ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ, ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ, ΤΟΜΟΙ.

Συνεχιζοντας στο παρον κειμενο τα περι βιβλιοφιλιας, επιθυμει ο Τ. να εστιασει σε ενα συγκεκριμενο θεμα, το οποιο τον απασχολει εδω και καιρο: Στην Ελλαδα σημερα, παρατηρει πληθωρα τιτλων σχετικα με την αρχαιοτητα και την αρχαιολογια (βλ. κατωθι εικ.). Εξιδεικευμενοι εκδοτικοι οικοι, οπως οι Καρδαμιτσας και Παπαδημας, η Εκδοτικη Αθηνων, οι εκδοσεις Καπον, ο Βανιας και η University Studio Press στη Θεσ/κη, ακομα δε το Τ.Α.Π.Α., η Αρχαιολογικη Εταιρεια, το Μορφωτικο Ιδρυμα Εθνικης Τραπεζης, οι Πανεπιστημιακες Εκδοσεις Κρητης και το Εθνικο Ιδρυμα Ερευνων προαγουν τιτλους σχετικους με την αρχαιολογια και την ιστορια της αρχαιοτητας. Προσφατα δε και, εκτος απο τα κατωθι εικονιζομενα εργα, η εφημεριδα Καθημερινη εξεδωσε μια πολυτομη ιστορια των πολιτισμων, εκ της οποιας οι 3 πρωτοι ειναι μεταφρασεις των εργων των Martin και Charboneux για την τεχνη της αρχαιας Ελλαδας κατα την αρχαικη, την κλασσικη και την ελληνιστικη περιοδο.

Πριν απο καιρο και ενω ειχε βρει σε παλαιοβιβλιοπωλεια καμποσων γερμανικων φοιτητουπολεων εργα της σειρας "Propyläen der Weltgeschichte" και της "Hirmer Verlag", οπως το βιβλιο του F. Matz, Kreta, Mykene, Troja, ο Τ. ειχε διερωτηθει για το ποια βοηθηματα θα μπορουσαν να ειχαν χρησιμοποιησει οι φοιτητες των ελληνικων παν/μιων στους τομεις της αρχαιολογιας πριν απο 15 και 20 χρονια, εφοσον οι συμφοιτητες τους στα γερμανικα παν/μια χρησημοποιουσαν τα προαναφερομενα εργα για γενιες; Εργα σαν και αυτο του Matz αλλωστε, που ειχε κανει σχολη στη μελετη της αιγαιακης αρχαιολογιας στο Μαρβουργο την δεκαετια του 50 και του 60, απο την οποια ξεπηδησαν επιστημονες σαν τον νυν διευθυντη του Deutsches Archäologisches Institut, θεωρουνται ακομα κλασσικα, αν και μετρανε πανω απο 30 χρονια απο τοτε που εξεδωθησαν. Τα ιδια παρατηρει ο Τ. και στις αλλες ευρωπαικες χωρες.

Διαφαινεται επισης η ταση που ξεχωριζει την μια πολιτιστικη παραδοση απο την αλλη: Η αγγλικη αρχαιολογικη σχολη αρεσκεται στα συνοπτικα εγχειριδια μικρου μεγεθους (π.χ. Thames & Hudson, Pelican Books, Oxford and Cambridge University Press, Routledge), ενω η γερμανικη σχολη προτιμα τους μεγαλους τομους με πλουσια εικονογραφηση (Bildbände - π.χ. Hirmer Verlag, Werder Verlag, Philipp von Zabern). Οι τασεις βεβαια δεν αποκελιουν το ενδεχομενο να μεταφραζονται γερμανικα εργα στα αγγλικα και το αναπαλιν. Η απορια ωστοσο παραμενει: Οι γενιες των τωρινων εξηνταρηδων, πενηνταρηδων και σαρανταρηδων αρχαιολογων της Αγγλιας, της Γαλλιας, της Γερμανιας διεθεταν ως φοιτητες βιβλιογραφια και καλη καταρτηση σε θεωρητικο επιπεδο. Οι αντιστοιχες γενιες στην Ελλαδα, οι συνομηλικοι τους συναδελφοι στα ελληνικα παν/μια, τι διεθεταν;

Συζητωντας το θεμα αυτο με φιλους αρχαιολογους, πληροφορηθηκε ο Τ. οτι η βιβλιογραφια των φοιτητων των περασμενων δεκαετιων βασιζοταν στις χειρογραφες σημειωσεις που επαιρναν απο τους καθηγητες τους κατα την διαρκεια των διαλεξεων. Πανω σε αυτες τις σημειωσεις εξεταζονταν. Μερικες απο αυτες, οπως του Ν. Πλατωνα και του Α. Ζωη για την προιστορικη Αρχαιολογια, καθως επισης του Β. Λαμπρινουδακη για την αρχαικη γλυπτικη και κεραμεικη, κυκλοφορησαν σε μορφη βιβλιου για τους φοιτητες τους. Παραπεμπουν σε ξενογλωσση βιβλιογραφια και ειναι γραμμενες σε γραφομηχανη.

Χωρις να υπαρχει η προθεση να μετριαστει η προσπαθεια των εν λογω καθηγητων, δεν θα μπορουσε να θεωρησει καποιος γελοιο και προσβλητικο το οτι, ενω η χωρα μας ειναι πολος μελετης του αρχαιοελληνικου πολιτισμου για πολλους ερευνητες του εξωτερικου -οπως μαρτυρα, μεταξυ αλλων, και η παρουσια και δραση τοσων πολλων ξενων αρχαιολογικων σχολων - στα ελληνικα παν/κα αρχαιολογικα τμηματα εδω και δεκαετιες διδασκεται υλη απο χειρογραφες η´ δακτυλογραμμενες σημειωσεις, ενω μεχρι και πριν απο 15 με 20 χρονια περιπου, οι εκδοτικοι οικοι δεν παρηγαν τοσα βιβλια σχετικα με την ιστορια και την τεχνη της αρχαιας Ελλαδος, οπως γινεται σημερα; Γιατι ειμαστε τελευταιοι και καταιδρωμενοι σε εναν τομεα που λογικα δεν θα επρεπε;

ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ.

Παρα τα χιλια μυρια προβληματα της, η Αθηνα μια πολη που κρυβει ευχαριστες εκπληξεις και προσκαλει τους ταξιδιωτες να τις ανακαλυψουν. Η περιπλανηση στο κεντρο της πρωτευουσας ειναι εδω και χρονια, μια ευχαριστη μυσταγωγια για τον Τ. που κατεληξε να γινει αναποσπαστο κομματι της καθημερινης του ζωης. Παρα τις περιπετειες του σε χωρες του εξωτερικου, και εκδρομες σε αλλες περιοχες εντος Ελλαδος, η Αθηνα θα ειναι για παντα το καταφυγιο του, το μαξιλαρι και το στρωμα για να ακουμπησει το ταλαιπωρημενο του κορμι. Παντα οι πρωτες μερες, οταν επιστρεφει στην πολη που γεννηθηκε και μεγαλωσε, κρυβουν το τελετουργικο στοιχειο. Και αυτο δεν αφορα μονο την περιδιαβαση σε μουσεια, οπως το Εθνικο Αρχαιολογικο και το νεοσυστατο Μουσειο Ακροπολεως, η´ αρχαιολογικους χωρους. Η Αθηνα εχει και αλλους θησαυρους, και αυτοι δεν ειναι αλλοι απο τα διασπαρτα βιβλιοπωλεια και εκδοτικους οικους, κυριως επι των οδων Ιπποκρατους και Σολωνος.

Αυτη ηταν μια συνηθεια που την ειχε απο παιδι. Τιποτε δεν του προξενουσε μεγαλυτερη χαρα, απο το να ερθει μια ελευθερη μερα, ελευθερη απο τις σχολικες υποχρεωσεις, ωστε να μπορεσει να κατεβει στο κεντρο της πολης και να ανιχνευσει στα βιβλιοπωλεια καινουργιους τιτλους. Και αν τα χρονια περασαν, το τελετουργικο αυτο παραμενει. Η συνηθεια αυτη δεν μεταβληθηκε καν σε ρουτινα.

Οι εκθεσεις βιβλιων που γινονται δυο φορες το χρονο στην Αθηνα, ειναι μια καλη ευκαιρια για να γνωρισει κανεις εκδοτικους οικους και βιβλια. Ειτε αυτες διεξαγονται στο Ζαππειο, ειτε στο πεδιο του Αρεος, ειτε επι της Διονυσιου Αεροπαγιτου, εχουν η καθεμια της, την δικη τους ξεχωριστη αυρα. Οι εκθεσεις του Σεπτεμβριου μυριζουν φθινοπωρο. Μεταδιδουν την γλυκια μελαγχολια εκεινης της εποχης. Τα σχολεια ξεκινανε, το διαβασμα ξεκιναει - οχι απαραιτητα αυτων που θα ηθελες να διαβασεις. Σε αλλο κλιμα διεξαγονται οι εκθεσεις του Μαιου. Ειναι ανοιξη, ο καιρος ειναι ζεστος, εχεις εντελως διαφορετικη διαθεση. Για τους μυημενους ωστοσο, το να περιηγηθεις τα βιβλιοπωλεια του κεντρου των Αθηνων ειναι σαν να πινεις νερο απο πηγη του χωριου. Νερο που αναβλυζει απο τον βραχο. Τα βιβλιοπωλεια ειναι οι πηγες του βιβλιου.

Μια τυπικη επισκεψη σε αυτα, ξεκιναει για τον Τ. καπως ετσι: Νωρις το πρωι, θα παρει το λεωφορειο απο την γειτονια του που παει στο κεντρο. Θα κατεβει Πανεπιστημιου για να ανεβει την Ακαδημιας. Απο εκει, θα παει στην Ασκληπιου. Εδω και λιγα χρονια λειτουργει εκει το βιβλιοπωλειο "Πολιτεια", το οποιο του το συστησε ο φιλος Βασιλης, τοσο για τις καλες τιμες, οσο και για την ποικιλια σε τιτλους. Το βιβλιοπωλειο αυτο ειναι χωρισμενο σε 4 μερη. Στο πρωτο, στο υπογειο, ειναι τα λογοτεχνικα. Στο αμεσως επομενο, βρισκονται τα παιδικα. Τα δυο επομενα ειναι αφιερωμενα στις επιστημες και τις τεχνες. Οι τιτλοι ειναι ταξινομημενοι εκει ανα επιστημη, π.χ. Ιστορια: Αρχαια, Μεσαιωνικη, Νεωτερων Χρονων κτλ. Ετσι μπορει κανεις ευκολα και γρηγορα να βρει αυτο που θελει.

Λιγο πιο πανω, στον απεναντι δρομο, στο ισογειο μιας πολυκατοικιας, στεγαζονται οι εκδοσεις "Ζητρος". Τα βιβλια των εκδοσεων αυτων ειναι καλαισθητα. Ειδικευονται δε στους αρχαιους συγγραφεις, αλλα εχουν κυκλοφορησει και αρκετα κειμενα βυζαντινων λογιων. Παραλληλη της Ασκληπιου ειναι η Ιπποκρατους. Στον αριθμο 8 ειναι δυο ιδιαιτερα βιβλιοπωλεια, του Παπαδημα, που ειδικευεται στα ιστορικα και της Καρδαμιτσα, που εχει κυκλοφορησει κυριως αρχαιολογικου περιεχομενου βιβλια.

Περνωντας απο την Ιπποκρατους απεναντι, καταληγει κανεις στην οδο Σολωνος που ειναι καθετη σε αυτην. Και εδω υπαρχουν αρκετα βιβλιοπωλεια. Αναμεσα τους ξεχωριζουν οι αμφιλεγομενες εκδοσεις Γεωργιαδη, και ο Καστανιωτης. Παραλληλη της Ιπποκρατους ειναι η Μαυρομιχαλη. Ανεβαινοντας τη, βγαινει κανεις στο βιβλιοπωλειο "Επιμετρον" που εκδιδει εργα αρχαιων ελληνων τραγικων και σαιξπηρικα δραματα κυριως. Λιγο πιο πανω ειναι το βιβλιοπωλειο "Ανδρομεδα", πλουσιο, για τοσο μικρο χωρο, απο βιβλια ιστοριας και αρχαιολογιας, κυριως ξενογλωσσα.

Απο την Σολωνος, μεταπηδωντας στην Καννιγγος, μπορει κανεις να βγει στην Πανεπιστημιου. Περνωντας απεναντι και βαδιζοντας προς τα πανω, βλεπει κανεις στα δεξια του την Στοα Μαντακα πρωτα. Εκει στεγαζεται το μικρο βιβλιοπωλειο του Ταμειου Αρχαιολογικων Πορων και Απαλλοτριωσεων (Τ.Α.Π.Α.). Σε αυτο θα βρει κανεις λευκωματα, καταλογους περιοδικων εκθεσεων και πλουσιες συλλογες απο αρχαιολογικους οδηγους για Μουσεια και χωρους της Ελλαδας.

Αφηνοντας την Στοα και ανεβαινοντας την Πανεπιστημιου, εχει ο περιηγητης στα αριστερα του το βιβλιοπωλειο "Κακτος", το οποιο εδω και χρονια πρωτοπορει, εκδιδοντας ολη την αρχαιοελληνικη γραμματεια, στα προτυπα ξενων εκδοτικων οικων, οπως οι Loeb και Teubner. Συν τοις αλλοις, εκδιδει ομως και κλασσικη λογοτεχνια.

Αντικρυ απο τον "Κακτο" περιπου, βρισκεται η "Στοα του Βιβλιου". Ενα καλο σημειο εκκινησης για βιβλιοφιλους, οχι απαραιτητα για αρχαριους! Η ιδεα του να στεγαζονται δυο και τρεις εκδοτικοι οικοι σε ενα περιπτερο ειναι ακρως ελκυστικη. Εδω, οποιος ξερει τι χρειαζεται, θα το βρει οπωσδηποτε.

Λιγο πιο πανω απο την πλατεια Κοραη βρισκονται τα βιβλιοπωλεια "Παπασωτηριου" και "Ελευθερουδακη". Αυτα τα δυο, και κυριως το δευτερο, μαζι με το βιβλιοπωλειο του "Μετροραμα" στον 3ο οροφο, του "Πατακη" επι της Ακαδημιας και του "Ιανου" στην Σταδιου, θυμιζουν περισσοτερο σουπερμαρκετ. Ειναι ομως περιεκτηκα και φευγοντας απο αυτα, ο βιβλιοφιλος μενει με την αισθηση πως πληροφορηθηκε για το τι φρεσκο κυκλοφορει στην αγορα του βιβλιου.

Αυτη ειναι η τυπικη ιεροτελεστια που τηρει κατα γραμμα ο Τ. Στα αναφερομενα βιβλιοπωλεια ενεταξε προσφατα και επισκεψεις στα παλαιοβιβλιοπωλεια του του Μοναστηρακιου. Εν κατακλειδι, να μνημονευθουν εδω και τα ειδικα βιβλιοπωλεια που ειδικευονται στα κομικς, με πιο γνωστο το "Σολαρις" κοντα στα Εξαρχεια.

Μια ομως βολτα δεν ειναι αρκετη για τον Τ. Το καλο βιβλιο δεν μπορει να το χορτασει. Συμπερασματικα παντως, ας μη θεωρηθει οτι το παρον κειμενο αποσκοπει σε διαφημιση των εν λογω επιχειρησεων. Ο γραφων απλα παραθετει τις προτιμησεις του.

"Et in Arcadia ego"!

Η Αρκαδια θα μπορουσε καλλιστα να αποκτησει τον τιτλο των Χαιλαντς της Ελλαδος. Πραγματι, με τα περισσοτερα βουνα της να ξεπερνουν τα 1200 μ. σε υψος, με τα ποταμια και τα δαση της, οπως δε και με την πλουσια ιστορια της, στην οποια οι μαχες των Ελληνων εναντιον των Οθωμανων και των Ναζι παιρνουν ιδιαιτερη θεση, ο νομος αυτος της κεντρικης Πελοποννησου φανταζει ως το απολυτο φαβορι για τον τιτλο αυτο!

Τα συναισθηματα που νιωθει ο ταξιδιωτης οταν, αφηνοντας την Αργολιδα εισερχεται στο κεντρο της Πελοποννησου, ειναι δυσκολο να περιγραφουν με λεξεις. Ειναι σαν να μπαινεις σε εναν αλλον, φανταστικο κοσμο. Η θερμοκρασια μειωνεται, διοτι η Αρκαδια ειναι ορεινη περιοχη. Παραλληλα, υπαρχει πλουσια βλαστηση. Ταξιδευοντας αναμεσα στα βουνα που βρισκονται διασπαρτα, εχει κανεις την εντυπωση οτι θα πεταχτει μπροστα του η μυθικη φιγουρα του τραγοποδαρου θεου Πανος να παιζει με την συριγγα του, ενω τριγυρω του, νυμφες και Σατυροι εχουν στησει τρελο χορο. Η παρθενα φυση της αρκαδικης γης, η οποια την ανοιξη δειχνει το φωτεινο της προσωπο, ενεπνευσε πολλους καλλιτεχνες ωστε να δουν την Αρκαδια ως μια Ουτοπια για την εποχη τους. Ρωμαιοι ποιητες συνεθεσαν βουκολικα ασματα, τα οποια εγιναν ιδιαιτερα αγαπητα κατα την Αναγεννηση και τους Νεοτερους χρονους. Η επιρροη των φαινεται και στον χαρακτηριστικο πινακα του Νικολαου Πουσσιν (εικ. 2), το πλεον χαρακτηριστικο εργο αυτου του ρευματος που ονομαζεται "Αρκαδισμος".

1. Χαρτης της Πελοποννησου. Η Αρκαδια δηλωνεται με μωβ χρωμα.

O T. ανεκαθεν εβλεπε την Αρκαδια ως μια ξεχωριστη, ιδιοτυπη περιπτωση. Ξεκινωντας απο την γεωγραφια, η Αρκαδια εντοπιζεται στην κεντρικη Πελοποννησο. Συνορευει ετσι με τους νομους Αχαιας στα βορειοδυτικα και Κορινθιας στα βορειανατολικα, με την Αργολιδα στα ανατολικα, την Λακωνια στα νοτιανατολικα, την Μεσσηνια στα νοτιοδυτικα και την Ηλιδα στα δυτικα (εικ. 1). Στη συγχρονη εποχη, μεσω της προσαρτησης της Κυνουριας σε αυτη, εχει προσβαση στη θαλασσα απο τα ανατολικα.

Τα βουνα της Αρκαδιας, ειναι ως επι το πλειστον ολα δασωδη. Ακομη και σημερα συναντα κανεις πλουσια χλωριδα και πανιδα σε αυτα. Δεν ειναι λιγοι αυτοι που τα Σαββατοκυριακα τους τα περνανε εκει, κυνηγωντας αγριοχοιρους. Απο τα πιο γνωστα βουνα, αναφερονται ο Ερυμανθος στα βορειοδυτικα, η Κυλληνη στα βορειανατολικα, το Παρθενιον στα νοτια, ο Παρνωνας στα νοτιανατολικα, το Λυκαιον στα νοτιοδυτικα, το Μαιναλο στα βορειανατολικα. Ποταμια οπως ο Ελισσων, ο Λαδων και ο Αλφειος την διασχιζουν.

2. Et in Arcadia ego, πινακας του N. Pussin.

Σε αυτην την γη λοιπον, παρολο που η ζωη, ειδικα τους χειμωνες, ειναι σκληρη, εζησαν ανθρωποι. Εχτισαν πολεις, καλλιεργησαν την γη, εξημερωσαν ζωα, παρηγαν πολιτισμο. Καποιες απο τις γνωστοτερες πολεις κρατη της αρχαιας Αρκαδιας περιλαμβανουν, απο βορεια προς ανατολικα και νοτια, τους Φενεο, Κλειτορ, Λουσοι, Αλεα, Καφυαι, Ορχομενο, Μαντινεια, Τεγεα, Μεγαλοπολη, Ασεα, Λυκοσουρα, Φιγαλεια. Μολις στα 370 π. Χ. καταφεραν οι αρκαδικες πολεις, κατα το παραδειγμα αλλων ελληνικων πολεων, να ενωθουν και να δημιουργησουν μια κοινοπραξια με ενιαιο νομισμα. Δυο χρονια αργοτερα, ιδρυουν την Μεγαλοπολη, γενετειρα δυο σπουδαιων προσωπικοτητων, του στρατηγου Φιλοποιμηνος και του ιστορικου Πολυβιου. Στα 362 π. Χ., "το κοινο των Αρκαδων" δεν υφισταται πλεον. Δυστυχως οι Αρκαδες, κατα την διαρκεια της αρχαιοτητας, υπηρξαν υφισταμενοι αλλων: Μεταξυ 550 και 371 π. Χ. των Σπαρτιατων, μεταξυ 369 και 362 π. Χ. των Θηβαιων, μεταξυ 338 και 234 π. Χ. των Μακεδονων. Μεταξυ 234 και 146 π. Χ. ησαν μελη στην Αχαικη Αμφικτυονια και απο το 146 π. Χ. και μετα, εγιναν και αυτοι υποτελεις των Ρωμαιων.

3. Η εκκλησια της Αγ. Φωτεινης απεναντι απο τον αρχ. χωρο της Μαντινειας.

Μετα τους Ρωμαιους ηρθαν οι Βυζαντινοι. Σλαβοι και Αλβανοι εγκατασταθηκαν στην Αρκαδια, οπως φαινεται και απο τα τοπωνυμια που επεβιωσαν, οπως Δημιτσανα, Βλαχερνα, Τριπολιτζα, Βαλτετσι. Οι Φραγκοι κατελαβαν και κρατησαν τον Μωρηα, οπως ονομαζαν τοτε την Πελοποννησο, απο το 1204 μεχρι το 1261, οποτε ανακατεληφθηκε απο τους Βυζαντινους. Οι Βενετοι πατησαν και αυτοι ποδι στην περιοχη, απο το 1684 εως το 1718. Πιο πριν, δηλ. μεταξυ 1460 και 1688 και πιο μετα, δηλ. αναμεσα σε 1715 και 1821 οι Οθωμανοι ησαν οι αφεντες του Μωρεα. Το 1821 ξεσηκωθηκε ο ελληνισμος, πρωτα απο την Πελοποννησο. Οι πρωτες κερδοφορες μαχες δωθηκαν στην Αρκαδια. Τα αρκαδικα βουνα εγιναν θερετρο αψιμαχιων πολυ αργοτερα παλι. Κατα την διαρκεια της γερμανικης κατοχης και του εμφυλιου πολεμου, λιγο πριν απο τα μεσα του 20ου αιωνα δηλαδη. Οι δεκαετιες του 50 και του 60 ειδαν πολλους Αρκαδες να εγκαταλειπουν τα χωρια τους για να αναζητησουν την μοιρα τους σε ξενες χωρες, οπως ο Καναδας και η Αυστραλια.

4. Το θεατρο της αρχαιας Μαντινειας.

Σημερα το κρατος και οι δημοι δινουν εμαση στον εγχωριο τουρισμο. Υπαρχουν χιονοδρομικα κεντρα στο Μαιναλο και πολλα χωρια κανουν πανιγυρια, προσφεροντας τα προιοντα τους, οπως μελι, βουτηρο, τυρι, αυγα, βοτανα, ελιες. Παρολα αυτα, η γοητεια που ασκει η αρχαια γοητεια ειναι ανυπερβλητη. Ισως οφειλεται στο οτι ειναι καλυμμενη ακομη απο αυτην την αιγλη μυστηριου.

5. Το θεατρο του αρχαιου Ορχομενου.

Ξεκινωντας απο την μυθολογια, παρατηρει κανεις πολλα παραδοξα: Οι αρκαδικοι μυθοι αναφερονται στον τραγοποδαρο Πανα, στον Λυκαονα τον βασιλια που μεταμορωθηκε σε λυκο, στην Καλλιστω που εγινε αρκουδα. Ο παγανισμος, η ζωομορφια, το ανιμιστικο στοιχειο ενυπαρχουν στις αρκαδικες παραδοσεις. Οι ιδιοι οι Αρκαδες θεωρουσαν εαυτους ως τους αρχαιοτερους Ελληνες, ως αναφερει και ο Παυσανιας, που κατονομαζει τον Πελασγο ως γεναρχη τους. Οι Πελασγοι ομως, θεωρουνται προελληνικο φυλο...

Αλλο ενα παραδοξο αφορα την γλωσσα των Αρκαδων. Ερευνες που εχουν γινει, αποδεικνυουν οτι ανω του 50% των λεξεων της αρκαδικης διαλεκτου ταυτιζεται με λεξεις που εχουν εντοπιστει στην Γραμμικη Β γραφη! Μηπως αυτο σημαινει οτι η αρκαδικη διαλεκτος προηλθε απο την μυκηναικη μετα την καταστροφη των ανακτορων; Στην Αρκαδια παντως, δεν εχουν εντοπιστει καταλοιπα ανακτορου. Εχουν βρεθει μυκηναικοι ταφοι σε περιοχες οπως η Αλεα, η Ασεα, η Αναληψη και ο Παλιοπυργος με πλουσιο υλικο. Απο επιφανειακες ερευνες προκυπτει οτι η Αρκαδια κατοικουνταν απο την Νεολιθικη εποχη τουλαχιστον.

Αλλο ενα περιεργο εχει να κανει με τους νοστους των αρκαδικων ηρωων. Στον καταλογο των πλοιων της Ιλιαδας αναφερεται οτι οι Αρκαδες συμμετειχαν με αρχηγο τους τον βασιλια Αγαπηνορα απο την Τεγεα. Και παλι γενναται το ερωτημα, πως ειναι δυνατον οι ορεβισιοι Αρκαδες να εχουν στολο... Ευρηματα απο την Κυπρο, οπως η πινακιδα του Οφελτη, πιστοποιουν τον μυθο που θελει τον Αρκαδα Αγαπηνορα να ιδρυει την Παφο, αφου βεβαιωνουν την υπαρξη μιας αρκαδοκυπριακης διαλεκτου!

Πριν απο τον Αγαπηνορα, ενας αλλος Αρκαδας ειχε τολμησει να αφησει την ορεινη πατριδα του και να ξανοιχτει. Ο Ευανδρος ταξιδευει στην Ιταλια και ιδρυει οικισμο πανω σε εναν απο τους επτα λοφους της Ρωμης και συγκεκριμενα, τον Παλατινο, κατα αντιστοιχια προς το αρκαδικο Παλλαντιον! Ο Αινειας, ο οποιος συμφωνα με μια παραδοση, φευγοντας απο την Τροια, σταματησε στην Αρκαδια (ο Παυσανιας αναφερει μαλιστα και ορος Αγχισεια κοντα στην Μαντινεια - Αγχισης λεγοταν ο πατερας του ηρωα) πριν φτασει στο Λατιο. Εκει γνωρισε και εγινε φιλος με τον γιο του Ευανδρου, τον Παλλα.

Ετσι εχουν τα μυθολογικα. Οσον αφορα την τεχνη της αρχαιας Αρκαδιας, κατα τους αρχαικους παντως χρονους, ειναι πλεον δεδομενο οτι οι Αρκαδες ειχαν εξελιχθει σε ικανοτατους τεχνιτες εργων απο μεταλλο. Σε ιερα και ταφους βρισκει κανεις χαλκινα τεχνουργηματα, οπως αγαλματιδια ποιμενων, αλογα, αιγες. Η αρκαδικη μικρογλυπτικη μπορει να ειναι επηρρεασμενη απο τα αργητικα και κορινθιακα εργαστηρια, χωρις αυτο να σημαινει οτι ειναι οπωσδηποτε κατωτερης ποιοτητας. Στους κλασσικους και ελληνιστικους χρονους παντως, η ναοδομια στην Αρκαδια εχει να επιδειξει αξιολογα παραδειγματα. Ονομαστικα αναφερονται ο ναος της Αθηνας στην Τεγεα, ο ναος του Επικουριου Απολλωνος στις Βασσες της Φιγαλειας, το ιερο του Ζευ Σωτηρα στην Μεγαλοπολη και της Δεσποινας στην Λυκοσουρα.

Σημερα οι περισσοτεροι αρχαιολογικοι χωροι της Αρκαδιας ειναι δυστυχως παρατημενοι. Προσφατα εγιναν ερευνες στο Λυκαιον ορος, οπου και ανακαλυφθηκε ιερο του Δια της εποχης του χαλκου. Οι αυστριακοι κανουν καποιες ερευνες στα βορεια του νομου. Κατα τα αλλα, γινονται καποιες σωστικες ανασκαφες απο την αρμοδια εφορεια. Και ομως, η καρδια του ταξιδιωτη σφιγγεται απο συγκινηση και στενοχωρια, οταν διασχιζει το λιβαδι με τα αγριοχορτα, προσπαθωντας να φτασει στην αγορα της αρχαιας Μαντινειας (εικ. 4), της πολης στην οποια πεθανε ο στρατηγος Επαμεινωνδας λιγο μετα την μαχη που εγινε εκει κοντα (362 π. Χ.).

Eν κατακλειδι, ο ναος της Αγιας Φωτεινης (εικ. 3), απεναντι απο τον αρχαιολογικο χωρο, χτισμενος απο διαφορετικα υλικα και σμιλεμενος με διαφορετικα στυλ, μενει εκει, ακλωνητος μαρτυρας του παρελθοντος. Ο ναος, που συνδυαζει το αρχαιοελληνικο με το χριστιανικο στοιχειο, δειχνει επιπλεον το προσωπο της ελληνικης ιστοριας. Και η Αρκαδια εχει παιξει, αναμφιβολα, ενα πολυ σημαντικο ρολο σε αυτο.