ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ.

 Σε προηγουμενα κειμενα ειχε γραψει για την Αθηνα, την πολη που γεννηθηκε και μεγαλωσε. Απο τοτε που ξεκινησε τις σπουδες του, αποφασισε ομως να την γνωρισει ακομα καλυτερα: Ετσι, μερα παρα μερα, στον ελευθερο χρονο του, γυρισε τα αρχαιολογικα μουσεια και χωρους του Κεραμεικου και της Ακροπολης. Την Αρχαια Αγορα. Το Εθνικο Αρχαιολογικο, καθως και τις συλλογες στα Μουσεια Μπενακη, Κανελλοπουλου και Γουλανδρη. Το αρχαιολογικο μουσειο Πειραιως. Ελλαδα ομως δεν ειναι μονο η Αθηνα. Ολοκληρος ο νομος Αττικης ειναι διασπαρτος απο αρχαιοτητες. Απλα η μετακινηση ειναι δυσκολη, οταν δεν διαθετει κανεις δικο του οχημα. Ειδικα σε αυτο υπαρχει προβλημα, οπως του ειπαν, εαν θελησει να επισκεφθει χωρους, οπως ειναι η Βραυρωνα και ο Ραμνουντας.

 Μια πρωτη γευση πηρε, οταν ταξιδευσε με το ΚΤΕΛ προς Ωρωπο. Αυτο ειχε γινει το 2004. Τι ιερο του Αμφιαραου δεν ηταν τοτε σε καλη κατασταση. Δεν εχει και φωτογραφιες απο εκεινη την εποχη. Τον Σεπτεμβριο του 2010 αποφασισε να επισκεφθει τον Μαραθωνα. Η περιοχη ειναι γνωστη χαρις την Μαχη που ελαβε χωρα κοντα στην λιμνη το 490 π.Χ. Το ΚΤΕΛ ομως τον αφησε στην λεωφορο, διοτι το αρχαιολογικο μουσειο του Μαραθωνα βρισκεται στην αντιθετη της λιμνης πλευρα. Απο την σταση μεχρι το μουσειο ειναι περι τα 5 χλμ. περπατημα. Στα 2 χλμ. συναντησε ενα στεγαστρο που προστατευε το πρωτοελλαδικο νεκροταφειο της θεσης Τσεπι (εικ. 1). Πολυ ενδιαφερον και η κατασκευη με βεραντες και σκαλες, για να βλεπει ο επισκεπτης την κατοψη των ταφων, αρκετα εντυπωσιακη.

1. Τσεπι Μαραθωνος, πρωτοελλαδικο νεκροταφειο

 Αφου ξαποστασε για λιγα λεπτα, συνεχισε τον δρομο του που θα τον εβγαζε στο μουσειο. Εκανε αρκετη ζεστη. Εκει κοντα υπαρχει και ενα στρατιωτικο αεροδρομιο. Ελικοπτερα πεταγαν διαρκως απο πανω του. Δεξια κι αριστερα, Ινδοι, οι οποιοι λεγεται οτι κατοικουν στην περιοχη και εχουν και ναους δικους του, εργαζονταν στα χωραφια με τα καπνα και τ' αμπελια. Καποια στιγμη, ο δορμος τον εβγαλε στο μικρο μουσειο. Εμοιαζε με εξοχικη κατοικια, με την βεραντα του και τον κηπο του. Στον τελευταιο δεσποζε ενας τυμβος. Εντος του τυμβου υπηρχαν ταφες, ομοιες με αυτες στο Τσεπι, αλλα της μεσοελλαδικης εποχης. Το ιδιο το μουσειο περιειχε πολυ ενδιαφεροντα ευρηματα που πιστοποιουν την κατοικιση στην περιοχη απο την προιστορικη εποχη.

2. Ελευσινα, Τελεστηριο

 Ηδη απο τοτε σκεφτοτανε να παει και σε αλλες περιοχες της Αττικης, οπως τις προαναφερομενες Ραμνουντα και Βραυρωνα. Επισης δε και στην Ελευσινα. Τελικα ετυχε να επισκεφθει τον αρχαιολογικο χωρο και το μουσειο της τελευταιας τον φετινο Σεπτεμβριο. Στην Ελευσινα μπορει να παει κανεις ειτε με το ΚΤΕΛ απο την πλατεια Ασωματων, ειτε με τις αστικες συγκοινωνιες. Συγκεκριμενα, με τα λεωφορεια Α16, Β16 που περνανε και απο Ασπροπυργο και η αφετηρια τους ειναι στην πλατεια Κουμουνδουρου. Την τελευταια αυτη λυση επελεξε ο Τ. Σε λιγοτερο απο μια ωρα βρισκοταν στην Ελευσινα. Ηταν καθημερινη και δεν ειχε πολυ κινηση στο δρομο. Η αποσταση απο τη σταση ως τον αρχαιολογικο χωρο ειναι επισης μικρη. Ο χωρος βρισκεται πισω απο μια πλατεια, η οποια εχει μικρα οχυρωματα και σημανση οτι μονο σε πεζους επιτρεπεται να περασουν απο εκει. Ακριβως επειδη ηταν καθημερινη, ο Τ. ηταν ο μοναδικος επισκεπτης του χωρου. Το μουσειο ειναι μικρο και βρισκεται στην κορυφη του λοφου. Για να πας εκει πρεπει, ειτε να κανεις τον κυκλο, περνωντας εξω απο τα τειχη του Κιμωνος, ειτε απο δια μεσω των ιερων και του Τελεστηριου (εικ. 2), του συγκροτηματος δηλαδη που τελουνταν τα μυστηρια προς τιμην της θεας Δημητρας. Το δε μουσειο, αρκετα συμπαθητικο, με καποια πολυ ενδιαφεροντα ευρηματα, π.χ. απο τα νεκροταφεια της Δυτικης πλευρας του ιερου, που χρονολογουνται απο την γεωμετρικη εποχη και δειχνουν τις διαφορετικες ταφικες πρακτικες.

 Τελος, να σημειωθει οτι βρηκε πολυ ενδιαφερον το οτι η Ελευσινα σημερα, μπορει να θεωρειται κατι σαν προαστιο των Αθηνων, ειναι ομως πυκνοκατοικημενη. Η κινηση στις κεντρικες οδικες αρτηριες σε ωρες αιχμης ειναι ανυποφορη.  Για τον Τ. η Ελευσινα φερνει περισσοτερο με πολυβουη κωμοπολη, η οποια εχει εν μερει τα προβληματα της Αθηνας...

3. Δελφοι, ναος Απολλωνος

 Περαν της Αττικης, υπαρχουν περιοχες στους γειτονικους νομους που θα ηθελε να γνωρισει καλυτερα. Ενας εξ αυτων ειναι η Βοιωτια. Το 2002 ειχε φτασει ως τις Θηβες και το αρχαιολογικο τους μουσειο. Η Βοιωτια εχει και αλλα ενδιαφεροντα να δειξει, οπως τον Ορχομενο και τον Γλα, περι της Κωπαιδος. Οι Δελφοι δεν ανηκουν πλεον στον νομο αυτο, αλλα στον της Φωκιδος. 

 Επ' ευκαιρια μιας φωτογραφικης εκθεσης για μια αποικια των Φωκαεων στην Ισπανια, στην σημερινη Εμπουριας στο αρχαιολογικο μουσειο των Δελφων, αποφασισε να κανει ενα ταξιδι προς τα εκει. Στους Δελφους πηγαινει κανεις απο το ΚΤΕΛ Λιοσιων με το ιδιο λεωφορειο που εξυπηρετει τις περιοχες της Λιβαδειας, της Αραχωβας, της Ιτεας και της Αμφισσας. Το ταξιδι διαρκει περι τις 3 ωρες. Εξω απο την Θηβα και οπως παει ο δρομος για Λιβαδεια, βλεπει κανεις, εκτος απο τους καταυλισμους των τσιγγανων, καμπους γεματους βαμβακι. Η χιλιοδιαφημισμενη μεσω λαισφσταιλιδικων εκπομπων Αραχωβα επεκτεινεται κατα μηκος του δρομου που τη συνδεει με την Λιβαδεια και τους Δελφους. Αναπτυσσεται δε αναμεσα σε σοκκακια στις πλαγιες του βουνου. Ετσι περιπου ειναι και στην σημερινη πολη των Δελφων, η οποια ως τον 19ο αιωνα ηταν χωριο χτισμενο πανω απο τον αρχαιολογικο χωρο. Με τις ενεργειες των Γαλλων, το χωριο εγκαταλειφθηκε η' καλυτερα, μεταφερθηκε μερικα μετρα πιο περα. Σημερα μοιαζει με μια μικρη κωμοπολη. 

 Οπως ερχεται κανεις στους Δελφους απο την Αθηνα, συνανταει πρωτα, στα αριστερα του, το αρχαιο γυμνασιο και τον ναο της Αθηνας. Στα δεξια του, την Κασταλια πηγη. Εν συνεχεια, επισης στα δεξια, υπαρχουν ο κυριως αρχαιολογικος χωρος, με τους διαφορους θησαυρους (Αθηναιων, Σιφνιων κ.α.), τον ναο του Απολλωνος (εικ. 3) και καθως ανεβαινει κανεις στην πλαγια, το θεατρο και το σταδιο των Δελφων. Επειτα ερχεται το μουσειο, το οποιο ειναι μοντερνο και ανακαινισμενο. Πλουσιο σε εκθεματα, με πιο ενδιαφεροντα αυτα της πρωιμης εποχης: Τα χαλκινα αναθηματα του 7ου αι. π.Χ. και τα μικρα χρυσελεφαντινα, αλλα και αυτα απο ελεφαντοδοντο τεχνουργηματα. Μολονοτι πηγε καθημερινη, ο χωρος ηταν γεματος απο επισκεπτες. Γκρουπs Γαλλων, Ισπανων, Ιταλων, Γερμανων και Αμερικανων, ακομα δε και Ιαπωνων, περιδιαβαιναν στον αρχαιολογικο χωρο και συνωστιζονταν στις αιθουσες του μουσειου γυρω απο τους ξεναγους και τα ευρηματα. Το καλυτερο ομως ηταν η θεα που προσφερει η περιοχη, αφου απο τον αρχαιολογικο χωρο των Δελφων, χτισμενο στους προποδες ενος βουνου, βλεπεις απεναντι την κοιλαδα και το περασμα αναμεσα απο τα γειτονικα βουνα ...  

"Take me to the other side": ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΗ ΒΟΡΕΙΑ ΚΥΠΡΟ.

 Οι πολιτικες αποψεις του Τ. για το κυπριακο ζητημα ειναι γνωστες απο τα κειμενα της 20ης Ιουλιου 2008 και 20ης Ιουλιου 2010 αντιστοιχα, στο ιστολογιο www.notis-o-talas.blogspot.com. Επ' αυτων δεν μπορει να προστεθει κατι περισσοτερο, εκτος απο το γεγονος οτι, οσον αφορα την προσβαση στην κατεχομενη Βορεια Κυπρο, καποια πραγματα εχουν αλλαξει. Μεχρι προτινος πιστευοταν οτι οι Τουρκοκυπριακες αρχες κρατουν τα ξενα διαβατηρια, τα σφραγιζουν και ωθουν ετσι τους τουριστες πρς την αναγωνριση του ψευδοκρατους τους. Ειχε ειπωθει ακομη, οτι οι τουριστες στην κατεχομενη πλευρα πρεπει να υπογραψουν εγγραφα, οτι αναγωνριζουν το κρατος της Βορειας Κυπρου και τα παρομοια. Οι διεθνεις οργανισμοι, απο την στιγμη που δεν εκαναν τιποτε για να αποτρεψουν τους δυο Αττιλες του καλοκαιριου του 1974, θεωρησαν ως σολομωντεια λυση την μη αναγνωριση των κατεχομενων. Ετσι γινεται λογος για το ψευδοκρατος της Βορειου Κυπρου. Οι δε Τουρκοκυπριοι, στα πλαισια της επανενωσης με τους Ελληνοκυπριους αδελφους τους, δεχτηκαν να εφαρμοσουν το παιχνιδι της αναγωνρισης περιουσιων. Υπαρχουν Ελληνοκυπριοι που ταξιδευουν στο ψευδοκρατος και αποδεχονται μια χρηματικη αποζημιωση για τα σπιτια τους στα κατεχομενα, στα οποια βεβαιως δεν μπορουν να ζησουν. Μερικες χιλιαδες Ελληνοκυπριων ζουν ακομα σε χωρια στην Καρπασια, στο ΒΑ κομματι του νησιου, υπο ειδικο καθεστως. Οι Ελληνοκυπριοι που ταξιδευουν με τα αυτοκινητα τους στα κατεχομενα, πρεπει να πληρωσουν εξτρα ασφαλεια για τα οχηματα τους εκει, καθως οι Τουρκοκυπριοι δεν αναγνωριζουν τις ξενες ασφαλιστικες εταιρειες. Ομοιως πραττουν και οι Ελληνοκυπριοι, στην περιπτωση που οι Τουρκοκυπριοι εισερχονται στην Δημοκρατια της Κυπρου. Οσο για τα διαβατηρια, επειδη ο Τ. ειχε την περιεργεια να δει πως ειναι η αλλη πλευρα, την μερα που βρεθηκε στη Λευκωσια, πηρε την αποφαση του. Ανεβηκε την οδο Ληδρας, τον κεντρικο πεζοδρομο της παλιας πολης και κατευθυνθηκε προς τον Τουρκοκυπριακο τομεα (εικ. 1). Στα δεξια του ησαν τα περιπτερα της ελληνικης πλευρας, με αστυνομικους μεσα. Προχωρησε ευθεια. Στα αριστερα του εβλεπε τα περιπτερα της τουρκικης αστυνομιας με την σημαια τους. Εδειξε το διαβατηριο του σε εναν απο τους αστυνομικους. Αυτος εδωσε τον αριθμο του διαβατηριου του στον υπ/στη και του ζητησε να γραψει σε ενα χαρτι το ονοματεπωνυμο, την υπηκοοτητα και τον αριθμο του διαβατηριου του. Το χαρτι αυτο σφραγιστηκε με κοκκινη σφραγιδα. Ο Τ. μπορουσε να συνεχισει τον δρομο του. Δεν υπηρχαν μεγαλες διαφορες στον τουρκοκυπριακο τομεα. Η οδος Ληδρας συνεχιζοταν, η αρχιτεκτονικη των κτηριων δεν παρουσιαζε φοβερες διαφορες απο εκεινη του ελληνοκυπριακου τομεα. Τα μαγαζια δεξια και αριστερα του δρομου εφεραν πινακιδες στην τουρκικη. Πισω απο την Ληδρας διακρινονταν ο μιναρες καποιου τζαμιου. Καθως εβγαινε απο τον τουρκοκυπριακο τομεα, του ζητηθηκε να δειξει το λευκο χαρτι και το διαβατηριο του στο περιπτερο του ελληνοκυπριακου τομεα. Το λευκο χαρτι σφραγιστηκε με μπλε σφραγιδα. Προβληματισμος υπαρχει οσον αφορα το τι κανουν οι Τουρκοκυπριοι τα στοιχεια απο τα διαβατηρια των τουριστων, τα οποια περνανε/ ελεγχουν στον υπολογιστη τους. Η αισιοδοξη θεωρια πιστευει, οτι με το περας συγκεκριμενου χρονικου διαστηματος σβηνονται. Το περασμα στην αλλη μερια παντως, ειχε διεγειρει ακομα περισσοτερο την περιεργεια του Τ. Ηθελε να μαθει κι αλλα πραγματα για τα κατεχομενα. Για αυτο και ειχε κανονισει μια ιδιαιτερη εκδρομη για την επομενη μερα ...

1. Ελεγχος διαβατηριων στα συνορα ελληνοκυπριακου και τουρκοκυπριακου τομεα. Οδος Ληδρας, Λευκωσια

2. Προσοψη της λατινικης εκκλησιας του Αγ. Γεωργιου στην Αμμοχωστο

3. Υποκαυστο ρωμαικου λουτρου, Σαλαμινα

4. Το μικρο λιμανακι της Κερυνειας. Αποψη απο το καστρο

5. Κηπος του μοναστηριου Μπελλαπαις, λιγο πιο εξω απο την Κερυνεια

  Στην Κυπρο υπαρχουν πολλα τουριστικα γραφεια, τα οποια διοργανωνουν εκδρομες στα κατεχομενα. Ενα απο αυτα συνεβαινε να συνεργαζεται με το ξενοδοχειο που εμενε κατα τις τελευταιες εβδομαδες ο Τ. Το γραφειο αυτο προσεφερε μια εκδρομη σε Αμμοχωστο, Σαλαμινα και Κερυνεια. Συνηθως τα γραφεια αυτα προσφερουν ειτε Αμμοχωστο/Σαλαμινα, ειτε Σαλαμινα/ Κερυνεια, ειτε Αμμοχωστο/ Κερυνεια. Σπανια και τις τρεις περιοχες, κυριως λογω ελλειψης χρονου. Οι εκδρομες ειναι ημερησιες. Αν μεινεις παραπανω στα κατεχομενα, οπως και στην Τουρκια, θα χρειαστεις τουριστικη βιζα. Κανενα γραφειο δυστυχως δεν προσφερει τις δυο αρχαιες πολεις Σαλαμινα και Ενγκωμη μαζι. Τρεις περιοχες σε ενα πακετο ομως ειναι μια εξισου καλη προσφορα.

 Ηταν ημερα Πεμπτη. Αν και πολυ νωρις, 7.30' το πρωι, ο ηλιος εκαιγε. Ενα ταξι ηρθε και παρελαβε τον Τ. απο το ξενοδοχειο του. Ηταν παραγγελια απο το τουριστικο γραφειο. Το ταξι θα πηγαινε τον Τ. απο την Λαρνακα που διεμενε στην Αγ. Ναπα, σε ενα συγκεκριμενο μερος οπου θα τον περιμενε ο ξεναγος και το λεωφορειο, μαζι με αλλους τουριστες. Στο δρομο, το ταξι περασε απο ενα μεγαλο ξενοδοχειο της Λαρνακας και πηρε ενα ζευγαρι Ολλανδων που συμμετειχε επισης στην εκδρομη. Σε λιγοτερο απο μιση ωρα, ειχε φτασει στην Αγ. Ναπα. Εξω απο ενα μεγαλυτερο ξενοδοχειο, ενα μπλε πουλμαν με τον κωδικο Α 23 περιμενε. Ο ξεναγος ηταν ενας μεσοκοπος κυριος με μπυροκοιλια. Γιωργο τον λεγαν. Υπηρχαν ηδη λιγοι τουριστες μεσα. Σε λιγα λεπτα, το πουλμαν ξεκινησε. Θα περνουσε και απο αλλα ξενοδοχεια της περιοχης, ωστε να παραλαβει και αλλους τουριστες που ειχαν κλεισει για την συγκεκριμενη διαδρομη. Καποιοι απο αυτους δυστυχως δεν ησαν ιδιαιτερως φιλικοι. Μια μεσοκοπη Γερμανιδα, χωρις καν να ρωτησει η' να ζητησει συγγνωμη για την ενοχληση, πηγε πισω απο την θεση που καθοταν ο Τ. και τραβηξε την κουρτινα του, γιατι ηθελε να βλεπει! Δεν σκεφτηκε οτι τον Τ. μπορει να τον ενοχλουσε ο ηλιος. Απιστευτη αγενεια για Γερμανιδα. Ο Τ. ευγενικα ρωτησε, εαν θα την πειραζε να την τραβηξει προς τα μπρος την κουρτινα και αυτη αποκριθηκε με αλλαζονικο υφος. Ο δε ανδρας της παρεμενε σιωπηλος ...

 Περνωντας απο Αγ. Ναπα και Πρωταρα, ο Τ. ειδε πολυτελεις ξενοδοχειακες μοναδες, παρκα διασκεδασης, σαν το τοπικο waterpark, διακοσμημενο με αρχαιοελληνικους κιονες και αγαλματα, κιτσατα μπαρ, καφετεριες και εστιατορια: Το Jungle bar με ομοιωματα ελεφαντων, ρινοκερων, λιονταριων και πιθηκων, τα εστιατορια Flintstones και Stonehedge με διακοσμηση οστων, μεγαλιθων και ομοιωματων δεινοσαυρων, το Sphinx Bar που εμοιαζε με αρχαιο αιγυπτιακο ναο. Στην εισοδο του ειχαν τοποθετηθει τεραστια αγαλματα του τσακαλομορφου θεου Ανουβη. Το σκηνικο εμοιαζε με χολλυγουντιανη ταινια!

  Καποια στιγμη εφτασε το πουλμαν και στην Αμμοχωστο. Στον συνοριακο ελεγχο σταματησε για λιγα λεπτα. Ο Γιωργος αποβιβαστηκε με την λιστα επιβατων. Οσοι, οπως ο Τ. ειχαν κλεισει εγκαιρως, ειχαν δωσει τα στοιχεια τους στο ταξιδιωτικο γραφειο που διοργανωνε την εκδρομη. Τα ιδια που χρειαζονταν και στον ελεγχο της οδου Ληδρας. Το γραφειο τα ειχε ηδη στειλει στις συνοριακες αρχες της Αμμοχωστου. Ετσι οι ταξιδιωτες δεν χρειαστηκαν να κατεβουν καν απο το πουλμαν για να δειξουν τα διαβατηρια τους. Μια τουρκοκυπρια ξεναγος, συναδελφος του Γιωργου, επιβιβαστηκε στο πουλμαν. Θα συνοδευε το γκρουπ καθ' ολη τη διαρκεια του ταξιδιου στα κατεχομενα.

 Το πουλμαν περασε μεσα σε λιγα λεπτα την αλλη πλευρα. Ο Τ. ηταν πλεον στο τουρκοκρατουμενο κομματι. Παντου υπηρχαν πινακιδες που ανεφεραν οτι απαγορευεται η φωτογραφιση στρατοπεδων. Ο Γιωργος το επεσημανε πολλες φορες αυτο. Διοτι κατα τη διαρκεια του ταξιδιου, η ομαδα συναντησε πολλα στρατοπεδα στο δρομο της...

 Το πουλμαν σταματησε σε ενα παρκινγκ πισω απο την λατινικη εκκλησια του Αγ. Γεωργιου (εικ. 2). Το γκρουπ περπατησε λιγα μετρα πιο περα. Εφτασε στο κεντρο της τουρκικης Αμμοχωστου, την οποια αποκαλουν Φαμαγκουστα οι ντοπιοι. Εκει, σε μια πλατεια, ηταν ενα τζαμι. Απεναντι του λιγα μετρα παραπανω, ηταν μια αλλη καθολικη εκκλησια. Το γκρουπ δεν εμεινε πολυ ωρα εκει. Επιβιβαστηκε στο Α 23 και κατευθυνθηκε προς Σαλαμινα.

 Ο αρχαιολογικος χωρος της Σαλαμινας καλα κρατιεται. Παρα ταυτα φαινεται οτι ειναι λιγοτερο φροντισμενος απο τους αντιστοιχους χωρους της ελευθερης Κυπρου. Το θεατρο και η περιοχη της αγορας (εικ. 3) ησαν επισκεψιμα. Ατυχως, ο ναος του Διος δεν διατηρουνταν σε καλη κατασταση και ηταν πιο μακρυα απο τον κυριως χωρο. Στον δρομο της επιστροφης διακρινονταν η νεκροπολη της πολης, ευρηματα της οποιας υπαρχουν στο Κυπριακο Μουσειο Λευκωσιας. Ενας θολωτου τυπου ταφος και ενας πετρινος φαινονταν απο τον δρομο.

 Στη συνεχεια κατευθυνθηκε το πουλμαν στην Κερυνεια. Ο Γιωργος οδηγησε το γκρουπ στο λιμανι της μικρης πολης. Εκει κοντα ηταν το καστρο της Κερυνειας, ενα τετραγωνο κτισμα με στρογγυλους πυργους στις δυο γωνιες του, το οποιο δεσποζε στο λιμανι (εικ. 4). Εντος του υπηρχε μια μεγαλη αυλη. Σε ενα απο τα δωματια της αυλης εκεινης διατηρουνταν κομματια και ευρηματα απο το ναυαγιο της Κερυνειας, το οποιο συνεβαλε στην ανακαλυψη ενος πλοιου της ελληνιστικης εποχης. Βαση του ναυαγιου, κατασκευαστηκε πριν απο μερικες δεκαετιες το "Κερυνεια 2", η τυχη του οποιου πλεον  - τουλαχιστον για τον Τ. - αγνοειται ... Σε ενα δευτερο δωματιο παρουσιαζονταν αρχαιολογικα ευρηματα απο τις γυρω περιοχες. Στη μια ακρη υπηρχε μια προχειρη ανακατασκευη ενος νεολιθικου χωριου και το πως μπορει να ζουσαν οι κατοικοι του. Ανεβαινοντας τη σκαλα, εβλεπε ο επισκεπτης μια μακετα ενος ταφου της Πρωτοκυπριακης. Σε ενα αλλο δωματιο του καστρου υπηρχαν κουκλες με φορεσιες που υποτιθεται οτι παρισταναν Βυζαντινους, Λουζινιανιδες, Γενοβεζους και Βενετους, Οθωμανους και Αγγλους πολεμιστες. Ολα αυτα ησαν προχειροφτιαγμενα και απλοικα. Οι εκθεσεις αυτες εμοιαζαν να απευθυνονται σε παιδια προσχολικης ηλικιας, παρα σε ενηλικους τουριστες που ενδιαφερονται για ιστορια, τεχνη και πολιτισμο. Ακομα και οι τουαλετες του καστρου δεν ηταν απολυτως καθαρες, ενω δεν διεθεταν και σαπουνι. Η θεα τουλαχιστον απο το καστρο προς τη θαλασσα και τα βουνα ηταν μαγευτικη ...

 Το μεσημερι ειχε ηδη περασει. Μετα απο μια μικρη βολτα στο λιμανακι της Κερυνειας, ο Τ. κατευθυνθηκε προς το παρκινγκ οπου βρισκοταν το πουλμαν του γκρουπ. Οπως και οι υπολοιποι ταξιδιωτες, επιβιβαστηκε και ολοι μαζι κατευθυνθηκαν προς τα βουνα της Κερυνειας. Εκει βρισκεται η μονη Μπελαπαις. Εντυπωσιακο κτισμα, με μικρο ελληνορθοδοξο χριστιανικο ναο και τετραγωνη αυλη με γοτθικου τυπου καμαρες (εικ. 5), η Μπελαπαις εχει θεα την θαλασσα στη βορεια πλευρα.

 Ηταν ομως ηδη απογευμα και το Α 23 επρεπε να παρει τον δρομο της επιστροφης. Στον συνοριακο ελεγχο, η τουρκοκυπρια συνοδος αποβιβαστηκε. Το πουλμαν περασε απο τα κιτσατα μαγαζια του Προταρα και τα χλιδατα ξενοδοχεια της Αγ. Ναπας. Αδειαζε απο κοσμο σιγα σιγα. Στο τελος σταματησε σε ενα βενζιναδικο. Εκει περιμενε ο ταξιτζης που θα μετεφερε τον Τ. και το ζευγαρι των Ολλανδων πισω στη Λαρνακα. Δεν ειχε βραδυασει ακομα, ετσι ο Τ. αποφασισε να ριξει μια βουτια στην πισινα του ξενοδοχειου του, με το που εφτασε εκει. 

 Τα κατεχομενα τα ξαναειδε, αλλα απο ... αποσταση. Την επομενη της εκδρομης ειχε μισθωσει ταξι για να τον παει στο Δαλι (Ιδαλιον) και απο κει στο Πολιτικο (Ταμασος). Στα δεξια του δρομου απο το Ιδαλιο προς την Ταμασο, προσεξε μια μεγαλη σημαια της Τουρκοκυπριακης Δημοκρατιας στους προποδες του βουνου. Εβλεπε τα κατεχομενα, αφου η περιοχη εκεινη βρισκοταν πολυ κοντα στη Λευκωσια. Δυο μερες μετα, βρεθηκε στη μονη Κυκκου, στα δυτικα του ορους Τροοδος, η οποια παρεπιπτοντως, διαθετει και αξιολογη αρχαιολογικη συλλογη. Μπορουσε να δει τον κολπο της Μορφου απο καποιο σημειο εκει. Αλλη μια κατεχομενη περιοχη. Κατα τα αλλα, υπαρχουν και οι Αγγλοι, οι οποιοι σε καποια σημεια της Δεκελειας και της Παφου εχουν την αστυνομια τους και τους ανθρωπους τους. Οι δυο αυτες περιοχες υπαγονται δηλαδη στο Ηνωμενο Βασιλειο. Οι Αγγλοι αξιωματουχοι και διπλωματες που ζουν και εργαζονται στην Κυπρο, εχουν τα εξοχικα τους στις Πλατρες, μια περιοχη πολυ κοντα στη Μονη Κυκκου, μεσα στα δαση.

 Σε γενικες γραμμες παντως, η εντυπωση του Τ. απο τα κατεχομενα ειναι πως γεωμορφολογικα δεν φαινεται να υπαρχουν διαφορες με την υπολοιπη Κυπρο. Η αρχιτεκτονικη των σπιτιων αποτελειται κυριως απο ασβεστωμενα κτισματα με επιπεδες στεγες. Σπανιοτερα ειδε κεραμιδοσκεπες, οι οποιες αφθονουν στην Νοτια Κυπρο. Οι πινακιδες ειναι σε τουρκικη γλωσσα. Λεγεται οτι υπαρχουν καταυλισμοι πληθυσμων απο την Ανατολια που ζουν σαν τους τσιγγανους, αλλα δεν συναντησαν κανενα καθ' οδον.

 

ΟΙ ΑΡΓΥΡΕΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ.

  - "Αφηστε με σας παρακαλω να περασω!" Ο νεαρος, μικροσωμος ιπποκομος ετρεχε αναψοκοκκινισμενος και ιδρωμενος αναμεσα σε κουρασμενους στρατιωτες που ειτε καθονταν, ειτε στεκονταν και συζητουσαν η' επιναν μεταξυ τους. Γλυστρισε αναμεσα τους σαν χελι και σταθηκε λιγα μετρα πιο μακρυα απο τα βασιλικα λαβαρα που στολιζαν την μεγαλη πορφυρη σκηνη στο κεντρο του προχειροστημενου στρατοπεδου, λιγα μετρα εξω απο την Ακρα, στην Παλαιστινη. Κοντευε τελη Απριλη του 1191 και ο καιρος ηταν γλυκος. Ο ηλιος δεν ειχε δυσει ακομα και ενα δροσερο αερακι φυσουσε απαλα, δροσιζοντας τα προσωπα των στρατιωτων. Οχι πολυ μακρυα απο την μεγαλη βασιλικη τεντα ακουγονταν τραγουδια και εγχορδα απο καποιους ερασιτεχνες τροβαδουρους.

 Ο ιπποκομος πλησιασε διστακτικα την σκηνη. Ομιλιες ακουγονταν απο μεσα. Ποια θα ηταν η επομενη κινηση του; Θα επιτρεποταν να μπει αυτος, ενας απλος ιπποκομος, στη σκηνη του βασιλια; Ειχε το δικαιωμα να παραδωσει ο ιδιος την ειδηση; Και εαν ο βασιλιας θυμωνε μαζι του; Η ειδηση δεν ηταν ευχαριστη. Και ηταν γνωστο οτι ο βασιλιας της Αγγλιας, Ριχαρδος ο Α' ο Πλανταγενετης φημιζοταν για το εκρηκτικο του ταπεραμεντο. Παρατηρησε τα βλεματα των φρουρων της σκηνης. Τον κοιταζαν ειρωνικα, ετοιμοι να κανουν την κινηση τους, εαν εκανε ενα βημα μπροστα. Αλλα κατι επρεπε να συμβει, γιατι χρονος για χασιμο δεν υπηρχε.

 Εκεινη την στιγμη, για καλη του τυχη, ενας μεσοκοπος ανδρας βγηκε απο την σκηνη. Απο την φορεσια του φαινοταν οτι ηταν ευγενης. Ο ανδρας κοιταξε τον ιπποκομο: - "Τι εγινε;" τον ρωτησε. - "Ασχημα νεα αρχοντα μου", τραυλισε ο ιπποκομος. Ο αριστοκρατης, ο Ροβερτος του Θορνχαμ, του εκανε ενα νευμα να πλησιασει και του ζητησε εξηγησεις. Ο ιπποκομος τεντωθηκε και ψιθυρισε μερικες λεξεις στο αυτι του Ροβερτου. Λεξεις, που εκαναν τον φεουδαρχη να γουρλωσει εντρομος τα ματια. - "Ελα μαζι μου στη σκηνη! Πρεπει να ενημερωσουμε την Εξοχοτητα του! Ανοιξτε δρομο!" διεταξε τους φρουρους, οι οποιοι υπακουσαν αμεσως.

 Μεσα στη σκηνη, ο Ριχαρδος συζητουσε γυρω απο ενα στρογγυλο τραπεζι γεματο χαρτες, τα της προετοιμασιας για την ανακαταληψη της Ιερουσαλημ απο τους Σαρακηνους. Γυρω απο το τραπεζι ησαν συγκεντρωμενοι ευγενεις, ιπποτες, βασιλεις. Μεταξυ αυτων, ο βασιλιας της Γαλλιας Φιλιππος, ο  Γυη ντε Λουζινιαν, ο Μονφερατ, ο Ριχαρδος ντε Καμβιλ. Ολους ομως τους ξεπερνουσε στην εμφανιση ο Ριχαρδος της Αγγλιας. Ξεχωριζε για την κορμοστασια του, το μποι του, τα σκουροξανθα μαλλια και γενια του, την βαθια, δυνατη του φωνη, την πειθω των λογων του. Οι παρισταμενοι τον ακουγαν με προσοχη. Αν και νεος, ηξερε πολυ καλα την πολεμικη τεχνη. Ηταν αριστος ιππεας και χειριζοταν το σπαθι οσο κανεις αλλος.

 Ο ιπποκομος χαζευε τον βασιλια της Αγγλιας θαμπωμενος απο το παραστημα του, μεχρι που ο Ροβερτος του εκανε νοημα να πανε πιο κοντα. Ο Ριχαρδος απορησε που ο Ροβερτος γυρισε τοσο γρηγορα. Εκεινος του ζητησε να τον απασχολησει για ενα λεπτο με μια ιδιωτικη συζητηση. Ο βασιλιας ζητησε συγνωμη απο τους παρισταμενους, και τραβηχτηκε με τον Ροβερτο στην ακρη της σκηνης. - "Μεγαλειοτατε, αυτος εδω ο μικρος ιπποκομος εφερε νεα μαζι του. Τα ακουσε απο καποιους ναυτικους στο λιμανι. Το δευτερο πλοιο που μας ακολουθουσε απο την Μεσσηνα στην Ακρα, αυτο στο οποιο επενεβαιναν η αδελφη σας και η μνηστη σας, απομακρυνθηκε κατα την διαρκεια της καταιγιδας  απο τον υπολοιπο στολο. Θυμαστε οτι ειχαμε στειλει ενα πλοιο μας να το βρει; Το πλοιο λοιπον, προσαραξε στην Κυπρο, κοντα στην Λεμεσο. Η αδελφη σας και η μνηστη σας ζητησαν ακροαση απο τον κυρη του νησιου, Ισαακ Κομνηνο, συγγενη της αυτοκρατορικης οικογενειας της Κωσταντινουπολης. Ζητησαν την φιλοξενια του και βοηθεια με τις επισκευες του πλοιου. Απο τοτε δεν εχουμε νεα τους. Οι ναυτικοι στο λιμανι λενε, οτι ο Κομνηνος κραταει τις αρχοντισσες ομηρους και ζηταει λυτρα."

 Ο Ριχαρδος ειχε ακουσει αρκετα. Το προσωπο του, τα ματια του, αρχιζαν να κοκκινιζουν. Ο θυμος τον κυριευε και επρεπε να ξεσπασει. Ο Ροβερτος εσκυψε το κεφαλι. φοβουμενος την οργη του βασιλια, σε περιπτωση που τον κοιταζε καταματα. Σφιγγοντας τα δοντια απο θυμο, αποκριθηκε ο Πλανταγενετης: - "Προσεξε, να μην βγουν αυτες οι πληροφοριες παρα εξω! Οσο ειναι ακομα φημες, την εχουμε καλα. Βλεπεις και συ τι γινεται, πολλοι εδω μεσα ειναι εναντιον μου. Δωσε διαταγη να αρματωθει ενα ακομη πλοιο με στρατιωτες για Κυπρο. Και οχι πολλα λογια. Οχι ακομα τουλαχιστον!" 

 Η νυχτα ειχε απλωσει το πεπλο της πανω απο το στατοπεδο της Ακρας. Απο μακρυα ακουγονταν οι προσευχες του ιμαμη. Ο βασιλιας Ριχαρδος δεν μπορουσε να κοιμηθει. Σκεφτοταν διαφορα. Ξαφνικα μπαινει μεσα ο Ροβερτος μαζι με τον ιπασπιστη του βασιλια. Στο χερι του κρατουσε ενα λευκο περιστερι. - "Αρχοντα μου, πριν απο λιγα λεπτα εφτασε το περιστερι αυτο στο στρατοπεδο - Απο την Κυπρο!" Ο Ριχαρδος πεταχτηκε επανω. Ναι, το περιστερι εφερε μια χρυση αλυσιδα με μια μικρη σφραγιδα επανω. Την αφαιρεσε. Ηταν η σφραγιδα της αδελφης του, της Ιωαννας. Πανω στη σφραγιδα ηταν δεμενο ενα μικρο δερματινο κυλινδρικο θηκαριο. Το ανοιξε. Ενα κομματι χαρτι τυλιγμενο ηταν μεσα. Με κοφτες κινησεις το ξετυλιξε και το διαβασε. Η αδελφη του του εγραφε οτι εδω και μιαμισι βδομαδες περιπου κρατειται αιχμαλωτη στον πυργο του Κομνηνου στη Λεμεσο, μαζι με την μνηστη του. Την Βερενγγαρια της Ναβαρας. Τη γυναικα που ποτε αληθινα δεν γνωριζε, αλλα επρεπε να παντρευτει για το καλο της Αγγλιας. Στον λαιμο του ειχε κρεμασμενο ενα μενταγιον με την μορφη της. Ενα γλυκο, οβαλ προσωπο με πρασινα ματια, πλαισιωμενο απο πλουσια ξανθα μαλλια. Ποσο ομορφη ηταν! Ο νους του ηταν γεματος πολεμικα κατορθωματα. Ηθελε να ξεκινησει Σταυροφορια, να ελευθερωσει τους Αγιους Τοπους απο τους Σαρακηνους. Δεν ειχε χρονο για ερωτες. Αλλα κατι στο πορτραιτο της Βερενγγαριας τον τραβουσε. Τον μαγνητιζε. Ηθελε να την γνωρισει, να σμιξει μαζι της. Αλλα η μοιρα τα εφερε ετσι, που η καταραμενη τρικυμια τους χωρισε. Αχ και να ηταν στο ιδιο πλοιο μαζι του τοτε! Η μοιρα ... Τωρα η μοιρα επαιξε ακομα πιο σκληρα παιχνιδια. Η γυναικα που στα χερια της μελεται να κρατησει την τυχη της Αγγλιας, κρατειται η ιδια αιχμαλωτη απο τον σκληρο δεσποτη της Κυπρου. Ο Ριχαρδος ειχε τις πληροφοριες του για αυτον. Ο Ισαακ Κομνηνος ειχε καταλαβει το νησι με μια χουφτα μισθοφορων. Κανεις δεν τον σταματησε. Δεν ειχε και πολυ καλες σχεσεις στην βυζαντινη αυλη. Ηταν μακρια απο την Κωσταντινουπολη και κανενας δεν τον ελεγχε. Ο Ριχαρδος ηταν βεβαιος για αυτο: Οι Βυζαντινοι δεν θα ανακατευονταν, εαν εξεστρατευε εναντιον του Κομνηνου. Ολος του ο θυμος, ολη του η ενεργεια, επικεντρωνοταν στον δεσποτη της Κυπρου. Θα πηγαινε στο νησι. Θα τον νικουσε. Θα απελευθερωνε την αδελφη και την μελλουσα νυφη του. Για την τιμη του. Για την τιμη της Αγγλιας. Το γραμμα της αδελφης του τα εξιστορουσε ολα. Παρακαλουσε το Θεο και την Παναγια για βοηθεια. Το γραμμα τελειωνε με μια χειρογραφη σημειωση, γραμμενη απο αλλο προσωπο. Ο γραφικος χαρακτηρας πρεπει να ηταν της Βερενγγαριας. Μια φραση μονο υπηρχε: "Κυριε, ειστε η μονη μου ελπιδα. Σωστε με, σας παρακαλω".

 - "Δωσε διαταγη να ετοιμαστουν οι ανδρες και τα πλοια! Μπαρκαρουμε για την Κυπρο. Η Ιερουσαλημ μπορει να περιμενει", διεταξε τον Ροβερτο. Εκεινος υποκλιθηκε και εφυγε.    

 

  Ηταν Πρωτομαγια του 1191. Ενας υπηρετης μπηκε στο δωματιο του Ισαακ Κομνηνου στο καστρο της Λεμεσου και τραβηξε τις βαριες κουρτινες. Το φως του ηλιου πλημμυρισε το ευρυχωρο δωματιο. Ο Κομνηνος ανοιξε βαριεστημενα τα ματια. Ανασηκωθηκε μουρμουριζοντας βωμολοχιες και κατευθυνθηκε προς το τραπεζι, πανω στο οποιο ο υπηρετης ειχε αφησει μια μεταλλινη λεκανη με φρεσκο νερο. Ειχε περασει ωραια χτες το βραδυ. Πλουσιο φαγητο και πιοτο, καλη παρεα. Εκτος απο αυτες τις δυο ξενες. Την Ιωαννα της Σικελιας και την Βερενγγαρια της Ναβαρας. Καθονταν κοντα κοντα σε μιαν ακρη του τραπεζιου και ησαν πολυ σιωπηλες. Δεν μιλουσαν, εαν δεν τις απευθυνε τον λογο. Ο Κομνηνος ηταν περιεργος. Ηθελε να μαθει πολλα. Για την ζωη στις βασιλικες αυλες της Δυσης. Για τις τεχνες. Για τα πολεμικα δεν ειχαν να πουν πολλα, οντας γυναικες. Αλλα αυτο δεν τον ενοχλουσε και πολυ. Το σημαντικο ηταν, οτι ειχε αυτες τις εκλεκτες ... καλεσμενες. Δεν τον ενοιαζε καν ποιος ηταν ο Ριχαρδος Α' που τον ονομαζαν καποιοι και Λεοντοκαρδο. Αν ειναι οντως Λεοντοκαρδος, τοτε θα πληρωσει σιγουρα πολλα για να παρει τις γυναικες πισω. Ο Κομνηνος πλυθηκε και σκουπιστηκε με μια πετσετα. Ηταν σιγουρος οτι κανεις απο τους μεγαλους βασιλεις δεν θα ανακατευοταν στις δουλειες του. Κανεις απ' αυτους δεν νοιαζονταν για την Κυπρο. Αυτος μονο ηταν ο κυρης του νησιου. Και δεν εδινε σε κανεναν αναφορα. Τα λυτρα για τις αρχοντισσες θα πληθαιναν τους θησαυρους που υπηρχαν ηδη στο θησαυροφυλακιο.

 Εκεινη την στιγμη ακουστηκαν ποδοβολητα στην εισοδο. Καποιος χτυπησε την βαρια ξυλινη πορτα. Ο Κομνηνος εδωσε διαταγη να μπει μεσα. Δυο πανοπλοι στρατιωτες ορμησαν μεσα πανικοβλημενοι. Δυο αλλοι περιμεναν απ' εξω. - "Αρχοντα ... Ξενος στολος στ' ανοιχτα ... " ψελλισαν τρομαγμενοι. Ηταν γνωστο πως ο Κομνηνος ηταν ανθρωπος των ακρων. Εκεινος ετρεξε αμεσως εξω. Ανεβηκε στον πυργο του καστρου. Στο βαθος του οριζοντα φαινονταν τουλαχιστον τρια πλοια. Δεν ηθελε και πολυ χρονο μεχρι να φτασουν στις ακτες.Το ενα απο αυτα εφερε τα λαβαρα του οικου των Πλανταγενετων. - "Ο ιδιος ο Ριχαρδος ερχεται λοιπον να παραλαβει την ασπιλη μνηστη του. Ωραια, θα το κανονισω το παλιοπαιδο!" σκεφτοταν ο Κομνηνος, χαμογελωντας κατω απο τα μουστακια του.

 Σε ενα δωματιο του καστρου με θεα το λιμανι, η Ιωαννα και η Βερενγγαρια παρατηρουσαν τα πλοια που σιγα σιγα πλησιαζαν. - "Ερχεται ο Ριχαρδος! Στο ειχα πει, ο αδελφος μου διευθετει παντα τα ζητηματα του αυτοπροσωπως!" ουρλιαξε απο χαρα η Ιωαννα, ενω δακρυα κυλουσαν στα μαγουλα της. Η Βερενγγαρια, φανερα συγκινημενη, δεν ειπε τιποτε. Εσφιγγε μονο μια μικρη καδενα στο στηθος της, η οποια ειχε ενα πορτραιτο του Ριχαρδου επανω της. Και σκεφτοταν, πως αυτος ο ανδρας, που ειχε δει μια φορα μονο, χρονια πριν, οταν και οι δυο τους ησαν παιδια, της θυμιζε τον Αρθουρο, τον Λανσελοτ, τον Ελ Σιντ Ρονδριγο ντε Βιβαρ. Αυτος ο ανδρας ηταν ενας ηρωας, ομοιος με τους ηρωες των τραγουδιων των τροβαδουρων. Ενας ιπποτης βασιλιας που θυσιαζει τα παντα, προκειμενου να σωσει την αγαπημενη του απο κινδυνους. Αυτος ειναι ο ανδρας, τον οποιο οσο τιποτε αλλο στον κοσμο δεν θελει, παρα να παντρευτει και να ζησει ευτυχισμενη κοντα του.

 Κοντευε να βραδιασει, οταν μια μεγαλη βαρκα προσαραξε στο λιμανι της Λεμεσου. Πανοπλοι στρατιωτες, μαζι με τους Ροβερτο του Θορνχαμ, Ριχαρδο ντε Καμβιλ και Γυη ντε Λουζινιαν βγηκαν και πατησαν σε στερεο εδαφος. Απεναντι τους στεκοταν η προσωπικη φρουρα του Κομνηνου, η οποια και τους οδηγησε στο λιμανι για τις διαπραγματευσεις. Οι διαπραγματευσεις θα γινοταν σε μια μεγαλη αιθουσα του καστρου. Οι τρεις ευγενεις ζητησαν να δουν τις γυναικες. Τις φερανε. Ο ιδιος ο Κομνηνος δεν ηταν παρων. Οι συμβουλατορες του ζητησαν να δουν τα λυτρα που εφεραν οι ξενοι. Οι στρατιωτες του βασιλια εφεραν δυο μεγαλα και βαρια σεντουκια στην αιθουσα, τα οποια ηταν γεματα χρυσαφικα, κοσμηματα και νομισματα. Οι συμβουλατορες του Κομνηνου αποτραβηχτηκαν σε μια γωνια για να συζητησουν. Το εμπειρο βλεμμα του Ροβερτου διεκρινε, οτι οι συμβουλατορες ηταν χωρισμενοι σε δυο στρατοπεδα: Αυτους με το μερος του Κομνηνου, που δεν θελαν να δεχτουν τα λυτρα, αλλα σκεφτονταν πως θα παρουν περισσοτερα ακομη απο τα υπαρχοντα απο τους Δυτικους. Και αυτους που υποστηριζαν την αντιθετη αποψη, οτι δηλαδη να παρουν αυτα που τους προσφερονταν, να δωσουν τις γυναικες και να τελειωνει η υποθεση, γιατι οι Φραγκοι πανω στο νησι δεν ειναι καλο σημαδι. Ο Κομνηνος με την απερισκεπτη, αναξια μελους βασιλικης οικογενειας πραξη του να πιασει ομηρους δυο μελη μεγαλης βασιλικης φαμιλιας της Ευρωπης, εβαλε σε κινδυνο, οχι μονο τα προσωπικα τους συμφεροντα, αλλα και την τυχη ολοκληρου του νησιου. Η αγωνια της αλλης πλευρας, οι ψιθυροι και τα μουρμουρητα των δικων του, εβαλαν τον Ροβερτο σε σκεψεις: Μηπως ο Κομνηνος το εσκασε απο την Λεμεσο; Μηπως δολοφονηθηκε; Οπως και να εχει, η αντιπαλη πλευρα ειναι αγχωμενη. Ο Ροβερτος μοιραστηκε τις σκεψεις του με τους συντροφους του. Τοσο ο ντε Καμβιλ οσο και ο Λουζινιαν συμφωνησαν, οτι επρεπε να εκμεταλλευτουν την κατασταση αυτη, ωστε και τις γυναικες να ελευθερωσουν, και τα σεντουκια να κρατησουν. Καθως τα μουρμουρητα στην αιθουσα αυξανονταν, οι τρεις ευγενεις ζητησαν την προσοχη ολων των παρισταμενων. Τον λογο πηρε ο Ροβερτος, ο οποιος και προτεινε να συνεχισουν τις συνομιλιες την επομενη μερα. Κοιταξε τις δυο γυναικες στα ματια. Εκεινες καταλαβαν: Η λυτρωση τους δεν θα αργουσε να ερθει. Οι συνομιλητες απεχωρησαν, οι μεν συμβουλατορες του Κομνηνου και οι γυναικες στα δωματα του καστρου, οι δε ευγενεις με τους ανθρωπους τους στα πλοια που ηταν αγκυροβολημενα ανοιχτα της Λεμεσου.

 Η ωρα ηταν περασμενη, μετα τα μεσανυχτα. Ο ουρανος ηταν καθαρος, το φεγγαρι και τα αστερια ελαμπαν. Οι φρουροι του καστρου απο τους πυργους παρατηρουσαν το λιμανι. Δεν μπορουσε να τους ξεφυγει τιποτε. Η απογευματινη βαρδια ειχε δει να ερχονται τρεις βαρκες απο τα πλοια του Ριχαρδου προς το λιμανι. Οι ευγενεις και οι στρατιωτες επενεβαιναν στην πρωτη που επιασε στο λιμανι. Οι αλλες δυο προσαραξαν οταν η πομπη οδηγηθηκε στο καστρο του Κομνηνου. Περιειχαν μεγαλα βαρελια και μερικους ανδρες. Πιθανον να ηθελαν να τα γεμισουν με ποσιμο νερο για το ταξιδι. Με την ανακατωσουρα στο λιμανι και την προσοχη ολων στραμμενη στους ξενους επισκεπτες και τις διαπραγματευσεις, κανενας δεν εδωσε περαιτερω προσοχη σε αυτα τα μικροπραγματα. Τα βαρελια τοποθετηθηκαν σε μια σκιερη γωνια του λιμανιου, απο οπου κανεις δεν περνουσε. Ετσι, οταν μετα τα μεσανυχτα, τα βαρελια ανοιξαν και απο μεσα βγηκαν μαυροντυμενοι ανδρες, οπλισμενοι με μαχαιρια και ξιφη - εις εκ των οποιων ηταν ο βασιλιας Ριχαρδος αυτοπροσωπως - κανενας δεν ηταν κοντα που να τους παρει ειδηση. Οι πολεμιστες δεν συναντησαν αντισταση. Ενα με τις σκιες, κινηθηκαν προς τις πυλες του καστρου. Παρατηρησαν την φρουρα. Και προχωρησαν προς την πισω πλευρα. Εκει τους περιμενε μια πορτα μισανοιχτη, αφημενη ετσι απο καποιον υπηρετη του καστρου, ο οποιος πηρε την διαταγη απο εναν εκ των χρηματισμενων συμβουλατορων του Κομνηνου. Ο Ροβερτος το ειχε φροντισει κι αυτο. Καποιοι φρουροι που βρεθηκαν στο δρομο τους, σφαγιαστηκαν. Πριν πεθανει, ενας απο αυτους αποκαλυψε που κρατουνταν οι γυναικες. Ο Ριχαρδος, αιματοβαμμενος και σκονισμενος,ορμησε σαν λιονταρι στο δωματιο, αφου πρωτα κατεβαλε τους δυο φρουρους μαζι με τους συντροφους του. Η Ιωαννα επεσε με λυγμους στην αγκαλια του: - "Αδελφε μου! Μα την Παναγια και τον Αγιο Γεωργιο, τα καταφερες! Προσευχομουν για σενα!".  Η Βερενγγαρια στεκοταν παραμερα σαστισμενη. Στο χλωμο φως των λυχναριων, προσπαθουσε να διακρινει το προσωπο του μεγαλοσωμου πολεμιστη. Ο σωτηρας της ειχε ερθει. Ενιωσε να χανει τις αισθησεις της. Δυο στιβαρα μπρατσα την κρατησαν τρυφερα προτου ακουμπησει στο εδαφος. Ανοιξε τα ματια της και κοιταξε τον ιπποτη. Οι δυο τους κοιταχτηκαν απλα χωρις να πουν τιποτε ...

 Στις 12 Μαιου 1191 ο Ριχαρδος παντρευτηκε την Βερενγγαρια στο παρεκκλησι του Αγιου Γεωργιου, στο καστρο της Λεμεσου. Η νυφη στεφθηκε τον τιτλο της βασιλισσας της Αγγλιας στην Κυπρο. Ο Κομνηνος ειχε πραγματικα δραπετευσει απο την Λεμεσο την μερα που εφταναν τα πλοια του Ριχαρδου. Δεν ειχε προλαβει να παρει ολους τους θησαυρους του μαζι. Μεταξυ αυτων περιλαμβανονταν και ενα ζευγαρι αργυρων αλυσιδων απο την Κωσταντινουπολη. Ο Κομνηνος περηφανευονταν στις δυο γυναικες, οταν τις ειχε πρωτοπιασει, οτι θα τις περναγε στον Ριχαρδο, αν τυχαινε και αποβιβαζοταν στο νησι. Μολις ομως ειδε τα πλοια του την Πρωτομαγια, πανικοβληθηκε. Οι στρατιωτες του Ριχαρδου καταφεραν να τον εντοπισουν λιγες μερες πριν τον γαμο σε ενα κρυμμενο σε ενα χωριο, λιγα χιλιομετρα πιο εξω απο την Λεμεσο. Ενας χωρικος τον μαρτυρησε. Ο Κομνηνος οδηγηθηκε μπροστα στον Ριχαρδο: - "Πανουργε Βυζαντινε! Τολμησες να τα βαλεις με μενα! Ειχες το θρασος να απαγαγεις και να κρατησεις παρα την θεληση τους δυο μελη της οικογενειας μου! Με καθυστερησες απο τον δικαιο και ιερο αγωνα μου να ελευθερωσω τους Αγιους Τοπους! Τωρα θα πληρωσεις για τα εγκληματα σου! Θα φυλακιστεις φορωντας για το υπολοιπο της ζωης σου τις αργυρες αλυσιδες που προοριζες για μενα!" βρυχηθηκε ο Πλανταγενετης και ολοι αισθανθηκαν την οργη και το σφριγος του. Ο Κομνηνος φυλακιστηκε στον Αγιο Ανδρεα της Καρπασιας φορωντας τις αλυσιδες. Ο Ριχαρδος και οι στρατιωτες του, μαζι με την Βερενγγαρια, εγκατελειψαν την Κυπρο αρχες Ιουνιου 1191, αφου δεν βρηκαν αντισταση. Ο βασιλιας ορισε τους Ροβερτο του Θορνχαμ και Ριχαρδο ντε Καμβιλ ως κυβερνητες της Κυπρου. Εναν χρονο αργοτερα, αυτοι, δια του Ριχαρδου, πουλησαν το νησι στον Γυη ντε Λουζινιαν, διοτι χρειαζονταν τα χρηματα για την Σταυροφορια τους.

 -------------------------------------------------------------------------------

   Το καστρο της Λεμεσου υπαρχει ακομα πισω απο το λιμανι. Στις μερες μας λειτουργει ως μεσαιωνικο μουσειο. Οι Οθωμανοι και οι Γενοβεζοι εκαναν καποια εργα αποκαταστασης. Το παρεκκλησι του Αγιου Γεωργιου δεν εχει εντοπιστει. Τα γεγονοτα μπορει και να μην εγιναν ετσι οπως περιγραφονται. Η ιστορια αποτελει προιον μυθοπλασιας, μολονοτι καποιες μεσαιωνικες πηγες αναφερουν οτι ο Ριχαρδος οντως κατεκτησε την Κυπρο, επειδη ο Κομνηνος κρατουσε την αδελφη και την μνηστη τους ομηρους. Ποση αληθεια ομως μπορει να υπαρχει σ' αυτο;

      

ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΑ.

 Το τριτο σε μεγεθος νησι της Μεσογειου διαθετει 2 αεροδρομια, ενα στην Παφο και ενα στη Λαρνακα (βλ. χαρτη, εικ. 1). Η κατεχομενη Β. Κυπρος διαθετει επισης ενα, στην περιοχη της Λευκωσιας, εντος του τουρκικου τομεα. Τα τελευταια χρονια υπαρχουν και αστικες συγκοινωνιες, οι οποιες συνδεουν τις μεγαλες πολεις του νησιου μεταξυ τους. Υπαρχουν επισης και λεωφορεια στην καθε πολη. Πληροφοριες για ολα αυτα υπαρχουν στην ιστοσελιδα www.intercity-buses.com. Δυστυχως, οι ωρες των δρομολογιων δεν τηρουνται παντα. Επισης, υπαρχουν και καποιες δυσκολιες σε αυτα. Αν θελει καποιος να παει απο την Λαρνακα στην Παφο, θα πρεπει να παρει το λεωφορειο για την Λεμεσο και απο εκει να επιβιβαστει σε αλλο για Παφο. Ο αρχαιολογικος τουρισμος ειναι μηδαμινος εως ανυπαρκτος, καθως εμφαση δινεται στις καταδυσεις και την ορειβασια, καθως και στις περιοδειες σε κρασοχωρια. Μπορει κανεις σε καποιες περιπτωσεις να χρησιμοποιησει ταξι, το οποιο κοστιζει, η' να νοικιασει αυτοκινητο, εαν μπορει να οδηγησει οπως οδηγουν οι ανθρωποι σε Αγγλια, Αυστραλια και Μαλτα. 

 Το φαγητο ειναι καλο, αρκει να ξερει κανεις που και τι τρωει. Οι σεφταλιες, μικρα μπιφτεκακια τυλιγμενα με πετσα η' λιπος, οπως και το ψημενο χαλουμι, θεωρουνται γνησια κυπριακα εδεσματα. Η Ζιβανια ειναι ενα ειδος τοπικου ουζου. Το νερο της βρυσης πινεται. Σε πολλα σημεια των δρομων μπορει κανει να βρει τεραστια μπιτονια εμφιαλωμενου νερου. Τοποθετεις το μπουκαλι σου στην ειδικη θεση, βαζεις νομισμα, πατας ενα κουμπι και ετσι εχεις φρεσκο νερο με λιγα χρηματα, οποτε εσυ θελεις. 

 Παντου στην Κυπρο, οταν ταξιδευει κανεις με λεωφορειο η' ταξι, θα δει κατα μηκος των δρομων βραχους και χωμα σε ωχρο κιτρινολευκο χρωμα. Ο ασβεστολιθος που υπαρχει στο νησι, ειναι μαλακος και επεξεργαζεται ευκολα. Απο την αρχαιοτητα χρησημοποιηθηκε στην αρχιτεκτονικη και την κεραμεικη.

1. Χαρτης Κυπρου

2. Επαρχια Λαρνακας. Κιτιο, ναος Αφροδιτης

3. Επαρχια Λαρνακας. Χοιροκιτια, οικισμος Ακεραμεικης Εποχης

4. Επαρχια Λεμεσου. Αμαθους, Αγορα Ελληνιστικων Χρονων

5. Επαρχια Λεμεσου. Κουριο, τμημα της Αρχαιας Αγορας

6. Επαρχια Παφου. Παλαιπαφος, τμημα ναου Αφροδιτης

7. Επαρχια Παφου. Νεα Παφος, Βασιλικος Ταφος 5

8. Β. Κυπρος. Σαλαμις, τμημα της Αγορας

 Ο Τ. εμεινε περιπου 10 μερες στο νησι. Η προτεραιοτητα του ησαν οι αρχαιολογικοι χωροι και τα μουσεια της Κυπρου. Ευτυχως, η ιστοσελιδα του Τμηματος Αρχαιοτητων, το οποιο υπαγεται στο Υπουργειο Συγκοινωνιων (www.mcw.gov.cy) ειναι εγκυρη, οσον αφορα μερες και ωρες επισκεψεων. Εμεινε στη Λαρνακα, σε ξενοδοχειο γυρω στα 10 χλμ. βορεια του αεροδρομιου, πολυ κοντα στην Ακτη Μακεντζυ. Σε μιση ωρα με τα ποδια εφτανε στις Φοινικουδες και το κεντρο της πολης. Μακρινους προορισμους ομως, για τους προαναφερομενους λογους, δεν μπορουσε να κανει. Ευτυχως ο παλιος φιλος και συναδελφος Μ. ηταν παρων. 2 Σαβ/κα αφιερωσε στο να ερχεται στην Λαρνακα απο την Λευκωσια και να τον πηγαινει στα ΝΔ και Β της Κυπρου. Μια μερα κατφερε ο Τ. να κλεισει εκδρομη με τουριστικο γκρουπ, το οποιο τον μετεφερε στην Αμμοχωστο (Famagusta) και την Κερυνεια. Επισης, στον αρχαιολογικο χωρο της Σαλαμινας (εικ. 8). Η Ενγκωμη δυστυχως δεν περιλαμβανεται στα πακετα αυτα. Η εμπειρια ομως να εισερχεσαι σε περιοχες, οι οποιες ειναι πλεον υπο τουρκικη κατοχη, ειναι κατι ... Μια αλλη μερα, πληρωσε ταξι για να τον μεταφερει στον αρχαιολογικο χωρο και το μουσειο του Ιδαλιου και απο κει στην Ταμασο. Το αρχαιο Ιδαλιο βρισκεται στο σημερινο χωριο Δαλι, 20 χλμ. Ν. της Λευκωσιας. Υπαγεται ωστοσο στην Επαρχια Λαρνακας, απο την οποια απεχει γυρω στη μιση ωρα. Ο αρχαιολογικος χωρος δυστυχως δεν ειναι επσικεψιμος λογω εργασιων. Μιση ωρα Δ. απο το Δαλι, φτανει κανεις στο χωριο Πολιτικο, γυρω στα 17 χλμ. ΝΔ της Λευκωσιας, στην οποια οντως υπαγεται. Εκει ειναι ο αρχαιολογικος χωρος της Ταμασου. Δεν λεει και πολλα, περαν απο τους 2 εντυπωσιακους υπογειους ταφους. Ο ενας εκ των δυο εχει και προδομο.

  Στη συνεχεια θα παρουσιαστουν οι αρχαιολογικοι χωροι και τα μουσεια που επισκεφθηκε ο Τ. ανα επαρχια:

 Επαρχια Λαρνακας: Η πολη της Λαρνακας διαθετει δυο αρχαιολογικα μουσεια. Το ενα ειναι το επαρχιακο αρχαιολογικο, στην πλατεια Καλογραιων, το αλλο ειναι το μουσειο Πιεριδη επι της Ζηνωνος Κιτιεως 4. Και τα δυο στο κεντρο της πολης. Η Λαρνακα εχει κτισθει πανω στο αρχαιο φοινικικο Κιτιο, τμημα του οποιου φαινεται πισω απο το μουσειο. Το ναικο ομως συγκροτημα (εικ. 2) βρισκεται σε παραδρομο γυρω στα 500 μ. πισω απο το μουσειο.

 Λιγο πιο εξω απο την πολη και σχετικα κοντα στο αεροδρομιο της, βρισκεται το Χαλα Σουλταν Τεκκε. Ονομαστηκε ετσι απο την θεια του προφητη Μωαμεθ, η οποια ειχε βρεθει στην Κυπρο. λεγεται οτι το τζαμι ιδρυθηκε και ονομαστηκε προς τιμην της, διοτι εκει εχασε τη ζωη της σε ατυχημα. Πολυ κοντα στο τζαμι βρισκονται τμηματα οικισμου της Υστεροκυπριακης Εποχης.

 32 χλμ. ΝΔ της Λαρνακας θα δει ο ταξιδιωτης τον αρχαιολογικο χωρο της Χοιροκιτιας (εικ. 3) εναν απο τους αρχαιοτερους οικισμους της Νεολιθικης Εποχης. Ανηκει μαλιστα στην Ακεραμεικη η' Προκεραμεικη φαση. Οι ανθρωποι δηλαδη τοτε δεν χρησιμοποιουσαν πηλο για να κατασκευασουν αγγεια, αλλα τα εφτιαχναν απο ξυλο και πετρα. 38 χλμ. ΝΔ της Λαρνακας υπαρχει μικροτερος οικισμος της ιδιας περιπου εποχης με την Χοιροκιτια στην Καλαβασο. Η περιοχη ονομαζεται Τεντα, απο το κωνικο στεγασμα που προστατευει τον αρχαιολογικο χωρο. Λιγα μετρα πιο περα, στη θεση Αγ. Δημητριος, εχει αποκαλυφθει κτηριο της Υστεροκυπριακης Εποχης. Αλλες περιοχες αρχαιολογικου ενδιαφεροντος της επαρχιας Λαρνακας ειναι το Μαρονι και η Πυλα/ Κοκκινογκρεμος, οι οποιες ομως δεν ειναι επισκεψιμες.

 Η Λαρνακα εχει καποια πλεονεκτηματα, αν θελει να την χρησιμοποιησει κανεις για βαση του στην Κυπρο. Διαθετει το αεροδρομιο, απο το οποιο γινονται οι πτησεις προς και απο βασικες ευρωπαικες πολεις. Η νυχτερινη ζωη δεν ειναι ασχημη, μπορει κανεις να περασει ωραια και στις Φοινικουδες, την παραλιακη. Επισης δεν ειναι πολυ μακρυα απο την Αγια Ναπα, με την οποια εξυπηρετειται μεσω λεωφορειου.

 Επαρχια Λεμεσου (Limasol): Η πολη της Λεμεσου διαθετει το δικο της επαρχιακο αρχαιολογικο μουσειο, πισω απο τον Βοτανικο/ Ζωολογικο Κηπο, Ανασταση Σιουκρη και Βυρωνος 5 γωνια. Στην πολη φτανει κανεις με το λεωφορειο απο Λαρνακα, Παφο και Λευκωσια. Αν παρει κανεις την παραλιακη απο Λαρνακα, στα 11 χλμ. περιπου Α της Λεμεσου θα βρεθει στον αρχαιολογικο χωρο της Αμαθουντας (εικ. 4). Στην ακροπολη της αρχαιας πολης υπηρξε ιερο της Αφροδιτης. Αργοτερα χτιστηκαν χριστιανικες βασιλικες στον ιδιο χωρο. Βασιλικες βρισκει κανεις και στους προποδες της ακροπολης. Πολυ εντυπωσιακη η αγορα της, οπως και η αντιστοιχη του αρχαιου Κουριου (εικ. 5) περι τα 19 χλμ. Δ/ ΝΔ της Λεμεσου. Στην περιοχη υπαρχει ακομα βιλα με μωσαικα και λουτρα. Το αρχαιο Σταδιο βρισκεται 1 χλμ. Δ του αρχ. χωρου, και ο χωρος του ναου του Απολλωνος Υλατη γυρω στα 3 χλμ. απο εκει. Το δε αρχαιολογικο Μουσειο Κουριου ειναι στο χωριο Επισκοπη, 14 χλμ. ΝΔ της λεμεσου και περι τα 4 χλμ. πριν τον αρχαιολογικο χωρο. Εκει κοντα, στη θεση Αγ. Επικτητος, εχει αποκαλυφθει υπογειος λαξευτος ταφος με δρομο, κατα τα αιγυπτιακα προτυπα, ο οποιος χρονολογειται στην Κυπροαρχαικη Περιοδο.

 Στα συνορα των επαρχιων Λεμεσου και Παφου περιπου τοποθετειται η Αλασα. Εκει, πολυ κοντα στην τεχνιτη λιμνη του φραγματος του ποταμου Κουρη, παρχουν δυο θεσεις. Η μια ειναι στον Κατω Μανδηλαρα, οπου και ευρεθει ανακτορο του 13ου αι. π.Χ. με μυκηναικα στοιχεια. Η αλλη, πιο χαμηλα, κοντα στη λιμνη, ειναι η Παλιοταβερνα. Εκει εχουμε οικισμο του 11ου αι. π.Χ.

 Σε γενικες γραμμες, η Λεμεσος ειναι κομβικο σημειο, γιατι απο εκει μπορει κανεις να γυρισει τις περιοχες τριγυρω, οι οποιες διαθετουν αρχαιολογικο ενδιαφερον, οπως φαινεται. Δυστυχως ομως, θα πρεπει να διαθετει δικο του αυτοκινητο η' να δωσει χρηματα για ταξι, επειδη οι αστικες συγκοινωνιες δεν εξυπηρετουν.

 Επαρχια Παφου: Σε αυτην την επαρχια, ισως καλο θα ειναι να διακρινουμε τις δυο βασικες περιοχες. η μια ειναι η Παλαιπαφος στο χωριο Κουκλια, περι τα 14 χλμ. Α της Νεας Παφου. Η Παλαιπαφος ειναι το μερος οπου λεγεται οτι ναυαγησε ο Αγαπηνωρας, οταν επεστρεφε με τους Αρκαδες απο την Τροια, με την ληξη του πολεμου. Ως και την ελληνιστικη εποχη, αυτη ηταν μια απο τις βασικες πολεις της περιοχης. Ο αρχαιολογικος χωρος και το μουσειο εκει βρισκονται. Στον αρχαιολογικο χωρο θα δει κανεις τμημα βασιλικης, τμημα βιλας με μωσαικο και τον ναο της Αφροδιτης (εικ. 6) που ηταν σε χρηση απο πολυ νωρις. Την Παλαιπαφο/ Κουκλια εξυπηρετει και η Λεμεσος, αφου δεν ειναι πολυ μακρυα απο εκει. 

 Η αλλη βασικη περιοχη ειναι η Νεα Παφος, η οποια ιδρυθηκε απο τους ελληνιστικους χρονους και επειτα. Το τοπικο αρχαιολογικο μουσειο της πολης βρισκεται στο κεντρο της, επι της Λεωφορου Γριβα Διγενη 43. Πιο μακρυα ομως, προς το λιμανι, λιγα χλμ. Ν του μουσειου, ειναι το αρχαιολογικο παρκο της πολης. Το νοτιο τμημα του περιλαμβανει τις βιλες με τα μωσαικα. Το βορειο τμημα του, το οποιο ειναι καμποσα χλμ.παραπανω, στεγαζει τους περιφημους Βασιλικους Ταφους (εικ. 7). Ενας οικισμος της Χαλκολιθικης Εποχης, η Λεμπα, βρισκεται 5 χλμ. Β της Νεας Παφου. Στην πολη υπαρχει ενα λεωφορειο, το 615, το οποιο κανει την διαδρομη απο τους Ταφους των Βασιλεων εως τον Κολπο των Κοραλλιων (Coral Bay). Εκει λοιπον, στα 9 χλμ. Β της Παφου, κατα μηκος της ακτης, υπαρχει ενας οικισμος της τελευταιας φασης της Υστεροκυπριακης Εποχης. Ειναι μια νησιδα ξηρας που βλεπει στη θαλασσα, ονοματι Μαα/ Παλαιοκαστρο. Εικαζεται οτι εχει να κανει, ειτε με το περασμα των Λαων της Θαλασσας, ειτε με τον μυθο του Αγαπηνωρα και των πρωτων Αχαιων στην Κυπρο. Καποιοι εχουν δημιουργησει μια προτυπη εκθεση με αντιγραφα αντικειμενων εκει. Η εκεθση ονομαζεται Μουσειο Μυκηναικου Αποικισμου.

 37 χλμ. Β της Νεας Παφου θα βρεθει κανεις στην Πολη Χρυσοχους. Η μοντερνα αυτη πολη εχει κτιστει πανω στα ερειπια του αρχαιου βασιλειου του Μαριου/ Αρσινοης. Στην λεωφ. μακαριου Γ' βρισκεται το μοντερνο και καλαισθητο αρχαιολογικο της μουσειο.

 Επισης λογω του αεροδρομιου της, αλλα και λογω του κλιματος, της οικονομικης ζωης και ολων των προαναφερομενων χωρων, αξιζει να μεινει κανεις στην Παφο κατα τη διαρκεια των διακοπων του. Αλλα και εδω μπορει να υπαρξουν δυσκολιες με τις αστικες συγκοινωνιες. Δεν ειναι ευκολο να πας απο την Νεα στην Παλαια Παφο/ Κουκλια με λεωφορειο. Οι βασικοι αρχαιολογικοι χωροι της Νεας Παφου ειναι επισης απομακρυσμενοι απο το μουσειο της.

 Αφηνουμε προς το τελος την πρωτευουσα της Κυπριακης Δημοκρατιας, στην Επαρχια της Λευκωσιας (Nicosia): Το κεντρο της πολης ειναι στα Β. της πλατειας Σολωμου, οπου και ο σταθμος ολων των αστικων και υπεραστικων συγκοινωνιων. Το κεντρο της Λευκωσιας περικλειεται απο τειχος. Εκτος των τειχων, πισω απο το Τμημα Αρχαιοτητων, επι της οδου Μουσειου 1, βρισκεται το πρωτο και μεγαλυτερο αρχαιολογικο μουσειο του νησιου, το Κυπριακο Μουσειο. Οι συλλογες του περιλαμβανουν αντικειμενα απο ολο το νησι και καλυπτουν καθε φασμα της αρχαιας τεχνης. Απο εκει μπορει ο επισκεπτης να παει ΒΑ. Περνωντας την πυλη της Παφου, θα βρεθει εντος των τειχων. Με γνωμονα τον κεντρικο δρομο της παλιας πολης, που ειναι ο πεζοδρομος της οδου Ληδρας, θα βρεθει στο μουσειο της τραπεζας Κυπρου, το οποιο στεγαζει την αρχαιολογικη συλλογη Γιωργου και Νεφελης Τζιαπρα και βρισκεται επι της οδου Φανερωμενης 86/ 90. Στο ισογειο του ιδιου κτηριου υπαρχει και η αρχαιολογικη συλλογη νομισματων των κυπριακων βασιλειων και της ελληνιστικης εποχης. Λιγα μετρα νοτια, μεσα στην λεγομενη Λαικη Γειτονια, θα δει ο ταξιδιωτης το μουσειο Λεβεντη επι της οδου Ιπποκρατους 7. Εκτος απο την αρχαιολογικη συλλογη Λεβεντη, το κτηριο αυτο στεγαζει τις συλλογες Σεβερη και Φυλακτου.

 Η πρωτευουσα της Κυπρου συνισταται για διαμονη, ειδικα εαν ο ταξιδιωτης εχει να κανονισει επαγγελματικα του. Λογω της θεσης της συνδεεται με ολο το νησι. Απο την Λευκωσια μπορεις να πας παντου. Αναφερθηκε ηδη παραπανω, οτι εκτος της Λευκωσιας βρισκονται το Ιδαλιο και η Ταμασος. Οι Γολγοι, στο σημερινο Αθηενου, δεν ειναι επισκεψιμοι.

  Καποιες αλλες περιοχες ενεχουν επισης αρχαιολογικο ενδιαφερον, οπως ειναι ο νεολιθικος οικισμος Μακρονησου στην Επαρχια Αμμοχωστου (Famagusta) κοντα στην Αγια Ναπα. Στα κατεχομενα, αναφερθηκαν οι πολεις Σαλαμις και Ενγκωμη, οι οποιες κατοικουνται απο την Υστεροκυπριακη Εποχη. Το ανακτορο στη θεση Βουνι, στους αρχαιους Σολους, οπως και οι Γολγοι, χρηζουν ειδικης διαδικασιας, λογω της περιεργης καταστασης στα κατεχομενα. Δεν σφραγιζουν διαβατηρια, αλλα ενα χαρτακι, στο οποιο γραφεις τα στοιχεια σου. Ταξιτζιδες ελληνοκυπριοι δεν θελουν να πολυπηγαινουν απεναντι, διοτι πληρωνουν εξτρα ασφαλεια στους τουρκοκυπριους για το αυτοκινητο τους. Το ενα κρατος δεν αναγνωριζει την ασφαλεια του αλλου.    

ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ.

  Ανεκαθεν ηθελε να επισκεφθει το νησι αυτο. Ειδικα απο τοτε που επεσε στα χερια του το βιβλιο του Βασου Καραγεωργη, Αρχαια Κυπρος, απο τις εκδοσεις Μ.Ι.Ε.Τ. Το εργο αυτο του διαπρεπους αρχαιολογου εχει μεταφραστει σε παμπολλες ξενες γλωσσες. Ειναι ωστοσο ενα αλλο, πιο συγχρονο βιβλιο του Καραγεωργη, το οποιο χρονικα και χωρικα τον εκφραζει: Το Early Cyprus, Crossroads of the Mediterranean, 1600-500 BC, το οποιο κυκλοφορησε απο τις εκδοσεις Καπον το 2002. Υπηρξαν κι αλλα, γοητευτικα πονηματα για το πολυπαθο νησι, την ιστορια του οποιου στα νεωτερα χρονια μπορει να την διαβασει κανεις στα κειμενα www.notis-o-talas.blogspot.com/2008/07/blog-post_20.html και www.notis-o-talas.blogspot.com/2010/07/blog-post_20.html: Αρθρα του αρχαιολογου Hartmut Matthäus, τα βιβλια Ancient Cyprus της V. Tatton-Brown (British Museum Press 1987), των Buchholz-Karageorghis, Altägäis und Altzypern (1972), C. Baurain, Chypre et la Méditerranée orientale au Bronze Récent (1984), της J. S. Smith, Art and Society in Cyprus from the Bronze Age into the Iron Age, αλλα και της Ε. Μαντζουρανη, η Αρχαιολογια της προιστορικης Κυπρου στις εκδοσεις Καρδαμιτσα, καθως και του  A. T. Reyes, Archaic Cyprus (1994).

  Σε γενικες γραμμες και οπως δειχνει και η προαναφερομενη βιβλιογραφια, η Κυπρος αντιπροσωπευει για τον Τ. ολα οσα αγαπαει στην επιστημη της Αρχαιολογιας και ειδικοτερα, στην Αρχαιολογια της Μεσογειου. Αν ειχε μια ευκαιρια στη ζωη του να συμμετασχει σε ανασκαφες που θα του εδιναν την δυνατοτητα να δημοσιευσει κιολας, θα επελεγε την Κυπρο και μαλιστα θεση και υλικο της Υστερης Εποχης του Χαλκου/ Υστεροκυπριακης μεχρι και Κυπροαρχαικης Εποχης. Οι πολιτιστικες επιρροες απο γειτονικες χωρες και λαους, οπως εκφραζονται στην κοινωνια και την τεχνη των προαναφερομενων εποχων, μιλουν απο μονες τους (βλ. Εικ. 2-3, 7-9). 

1. Χαρτης των αρχαιων βασιλειων της Κυπρου, αρχαικης και κλασικης εποχης

  Απο την αλλη πλευρα ομως, τα πραγματα δεν ειναι τοσο απλα, οσο φαινονται/ακουγονται/λεγονται. Υπαρχουν απειρα παραδειγματα για αυτα. Λεγεται, οτι επι της Εποχης του Χαλκου, η Κυπρος ειχε εμπορικες σχεσεις πρωτα με την Μινωικη Κρητη, αργοτερα δε και με την Μυκηναικη Ελλαδα. Επισης δε, με την Αιγυπτο και τους πολιτισμους της Εγγυς Ανατολης (1). Μυκηναικα αγγεια, κυλινδρικοι σφραγιδολιθοι, σκαραβαιοι, φοινικικη κεραμεικη (2) εχουν βρεθει σε παμπολλες θεσεις στην Κυπρο, αρκετα απο τα αντικειμενα αυτα βρισκονται στις προθηκες των μουσειων του νησιου. Εχει επισης ειπωθει, οτι πιθανον οι Υκσως, οι Χετταιοι και η Αιγυπτος της εποχης του Τουθμωσι Γ' να ειχαν κατι περισσοτερο απο απλες εμπορικες σχεσεις με την Κυπρο. Τα ιδια περιπου θα ακουσει η' θα διαβασει καποιος για την Κυπρο της Αρχαικης Εποχης. Στην περιπτωση αυτη, παραδεχονται ολοι σχεδον, οτι μεταξυ 709 και 663 π.Χ., το νησι ηταν υποτελες στους Ασσυριους. Μεταξυ 570 και 525 π.Χ. ηταν υποτελες στους Αιγυπτιους. Και μεταξυ 546 και 332 π.Χ., οτι βρισκοταν υπο την Περσικη κυριαρχια. Μεταξυ του τελους της Εποχης του Χαλκου και της Πρωιμης Εποχης του Σιδηρου, περνανε οι Λαοι της Θαλασσας, οι πρωτοι Αχαιοι υπο τους βετερανους του Τρωικου πολεμου Αγαπηνορα στην Παλαιπαφο και Τευκρο στη Σαλαμινα και οι Φοινικες απο την Τυρο, που ιδρυουν το Κιτιο και φτανουν μεχρι το Ιδαλιο και το Τροοδος, στα μεταλλεια χαλκου. Που ειναι ομως ολοι αυτοι οι λαοι στο νησι; Που ειναι οι οικιες και οι ταφοι τους; Το βιβλιο του Reyes θετει καποια ερωτηματα για αυτο. Αλλα λογω ελλειψεως του καταλληλου υλικου, οι ειδικοι δεν μπορουν ακομα να απαντησουν σε αυτα.

2. Αγαλμα νεου με αιγυπτιακη ενδυμασια, κυπροαρχαικη Εποχη, Αρχ. Μουσειο Παφου

3. Κεφαλη φερουσα ασσυριακης τεχνοτροπιας γενειαδα. Κυπροαρχαικη Εποχη, Μουσειο Λευκωσιας

 Γνωριζουμε, οτι η Κυπρος ηταν γνωστη στους αρχαιους λαους της ανατολικης Μεσογειου: Η μυκηναικη γραφη Γραμμικη Β' την αναφερει ως ku-pi-ri-jo και a-la-si-jo. Ως Alasia/ Alashyia/ Alashija ηταν γνωστη στην Ακκαδικη γραφη, με την οποια συνεννοουνταν οι ηγεμονες των βασιλειων της Αιγυπτου και της Εγγυς Ανατολης της Εποχης του Χαλκου (3). Οι Αιγυπτιοι του Νεου Βασιλειου, κατα την Υστερη Εποχη του Χαλκου, πιθανον αναφερονται στην Κυπρο, οταν χρησιμοποιουν τον ορο Isi/ Ires, πολλοι ερευνητες ομως πιστευουν, οτι αυτο ειναι απλως μια υποθεση (4). Στη στηλη του Σαργων Β' απο το Κιτιο, η οποια βρισκεται σημερα στο Βερολινο, η Κυπρος ονομαζεται Iananna/ Yadnana/ Jadnana (5). Δεν εχομε ομως αποδειξεις, εαν Αιγυπτιοι, Χετταιοι, Ασσυριοι διπλωματες ειχαν επισκεφθει το νησι ωστε να εδραιωσουν την κυριαρχια τους και να παραλαβουν τους φορους τους.

4. Αγ. Δημητριος/ Καλαβασος. Κτηριακο συγκροτημα Υστεροκυπριακης/ Μυκηναικης Εποχης

5. Αλασσα/ Κατω Μανδηλαρας, οικισμος 13ου αι. π. Χ., Υστεροκυπριακη Εποχη

6. Μαα/ Παλαιοκαστρο, οικισμος Υστεροκυπριακης Εποχης

7. Αντιγραφα απο τους ταφους της Ταμασου, Κυπροαρχαικης Εποχης. Τα αυθεντικα βρισκονται στο Μουσειο της Λευκωσιας. Διακρινονται οι διαφορες στις στυλιστικες τεχνοτροπιες, της ελληνοαιγυπτιακης Σφιγγας και του Συροχετταικου λεοντος

8. Ταφος της Ταμασου, Κυπροαρχαικη Εποχη

9. Ταφος στον Αγ. Επικτητο/ Κουριο, Κυπροαρχαικης Εποχης

10. Συλλογη αγγειων Φυλακτου της Μεσης και Υστερης Εποχης Χαλκου, Λεβεντειο Ιδρυμα, Λευκωσια

 Ενα επιπλεον προβλημα, σχετικο με τις επιρροες απο την Ανατολη στο νησι, εχει να κανει με την παρουσια η' μη, "ανακτορων". Διασημη αμερικανιδα αρχαιολογος, ειδημων επι της κυπριακης αρχαιολογιας, ειχε πει καποτε οτι "δεν μπορεις να φορτωσεις ανακτορο σε καραβι και να το περασεις απεναντι". Μπορεις ομως να περασεις απεναντι την ιδεα μια κεντρικης εξουσιας υπο εναν μοναρχη. Καποιοι επιστημονες διατεινονται, οτι τα ιερατεια της Κυπρο ειχαν μεγαλη ισχυ και αυτα ασκουσαν και την πολιτικη εξουσια. Μια συνεχεια δηλαδη, η οποια περασε ως παραδοση μεσω του Χριστιανισμου. Οι οπαδοι της αποψης αυτης δεν ξεχνανε οτι η Εκκλησια της Κυπρου ειναι αυτοκεφαλη, και πως ο μεγαλος ανδρας της κυπριακης πολιτικης σκηνης της Κυπρου του 20ου αιωνα ηταν ο αρχιεπισκοπος Μακαριος. Απο την αλλη μερια, υπαρχουν και αρχαιολογοι, οι οποιοι αναφερουν τα κτηρια στον Αγ. Δημητριο/ Καλαβασο (13ος αι. π.Χ., εικ. 4) και στην Αλασα/ Παλιοταβερνα (11ος αι. π.Χ.) ως ανακτορα ... Προβληματιζει επισης η συνυπαρξη κοσμικης και θρησκευτικης εξουσιας στην Κυπρο των Ιστορικων Χρονων. Τοτε εμφανιζονται οι πολεις βασιλεια που βλεπουμε και στην Εικ. 1. Οι βασιλεις της εποχης εκεινης ειχαν και καθηκοντα ιερεα; Δεν υπαρχουν τετοιου ειδους αποδειξεις. Ανακτορο εκεινης της εποχης εχει ανασκαφει κοντα στους αρχαιους Σολους, στη θεση Βουνι, στην κατεχομενη σημερα Β. Κυπρο. Οι επιρροες στην αρχιτεκτονικη του θυμιζουν τα περσικα παλατια στην Περσεπολη.

 Η κοροπλαστικη της αρχαιας Κυπρου εχει μελετηθει και εκδοθει σε αρκετους τομους ανα χρονολογικη εποχη απο τον Βασο Καραγεωργη. Η τυπολογια της, απο τα πηλινα σανιδοσχημα της Χαλκολιθικης, ως τα πετρινα σταυροσχημα της Πρωιμης Εποχης του Χαλκου, μεχρι τα αγαλματα της Κυπροαρχαικης με το μεικτο ελληνοιωνικο/αιγυπτιακο στυλ (Εικ. 2-3) μπορει να γινει κατανοητη. Δυστυχως δεν ισχυει το ιδιο και για την κεραμεικη της. Υπολειπεται ακομα ενα εγχειριδιο κυπριακης κεραμεικης, αναλογο με το βιβλιο της Cook και του Boardman για τα ελληνικα αγγεια, αντιστοιχο με του Betancourt για την μινωικη και της Mountjoy για την μυκηναικη κεραμεικη. Η αιτια βρισκεται, συμφωνα με μερικους ειδικους, στο οτι οσον αφορα την κυπριακη κεραμεικη της Εποχης του Χαλκου, οι διαφορες τασεις και στυλ δεν εναρμονιζονται πληρως με τις χρονολογικες περιοδους, ενω υπαρχουν και διαφορα τοπικα στυλ που δεν απαντωνται παντου. Στην κεραμεικη της Πρωιμης Εποχης του Σιδηρου αντιστοιχα, τα ευρηματα προερχονται αποκλειστικα απο ταφες, οχι απο οικισμους, ετσι ωστε μια αντιστοιχια τους χρονολογικη να ειναι δυσκολη. Παρα ταυτα, εχουν γινει καποιες αποπειρες για την χρονολογηση και τυπολογια της κυπριακης κεραμεικης (6). Οι εκθεσεις κυπριακων αγγειων στα επαρχιακα αρχαιολογικα μουσεια Λαρνακας, Λεμεσου, Νεας και Παλαιας Παφου, Πολεως Χρυσοχους (Μαριον/ Αρσινοη), καθως δε και στα μουσεια της Λευκωσιας (Κυπριακο Μουσειο, Συλλογες Τζιαπρα/Πιεριδη, Συλλογες Λεβεντη, Σαβερη και Φυλακτου. Βλ. Εικ. 10), του Μουσειου Πιεριδη στη Λαρνακα και της Συλλογης στο Μουσειο της Μονης Κυκκου, αποτελουν πραγματικα σχολες, για οποιον ενδιαφερεται να μελετησει το συγκεκρημενο υλικο. Μεσες ακρες γινεται κατανοητο οτι κατα την Νεολιθικη Εποχη εμφανιζεται ο τυπος combed ware. Στην επομενη φαση, την Χαλκολιθικη, εχουμε την εξελιξη του προηγουμενου τυπου, που αναφερεται πλεον ως red-on-white. Κατα την Πρωιμη Εποχη του Χαλκου η' αλλιως Πρωτοκυπριακη, ο προηγουμενος τυπος εξελισσεται σε red polished ware με εγχαρακτη διακοσμηση. Την ιδια εποχη εμφανιζεται και ο black polished ware με την ιδια διακοσμηση. Οι δυο αυτοι τυποι συνεχιζουν αν υπαρχουν και στην Μεση Εποχη του Χαλκου/ Μεσοκυπριακη. Οι καινουργιοι τυποι αυτης της εποχης ειναι οι white painted, red-on-black, black and red slip, drap polished wares. Στα τελη της περιοδου αυτης εμφανιζεται η κεραμεικη plain white και η proto-white slip. H white slip pottery ειναι μαζι με την base ring οι βασικες ομαδες της κεραμεικης της Υστερης Εποχης του Χαλκου/ Υστεροκυπριακης. Μαζι μ' αυτες εμφανιζονται μυκηναικα αγγεια, συνηθως εισαγωμενα. Προς το τελος της εποχης εχουμε και τους εικονογραπτους κρατηρες pictorial style. Αλλοι τυποι περιλαμβανουν τα monochrome και τα white shaved wares. O red-on-black φτανει μεχρι και την εποχη αυτη. Η επομενη, η Πρωτογεωμετρικη Περιοδος, περιλαμβανει το proto-white painted ware. Εν συνεχεια, στην Κυπρογεωμετρικη, εξελισσεται ο τυπος αυτος σε white painted. Αλλες κατηγοριες περιλαμβανουν τα bichrome, black slip, gray polished, proto-black-on-red, plain white wares. Κατα τις φασεις της Κυπροαρχαικης Εποχης, τα στυλ black-on-red, bichrome, white painted, gray polished συνεχιζουν να υπαρχουν. Κοντα σ' αυτα, εμφανιζεται και το free-field style. Στην Κυπροκλασικη Εποχη, οι τυποι white painted, plain white και bichrome συνεχιζονται και συνυπαρχουν μαζι με εισαγωμενα μελανομορφα και ερυθρομορφα αθηναικα αγγεια. Οι δυο πρωτοι ντοπιοι κεραμεικοι τυποι δεν εγκαταλειπονται κατα την Κυπροελληνιστικη Εποχη, αλλα εξακολουθουν. Κοντα τους τα black and red lustrus wares.Και οπως παντα, καποια εισηγμενα κεραμεικα ειδη που μιμουνται μεταλλικα αγγεια, μεγαρικοι σκυφοι κτλ. Η ρωμαικη εποχη θα φερει ομοιογενεια στον μεσογειακο κοσμο, καθως και στην Κυπρο θα βρεθουν ποσοτητες γυαλινων αγγειων, αμφορεις και terra sigilata. Στην αρχιτεκτονικη δε, οι βιλες με τα μωσαικα και τα λουτρα, οπως αυτα της Νεας Παφου και του Κουριου, θα εμφανιστουν στο νησι, σε περιοπτες δε θεσεις. Οι Ρωμαιοι χρησιμοποιησαν το ονομα του νησιου που ηταν γνωστο απο τις πινακιδες της Γραμμικης Β' και περασε στην πολιτιστικη μνημη των Ελληνων της Εποχης του Σιδηρου, απο το μεταλλο που που προερχονταν απο τα σπλαχνα του ορους Τροοδος.

  

-----------------------------------------------------------------

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

 (1) Εκτος της ανωθι βιβλιογραφιας που αναφερεται στο κειμενο, βλ. και τα ακολουθα δημοσιευμενα πεπραγμενα: Acts of the International Symposia: Nicosia 1973, The Mycenaeans in the Eastern Mediterranean; Nicosia 1979, The Relations between Cyprus and Crete, ca. 2000-500 BC; Nicosia 1986, Cyprus between the Orient and the Occident; Larnaca 1991, The Civilizations of the Aegean and their Diffusion in Cyprus and the Eastern Mediterranean, 2000-600 BC; Herakleion 1998, Eastern Mediterranean: Cyprus-Dodecanese-Crete. 16th-6th cent. BC; Nicosia 2009, Cyprus and the East Aegean Intercultural Contacts, 3000-500 BC; Nicosia 2001, Italy and Cyprus in Antiquity, 1500-450 BC; Nicosia 2009, Egypt and Cyprus in Antiquity. Βλ. ακομη Nicosia 1984: Cyprus at the close of the late Bronze Age, Nicosia 1994: Cyprus in the 11th cent. BC.

 (2) Βλ. βιβλιογραφια υποσημ. (1) εντ., καθως και τα εργα των Baurain και Reyes που αναφερονται στο κειμενο. Επισης Bikai, P., The Phoenician Pottery of Cyprus (1987); Jacobsson, I., Aegyptiaca from LBA Cyprus. SIMA 112 (1994); Kozal, E., Hethitische und hethitisch beeinflußte Objekte aus Zypern, in: Blum-Aslan-Schweizer-Thumm (Hrsg.) Mauerschau. Festschrift für Manfred Korfmann II (2002) σελ. 651-661.

 (3) Βλ. Palaima, T., The Triple Invention of Writing in Cyprus and written Sources for Cypriote History (2005) σελ. 14-33.

 (4) Wittke-Olshausen-Szydlak, Historischer Atlas der Antiken Welt. Neue Pauly Suppl.3 (2012) σελ. 2; Χαρτης A, σελ. 3.

 (5) Gunter, A. C., Greek Art and the Orient (2009) σελ.17-28; Fig. 1, σελ. 19.

 (6) Barlow et al. (eds.) Cypriot Ceramics. University Museum Symposium Series II (1991). Ν' αναφερθει οτι η τροχηλατη κεραμεικη εισηχθε περι την Μεση Κυπριακη στο νησι. Ως τοτε, τα αγγεια ησαν χειροποιητα.

 

ΟΙ ΦΥΛΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΚΑΦΗΣ 2: ΟΙ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΣΤΟ ΣΚΑΜΜΑ.

Συνεχιζουμε την απαριθμηση των φυλων της ανασκαφης που ειχαμε ξεκινησει σε προηγουμενο κειμενο (βλ. εντ.) με τους εθελοντες. Οι εθελοντες σε ανασκαφη ειναι μια ιδιαιτερη κατηγορια: Απανταται κυριως η' αποκλειστικα σε αμερικανικες ανασκαφες, κατα κυριο λογο στο Ισραηλ, αλλα εν μερει και στην Κυπρο, ενιοτε δε και σε καποιες αμερικανικες ανασκαφες εντος Ελλαδος. Οι εθελοντες, ειναι ανδρες και γυναικες ανω των 50. Μεγαλο ποσοστο προερχεται απο τις Η.Π.Α., ενω ακολουθουν και οι υπολοιπες αγγλοφωνες χωρες, οπως η Αυστραλια και ο Καναδας. Ενιοτε εμφανιζονται και Γερμανοι, Ελβετοι και Αυστριακοι ως εθελοντες. Οι εθελοντες ειναι ευποροι οικονομικα ανθρωποι, συνηθως μανατζερς, οικονομολογοι, χρηματιστες, δικηγοροι, ασφαλιστες, αλλα και συνταξιουχοι των εν λογω ειδικοτητων και επαγγελματων. Οταν ηταν νεοι ηθελαν να γινουν αρχαιολογοι, αλλα για βιοποριστικους λογους, αποφασισαν να ασχοληθουν με κατι αλλο. Σε μεγαλες ηλικες, και ενω τα παιδια τους εχουν κανει τις δικες τους δουλειες, οι εθελοντες αποφασισαν να πραγματοποιησουν το παιδικο τους ονειρο και να μπουν στα σκαμμα. Στον ελευθερο χρονο τους, οταν ειναι στις πατριδες τους, παρακολουθουν ομιλιες και διαβαζουν αρχαιολογικα βιβλια. Για αυτο και στις ανασκαφες δεν θα βρειτε νεοπλουτους εθελοντες, milfs η' cougars, αλλα τεχνοκρατες με κλασικη παιδεια. Οι νεοπλουτοι και οι ψευτοαριστοκρατισσες ως  γνωστον, προτιμουν πιο γκλαμορους μερη, απο το να καθονται ολη μερα στο σκαμμα και να ιδρωνουν. Οι εθελοντες της ανασκαφης δεν εχουν προβλημα να πληρωσουν τα διπλασια απο εναν φοιτητη για να συμμετασχουν σε ανασκαφη π.χ. στο Ισραηλ, τουτεστιν βιζα για αδεια παραμονης στη χωρα, αεροπορικα εισιτηρια, διαμονη και φαγητο, αδεια συμμετοχης σε ανασκαφες, ταξιδια σε αλλες τοποθεσιες τις ελευθερες μερες. Ευτυχως για αυτους, τα διαθετουν και τα δινουν ευχαριστα, διοτι η ιδεα και μονο της συμμετοχης τους σε ανασκαφη τους εξιταρει! Διαφερουν επισης απο τους φοιτητες και τις φοιτητριες οχι μονο στην ηλικια και την οικονομικη κατασταση, αλλα και στη νοοτροπια: Δεν γκρινιαζουν, ουτε αγκομαχουν, αλλα επιτελουν τις εργασιες που τους αναθετουν οι τομεαρχες (δηλ. σκαψιμο, κουβαλημα και αδειασμα μπαζων με το καροτσακι κτλ.) αμεσως!

 Χαρακτηριστικοι τυποι εθελοντων σε μια ανασκαφη ειναι οι ακολουθοι:

 Ο αμπελοφιλοσοφος (η' Παποσειληνος): Συνταξιουχος εθελοντης, συνηθως με γενειαδα και ενδεδυμενος οπως περιπου ο Διευθυντης (βλ. προηγουμενο κειμενο) δηλ. με πουκαμισακι, παντελονακι chino, καπελακι Tilley η' Panama. Ο Νεστωρ της ανασκαφης θα μνημονευεται λιγοτερο για την προσφορα του στο σκαμμα και περισσοτερο για τις ευχαριστες βραδιες στο τραπεζι της ανασκαφης, οπου καθημενος διπλα στον Διευθυντη, καπνιζοντας αρειμανιως πιπα και πινωντας κρασακι θα διηγηθει την ιστορια της ζωης του και διαφορα αλλα γεγονοτα, διανθιζοντας τα με γερες δοσεις μαυρου χιουμορ, μεχρι να τον καταβαλει η κουραση της ημερας και το αλκοολ. Φροντιστε να ειστε ευγενικος απεναντι του, εαν θελετε να σας κερναει τα ποτα σας!

 Ο γερομπισμπικης: Προκειται για συνταξιουχο πεφτουλα που νομιζει οτι ειναι ο Σων Κοννερυ της ανασκαφης. Στην οποια ανασκαφη εμφανιζεται ντυμενος οπως περιπου ο Υποδιευθυντης (η' ο δευτερος Διευθυντης, βλ. προηγουμενο κειμενο): Αρβυλα, παντελονι καργκο, πουκαμισο σαφαρι, καπελο τυπου φεντορα, ζωναρι με θηκες για μυστρι, ελβετικο σουγια, μεζουρα, μολυβια κτλ. Λογω ηλικιας νομιζει οτι μπορει να κανει τα παντα και νομιζει οτι τον προκαλουν σε διαγωνισμο ανδρισμου. Για αυτο και στο σκαμμα θα δειξει πολυ ενθουσιασμο και θα κανει τα παντα για να εντυπωσιασει. Συνηθως βγαζει το χιουμορ του - αν διαθετει - κατι τις το κυνικο. Μην πολυ ασχοληθειτε μαζι του, ειναι και μεγαλυτερος σας. Αφηστε τον να νομιζει οτι ειναι ο Σων Κοννερυ. Αυτος θα φταιει, εαν υπερτιμησει τις δυναμεις του και δεν θα μπορει να παρει τα ποδια του την επομενη μερα.

 Τα πιτσουνακια: Ενιοτε απαντωνται στις αμερικανικες ανασκαφες και ζευγαρακια ευκαταστατων συνταξιουχων. Τα ζευγαρακια δεν ειναι απαραιτητο να δουλευουν στην ιδια τομη μαζι. Αλλα περνουν μαζι το υπολοιπο της ημερας. Μολονοτι μεγαλης ηλικιας, ειναι τοσο ρομαντικο να βλεπεις δυο ανθρωπους να εχουν τετοιου ειδους κοινα ενδιαφεροντα και να προτιμουν εναν μηνα σε ανασκαφη, παρα να περασουν τις διακοπες τους στην Φλοριδα ... Παντως ειναι πολυ ευχαριστοι ως παρεα!

 Ο παντρεμενος: Ευκαταστατος οικογενειαρχης γυρω στα πενηντα, με καλη δουλεια και μισθο. Ο παντρεμενος δεν παει ανασκαφη για να ριξει καμια μικρουλα, αλλα για να ξεφυγει απο την μιζερια και την βαρεμαρα της οικογενειακης του ζωης. Μπορει να ειναι επισης ευχαριστος τυπος στην παρεα.

 Ο πρωην αρχαιολογος: Στην περιπτωση του προκειται για κατι αναλογο με τον παντρεμενο. Με τη διαφορα οτι η κατηγορια αυτη περιλαμβανει ανθρωπους που εχουν σπουδασει αρχαιολογια, εχουν παρει ενα πτυχιο (B.A. η'  M.A.) αλλα δεν καταφεραν να δουλεψουν ως αρχαιολογοι. Μετα απο χρονια, με διαφορετικο επαγγελματικο τομεα, με οικογενεια και λιγα κιλα επιπλεον, ο πρωην αρχαιολογος δεν φαινεται να εχει απωλεσει εντελως το μικροβιο της ανασκαφης. Θελει να ξαναδοκιμασει, θελει να ξαναζησει την εμπειρια του σκαμματος. Βασανιζεται ακομα απο τα λαθη του του παρελθοντος. Η συμμετοχη του σε ανασκαφες ειναι σαν εξαγνισμος για αυτον. Του προσφερει την εξιλεωση, την ψυχικη αγαλλιαση που αναζητει.

 Μια ιδιαιτερη κατηγορια ειδικα για τις ανασκαφες στο Ισραηλ αποτελουν οι Θεολογοι: ειτε προ-, ειτε μεταπτυχιακοι φοιτητες της Θεολογικης Σχολης, ειτε ακομα και καθηγητες Θεολογιας. Ο εθελοντης Θεολογος γνωριζει απ' εξω και ανακατωτα οποιοδηποτε εδαφιο της Βιβλιου, κυριως δε της Παλαιας Διαθηκης. Τιποτε δεν εχει μεγαλυτερη σημασια για αυτον, απο το να ταυτισει καποια αρχαιολογικη περιοχη του Ισραηλ με καποιο χωριο η' πολη που αναφερεται ονομαστικα στη Βιβλο. Γνωριζει επισης απταιστα ολες τις ατακες απο την πρωτη και την τριτη ταινια του Ιντιανα Τζοουνς. Ο πρωταρης Θεολογος δεν θα διστασει να συνδεσει την διαδικασια της ανασκαφης με την σχετικη σκηνη απο την πρωτη ταινια του Ιντιανα Τζοουνς και ανα πενταλεπτο θα αναφωνει πως στο ταδε σκαμμα θα βρεθει η Κιβωτος της Διαθηκης ... Υπο αυτες τις προυποθεσεις θα σπασετε πλακα μαζι του. Θυμηθειτε ομως, οτι ο Θεολογος αποφευγει τις ανασκαφες σε νεκροταφεια και νεκροπολεις.