana (5). Δεν εχομε ομως αποδειξεις, εαν Αιγυπτιοι, Χετταιοι, Ασσυριοι διπλωματες ειχαν επισκεφθει το νησι ωστε να εδραιωσουν την κυριαρχια τους και να παραλαβουν τους φορους τους.

4. Αγ. Δημητριος/ Καλαβασος. Κτηριακο συγκροτημα Υστεροκυπριακης/ Μυκηναικης Εποχης

5. Αλασσα/ Κατω Μανδηλαρας, οικισμος 13ου αι. π. Χ., Υστεροκυπριακη Εποχη

6. Μαα/ Παλαιοκαστρο, οικισμος Υστεροκυπριακης Εποχης

7. Αντιγραφα απο τους ταφους της Ταμασου, Κυπροαρχαικης Εποχης. Τα αυθεντικα βρισκονται στο Μουσειο της Λευκωσιας. Διακρινονται οι διαφορες στις στυλιστικες τεχνοτροπιες, της ελληνοαιγυπτιακης Σφιγγας και του Συροχετταικου λεοντος

8. Ταφος της Ταμασου, Κυπροαρχαικη Εποχη

9. Ταφος στον Αγ. Επικτητο/ Κουριο, Κυπροαρχαικης Εποχης

10. Συλλογη αγγειων Φυλακτου της Μεσης και Υστερης Εποχης Χαλκου, Λεβεντειο Ιδρυμα, Λευκωσια

 Ενα επιπλεον προβλημα, σχετικο με τις επιρροες απο την Ανατολη στο νησι, εχει να κανει με την παρουσια η' μη, "ανακτορων". Διασημη αμερικανιδα αρχαιολογος, ειδημων επι της κυπριακης αρχαιολογιας, ειχε πει καποτε οτι "δεν μπορεις να φορτωσεις ανακτορο σε καραβι και να το περασεις απεναντι". Μπορεις ομως να περασεις απεναντι την ιδεα μια κεντρικης εξουσιας υπο εναν μοναρχη. Καποιοι επιστημονες διατεινονται, οτι τα ιερατεια της Κυπρο ειχαν μεγαλη ισχυ και αυτα ασκουσαν και την πολιτικη εξουσια. Μια συνεχεια δηλαδη, η οποια περασε ως παραδοση μεσω του Χριστιανισμου. Οι οπαδοι της αποψης αυτης δεν ξεχνανε οτι η Εκκλησια της Κυπρου ειναι αυτοκεφαλη, και πως ο μεγαλος ανδρας της κυπριακης πολιτικης σκηνης της Κυπρου του 20ου αιωνα ηταν ο αρχιεπισκοπος Μακαριος. Απο την αλλη μερια, υπαρχουν και αρχαιολογοι, οι οποιοι αναφερουν τα κτηρια στον Αγ. Δημητριο/ Καλαβασο (13ος αι. π.Χ., εικ. 4) και στην Αλασα/ Παλιοταβερνα (11ος αι. π.Χ.) ως ανακτορα ... Προβληματιζει επισης η συνυπαρξη κοσμικης και θρησκευτικης εξουσιας στην Κυπρο των Ιστορικων Χρονων. Τοτε εμφανιζονται οι πολεις βασιλεια που βλεπουμε και στην Εικ. 1. Οι βασιλεις της εποχης εκεινης ειχαν και καθηκοντα ιερεα; Δεν υπαρχουν τετοιου ειδους αποδειξεις. Ανακτορο εκεινης της εποχης εχει ανασκαφει κοντα στους αρχαιους Σολους, στη θεση Βουνι, στην κατεχομενη σημερα Β. Κυπρο. Οι επιρροες στην αρχιτεκτονικη του θυμιζουν τα περσικα παλατια στην Περσεπολη.

 Η κοροπλαστικη της αρχαιας Κυπρου εχει μελετηθει και εκδοθει σε αρκετους τομους ανα χρονολογικη εποχη απο τον Βασο Καραγεωργη. Η τυπολογια της, απο τα πηλινα σανιδοσχημα της Χαλκολιθικης, ως τα πετρινα σταυροσχημα της Πρωιμης Εποχης του Χαλκου, μεχρι τα αγαλματα της Κυπροαρχαικης με το μεικτο ελληνοιωνικο/αιγυπτιακο στυλ (Εικ. 2-3) μπορει να γινει κατανοητη. Δυστυχως δεν ισχυει το ιδιο και για την κεραμεικη της. Υπολειπεται ακομα ενα εγχειριδιο κυπριακης κεραμεικης, αναλογο με το βιβλιο της Cook και του Boardman για τα ελληνικα αγγεια, αντιστοιχο με του Betancourt για την μινωικη και της Mountjoy για την μυκηναικη κεραμεικη. Η αιτια βρισκεται, συμφωνα με μερικους ειδικους, στο οτι οσον αφορα την κυπριακη κεραμεικη της Εποχης του Χαλκου, οι διαφορες τασεις και στυλ δεν εναρμονιζονται πληρως με τις χρονολογικες περιοδους, ενω υπαρχουν και διαφορα τοπικα στυλ που δεν απαντωνται παντου. Στην κεραμεικη της Πρωιμης Εποχης του Σιδηρου αντιστοιχα, τα ευρηματα προερχονται αποκλειστικα απο ταφες, οχι απο οικισμους, ετσι ωστε μια αντιστοιχια τους χρονολογικη να ειναι δυσκολη. Παρα ταυτα, εχουν γινει καποιες αποπειρες για την χρονολογηση και τυπολογια της κυπριακης κεραμεικης (6). Οι εκθεσεις κυπριακων αγγειων στα επαρχιακα αρχαιολογικα μουσεια Λαρνακας, Λεμεσου, Νεας και Παλαιας Παφου, Πολεως Χρυσοχους (Μαριον/ Αρσινοη), καθως δε και στα μουσεια της Λευκωσιας (Κυπριακο Μουσειο, Συλλογες Τζιαπρα/Πιεριδη, Συλλογες Λεβεντη, Σαβερη και Φυλακτου. Βλ. Εικ. 10), του Μουσειου Πιεριδη στη Λαρνακα και της Συλλογης στο Μουσειο της Μονης Κυκκου, αποτελουν πραγματικα σχολες, για οποιον ενδιαφερεται να μελετησει το συγκεκρημενο υλικο. Μεσες ακρες γινεται κατανοητο οτι κατα την Νεολιθικη Εποχη εμφανιζεται ο τυπος combed ware. Στην επομενη φαση, την Χαλκολιθικη, εχουμε την εξελιξη του προηγουμενου τυπου, που αναφερεται πλεον ως red-on-white. Κατα την Πρωιμη Εποχη του Χαλκου η' αλλιως Πρωτοκυπριακη, ο προηγουμενος τυπος εξελισσεται σε red polished ware με εγχαρακτη διακοσμηση. Την ιδια εποχη εμφανιζεται και ο black polished ware με την ιδια διακοσμηση. Οι δυο αυτοι τυποι συνεχιζουν αν υπαρχουν και στην Μεση Εποχη του Χαλκου/ Μεσοκυπριακη. Οι καινουργιοι τυποι αυτης της εποχης ειναι οι white painted, red-on-black, black and red slip, drap polished wares. Στα τελη της περιοδου αυτης εμφανιζεται η κεραμεικη plain white και η proto-white slip. H white slip pottery ειναι μαζι με την base ring οι βασικες ομαδες της κεραμεικης της Υστερης Εποχης του Χαλκου/ Υστεροκυπριακης. Μαζι μ' αυτες εμφανιζονται μυκηναικα αγγεια, συνηθως εισαγωμενα. Προς το τελος της εποχης εχουμε και τους εικονογραπτους κρατηρες pictorial style. Αλλοι τυποι περιλαμβανουν τα monochrome και τα white shaved wares. O red-on-black φτανει μεχρι και την εποχη αυτη. Η επομενη, η Πρωτογεωμετρικη Περιοδος, περιλαμβανει το proto-white painted ware. Εν συνεχεια, στην Κυπρογεωμετρικη, εξελισσεται ο τυπος αυτος σε white painted. Αλλες κατηγοριες περιλαμβανουν τα bichrome, black slip, gray polished, proto-black-on-red, plain white wares. Κατα τις φασεις της Κυπροαρχαικης Εποχης, τα στυλ black-on-red, bichrome, white painted, gray polished συνεχιζουν να υπαρχουν. Κοντα σ' αυτα, εμφανιζεται και το free-field style. Στην Κυπροκλασικη Εποχη, οι τυποι white painted, plain white και bichrome συνεχιζονται και συνυπαρχουν μαζι με εισαγωμενα μελανομορφα και ερυθρομορφα αθηναικα αγγεια. Οι δυο πρωτοι ντοπιοι κεραμεικοι τυποι δεν εγκαταλειπονται κατα την Κυπροελληνιστικη Εποχη, αλλα εξακολουθουν. Κοντα τους τα black and red lustrus wares.Και οπως παντα, καποια εισηγμενα κεραμεικα ειδη που μιμουνται μεταλλικα αγγεια, μεγαρικοι σκυφοι κτλ. Η ρωμαικη εποχη θα φερει ομοιογενεια στον μεσογειακο κοσμο, καθως και στην Κυπρο θα βρεθουν ποσοτητες γυαλινων αγγειων, αμφορεις και terra sigilata. Στην αρχιτεκτονικη δε, οι βιλες με τα μωσαικα και τα λουτρα, οπως αυτα της Νεας Παφου και του Κουριου, θα εμφανιστουν στο νησι, σε περιοπτες δε θεσεις. Οι Ρωμαιοι χρησιμοποιησαν το ονομα του νησιου που ηταν γνωστο απο τις πινακιδες της Γραμμικης Β' και περασε στην πολιτιστικη μνημη των Ελληνων της Εποχης του Σιδηρου, απο το μεταλλο που που προερχονταν απο τα σπλαχνα του ορους Τροοδος.

  

-----------------------------------------------------------------

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

 (1) Εκτος της ανωθι βιβλιογραφιας που αναφερεται στο κειμενο, βλ. και τα ακολουθα δημοσιευμενα πεπραγμενα: Acts of the International Symposia: Nicosia 1973, The Mycenaeans in the Eastern Mediterranean; Nicosia 1979, The Relations between Cyprus and Crete, ca. 2000-500 BC; Nicosia 1986, Cyprus between the Orient and the Occident; Larnaca 1991, The Civilizations of the Aegean and their Diffusion in Cyprus and the Eastern Mediterranean, 2000-600 BC; Herakleion 1998, Eastern Mediterranean: Cyprus-Dodecanese-Crete. 16th-6th cent. BC; Nicosia 2009, Cyprus and the East Aegean Intercultural Contacts, 3000-500 BC; Nicosia 2001, Italy and Cyprus in Antiquity, 1500-450 BC; Nicosia 2009, Egypt and Cyprus in Antiquity. Βλ. ακομη Nicosia 1984: Cyprus at the close of the late Bronze Age, Nicosia 1994: Cyprus in the 11th cent. BC.

 (2) Βλ. βιβλιογραφια υποσημ. (1) εντ., καθως και τα εργα των Baurain και Reyes που αναφερονται στο κειμενο. Επισης Bikai, P., The Phoenician Pottery of Cyprus (1987); Jacobsson, I., Aegyptiaca from LBA Cyprus. SIMA 112 (1994); Kozal, E., Hethitische und hethitisch beeinflußte Objekte aus Zypern, in: Blum-Aslan-Schweizer-Thumm (Hrsg.) Mauerschau. Festschrift für Manfred Korfmann II (2002) σελ. 651-661.

 (3) Βλ. Palaima, T., The Triple Invention of Writing in Cyprus and written Sources for Cypriote History (2005) σελ. 14-33.

 (4) Wittke-Olshausen-Szydlak, Historischer Atlas der Antiken Welt. Neue Pauly Suppl.3 (2012) σελ. 2; Χαρτης A, σελ. 3.

 (5) Gunter, A. C., Greek Art and the Orient (2009) σελ.17-28; Fig. 1, σελ. 19.

 (6) Barlow et al. (eds.) Cypriot Ceramics. University Museum Symposium Series II (1991). Ν' αναφερθει οτι η τροχηλατη κεραμεικη εισηχθε περι την Μεση Κυπριακη στο νησι. Ως τοτε, τα αγγεια ησαν χειροποιητα.