O Sir Leonard Woolley ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΙΘΑΝΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ.

Αυτην την εποχη λαμβανει χωρα στο Landesmuseum Stuttgart η μεγαλη αρχαιολογικη εκθεση "Schätze des Alten Syrien - Die Entdeckung des Königreichs Qatna" (Θησαυροι της Αρχαιας Συριας. Η ανακαλυψη του βασιλειου της Κατνα, www.schaetze-syrien.de). Προκειται για την παρουσιαση των μακροχρονιων ερευνων αρχαιολογων του πανεπιστημιου της Τυβιγγης. Οι επιστημονες ανακαλυψαν μια ολοκληρη πολη, με ανακτορο και ασυλητους βασιλικους ταφους. Η Κατνα ειναι ενας ακομα λιθος στην τοπογραφια μικρων βασιλειων της περιοχης, διπλα στην Εμπλα, το Μαρι, την Ουγκαριτ, το Αλαλαχ, με τα οποια ειχε διπλωματικες σχεσεις κατα την Εποχη του Χαλκου (βλ. Εικ. 2). Στα 1340 π.Χ. η Κατνα καταλυθηκε απο τις στρατιες των Χετταιων για να ανακαλυφθει και παλι, 3500 χρονια αργοτερα. Στα συναρπαστικα της ευρηματα συμπεριλαμβανονται και σπαραγματα τοιχογραφιων αιγιακης τεχνοτροπιας και θεματογραφιας. Αντιστοιχα ευρηματα προερχονται απο την Μιλητο της Μ. Ασιας, το Τελ Καμπρι στο Ισραηλ, την Τελλ ελ Νταμπα στο Δελτα του Νειλου και απο το Αλαλαχ, επισης στην Συρια.

Επ' ευκαιρια της εκθεσης αυτης, η οποια επιχειρει να ριξει φως στους αρχαιους πολιτισμους της Συριας, θα δωθει στο κειμενο αυτο μια συνοπτικη παρουσιαση ενος αρχαιολογου, ο οποιος εργαστηκε στο παρελθον στην χωρα. Οι τελευταιες του μαλιστα ανασκαφες, συνεβει να γινουν στο Αλαλαχ (Tell Atchana) μεταξυ1935-1939 και 1946-1949. Ο αρχαιολογος αυτος ειναι ο βρετανος Sir Leonard Woolley, ο οποιος με τις ανακαλυψεις και μεθοδους του δημιουργησε σχολη.

Εικ. 1. Thomas Lawrence και Leonard Woolley στο Carchemish

Ο Woolley ξεκινησε σαν ερασιτεχνης. Δεν ειχε εμπειρια απο την τεχνικη της ανασκαφης. Απο την Αγγλια βρεθηκε στην Εγγυς Ανατολη πριν απο την αρχη του Α' παγκοσμιου πολεμου. Πεφτοντας στα βαθια αποτομα, εμαθε γρηγορα να κολυμπαει. Και διεπρεψε. Το εργο του αναγνωριστηκε απο την διεθνη επιστημονικη κοινοτητα. Πριν το Αλαλαχ, ειχε φερει με επιτυχια εις περας αρχαιολογικες αποστολες στο Carchemisch (1912-1914), την Ur (1922-1934) και την Al Mina (1936). Οι ανασκαφες του διεξαγονταν με βρετανικη ακριβεια και στρατιωτικη πειθαρχια. Κοντα του μαθητευσαν γνωστοι αρχαιολογοι, οι οποιοι εδωσαν το στιγμα τους με το εργο τους. Καποιοι απο αυτους συνεβει να ειναι οι πιο ιδιοτυποι χαρακτηρες που εχουν περασει απο τον κοσμο αυτο! Στο Καρχεμις λ.χ., ο Woolley ειχε για βοηθο του εναν νεαρο Βρετανο, αποφοιτο του παν/μιου της Οξφορδης, ο οποιος γνωριζε απταιστα την αραβικη γλωσσα και ειχε ταξιδεψει στην Συροπαλαιστινη, την Αραβικη Χερσονησο και την Αιγυπτο μονος του. Ονομαζοταν Τομας Λωρενς και η διατριβη του αφορουσε τα μεσαιωνικα καστρα της Συριας. Στο Καρχεμις ο Λωρενς επεβλεπε τις ανασκαφικες εργασιες και εφτιαχνε σχεδια. Οι πολυχρωμες υδατογραφιες του των αγγειων που βρεθηκαν στην ανασκαφη, εχουν διατηρηθει μεχρις και σημερα. Ο Woolley ηταν τυπικος απεναντι του και δεν ενοχλουνταν απο το γεγονος οτι ο Λωρενς ηταν ομοφυλοφιλος και οτι οι σχεσεις του με νεαρο αραβα εργατη της ανασκαφης ηταν κατι περισσοτερο απο απλως φιλικες. Ο Λωρενς ωστοσο προκαλουσε με την συμπεριφορα του αυτη και επρεπε το κλιμα να ομαλοποιηθει.

Με το ξεσπασμα του Α' παγκοσμιου, ο Λωρενς εγκατελειψε την Αρχαιολογια για να ενταχθει στις βρετανικες μυστικες υπηρεσιες. Τραβηξε αλλο δρομο και εγινε ο θρυλικος "Λωρενς της Αραβιας". Ο Woolley πηγε στην Μεσοποταμια μετα τον πολεμο. Στην πολη Ουρ, γνωστη και απο την Βιβλο, ανεσκαψε τους βασιλικους ταφους. Ο νεος του βοηθος ονομαζοταν Max Mallowan και ειχε σπουδασει αρχαια ελληνικα και λατινικα. Εντελως συμπτωματικα, χωρις προηγουμενη εμπειρια, βρεθηκε στις ανασκαφες του Woolley. Και αυτος λοιπον, οπως και ο διευθυντης του, ξεκινησε ως ερασιτεχνης, πεφτωντας κατευθειαν στα βαθια.

Στις ανασκαφες ο Μαξ ειχε τον ρολο του επιστατη. Ηταν παιδι για ολες τις δουλειες. Φροντιζε παντως να κραταει καλα τις ισορροπιες, ειδικα απεναντι στην απαιτητικη κυρια Wolley, "μια λεαινα", οπως την ειχε χαρακτηρισει ο ιδιος στα ημερολογια του. Η συζυγος του κυριου διευθυντη ηταν μια πρωην μαθητρια του και η μοναδικη γυναικα στην ανασκαφη. Φυσικο ηταν επομενως να θεωρει τον εαυτο της κατι σαν βασιλισσα. Συντομα ομως απεκτησε παρεα. Η γνωστη συγγραφεας Αγκαθα Κριστι βρεθηκε να περναει απο την περιοχη. Η κυρια Woolley, μεγαλη θαυμαστρια της συγγραφεως, επιθυμουσε διακαως να την γωνρισει απο κοντα. Οπερ και εγενετο. Ο καμποσα χρονια μικροτερος της Μαξ ανελαβε να την ξεναγησει. Σε συντομο χρονικο διαστημα, η Αγκαθα Κριστι εγινε κυρια Mallowan και συμμετειχε στις ανασκαφες του ζευγους Woolley ως φωτογραφος. Δυο γυναικες με εκρηκτικο ταπεραμεντο και βρετανικη αυτοπεποιθηση σε εναν περιορισμενο χωρο, δεν ειναι οτι ακριβως χρειαζεται ενα ανασκαπτικο συνεργειο. Ετσι, ο αρχικος ενθουσιασμος και θαυμασμος της κυριας Woolley προς την κυρια Mallowan μετατραπηκε σιγα σιγα σε ζηλια και φθονο, καθως πιστευε οτι η διασημη συγγραφεας θα της επαιρνε τα πρωτεια. Το αρνητικο κλιμα μεταφερθηκε και στους ανδρες, οι οποιοι λυσαν το προβλημα με καθαρα βρετανικο στιλ: Ο Μαξ και η συζυγος του θα αναλαμβαναν την διευθυνση μιας ανασκαφης σε αλλη περιοχη της Μεσοποταμιας. Ετσι, ο Μαξ εργαστηκε στην Νινευη και δημοσιευσε υποδειγματικα τα αντικειμενα που βρεθηκαν σε αυτην. Η Αγκαθα Κριστι συνηθιζε να λεει οτι ειναι προτερημα το οτι ενας αρχαιολογος εχει σχεση με μια μεγαλυτερη του ηλικιακα γυναικα, καθως οσο πιο ηλικιωμενη ειναι, τοσο περισσοτερο ενδιαφερον παρουσιαζει, οπως και τα ευρυματα. Μετα το θανατο της ομως, προς τα τελη της δεκαετιας του '60, ο Μαξ παντρευτηκε την νεοτερη του μαθητρια, γραμματεα και βοηθο στη Νινευη Μπαρμπαρα Παρκερ, κατι που θα μπορουσε να ερμηνευτει ως οτι δεν πιστευε σε αυτο που ελεγε η πρωην του...

Εικ. 2. Χαρτης της αρχαιας Συριας. Σημειωνονται οι σημαντικοτερες αρχαιολογικες τοποθεσιες. Η Αλ Μινα ειναι στα παραλια, μεταξυ Ουγκαριτ και Καντες. Η Ουρ δεν ανηκει στην Συρια, αλλα τοποθετειται νοτιοδυτικα απο το Μαρι.

Μια ακομη εκπληκτικη φυσιογνωμια που μαθητευσε κοντα στον Woolley ηταν και ο ολλανδος αρχαιολογος Henri Frankfort. Ο Frankfort ειχε σπουδασει στο Λονδινο διπλα στον Sir Flinders Petrie, ο οποιος ειναι ενας απο τους λιγους αρχαιολογους που εχουν εργαστει τοσο στην Αιγυπτο, οσο και στην Παλαιστινη, αποκτωντας γνωση και στις δυο αυτες περιοχες. Ομοιως ο Frankfort εργαστηκε σε ανασκαφες στην Αιγυπτο και την Μεσοποταμια, μελετωντας τους δυο μεγαλους πολιτισμους της Ανατολης. Χαρις στις εμπειριες του αυτες, εγινε διευθυντης του Oriental School of Chicago και συνεγραψε το συγκριτικο πονημα The Kingship and the Gods. Το δε βιβλιο του The Art and Architecture of the Ancient Near East (Pelican Books) θεωρειται κλασικο και χρησιμοποιειται ακομη και σημερα ως εγχειριδιο στα αγγλοφωνα αρχαιολογικα τμηματα.

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ, ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ, ΤΟΜΟΙ.

Συνεχιζοντας στο παρον κειμενο τα περι βιβλιοφιλιας, επιθυμει ο Τ. να εστιασει σε ενα συγκεκριμενο θεμα, το οποιο τον απασχολει εδω και καιρο: Στην Ελλαδα σημερα, παρατηρει πληθωρα τιτλων σχετικα με την αρχαιοτητα και την αρχαιολογια (βλ. κατωθι εικ.). Εξιδεικευμενοι εκδοτικοι οικοι, οπως οι Καρδαμιτσας και Παπαδημας, η Εκδοτικη Αθηνων, οι εκδοσεις Καπον, ο Βανιας και η University Studio Press στη Θεσ/κη, ακομα δε το Τ.Α.Π.Α., η Αρχαιολογικη Εταιρεια, το Μορφωτικο Ιδρυμα Εθνικης Τραπεζης, οι Πανεπιστημιακες Εκδοσεις Κρητης και το Εθνικο Ιδρυμα Ερευνων προαγουν τιτλους σχετικους με την αρχαιολογια και την ιστορια της αρχαιοτητας. Προσφατα δε και, εκτος απο τα κατωθι εικονιζομενα εργα, η εφημεριδα Καθημερινη εξεδωσε μια πολυτομη ιστορια των πολιτισμων, εκ της οποιας οι 3 πρωτοι ειναι μεταφρασεις των εργων των Martin και Charboneux για την τεχνη της αρχαιας Ελλαδας κατα την αρχαικη, την κλασσικη και την ελληνιστικη περιοδο.

Πριν απο καιρο και ενω ειχε βρει σε παλαιοβιβλιοπωλεια καμποσων γερμανικων φοιτητουπολεων εργα της σειρας "Propyläen der Weltgeschichte" και της "Hirmer Verlag", οπως το βιβλιο του F. Matz, Kreta, Mykene, Troja, ο Τ. ειχε διερωτηθει για το ποια βοηθηματα θα μπορουσαν να ειχαν χρησιμοποιησει οι φοιτητες των ελληνικων παν/μιων στους τομεις της αρχαιολογιας πριν απο 15 και 20 χρονια, εφοσον οι συμφοιτητες τους στα γερμανικα παν/μια χρησημοποιουσαν τα προαναφερομενα εργα για γενιες; Εργα σαν και αυτο του Matz αλλωστε, που ειχε κανει σχολη στη μελετη της αιγαιακης αρχαιολογιας στο Μαρβουργο την δεκαετια του 50 και του 60, απο την οποια ξεπηδησαν επιστημονες σαν τον νυν διευθυντη του Deutsches Archäologisches Institut, θεωρουνται ακομα κλασσικα, αν και μετρανε πανω απο 30 χρονια απο τοτε που εξεδωθησαν. Τα ιδια παρατηρει ο Τ. και στις αλλες ευρωπαικες χωρες.

Διαφαινεται επισης η ταση που ξεχωριζει την μια πολιτιστικη παραδοση απο την αλλη: Η αγγλικη αρχαιολογικη σχολη αρεσκεται στα συνοπτικα εγχειριδια μικρου μεγεθους (π.χ. Thames & Hudson, Pelican Books, Oxford and Cambridge University Press, Routledge), ενω η γερμανικη σχολη προτιμα τους μεγαλους τομους με πλουσια εικονογραφηση (Bildbände - π.χ. Hirmer Verlag, Werder Verlag, Philipp von Zabern). Οι τασεις βεβαια δεν αποκελιουν το ενδεχομενο να μεταφραζονται γερμανικα εργα στα αγγλικα και το αναπαλιν. Η απορια ωστοσο παραμενει: Οι γενιες των τωρινων εξηνταρηδων, πενηνταρηδων και σαρανταρηδων αρχαιολογων της Αγγλιας, της Γαλλιας, της Γερμανιας διεθεταν ως φοιτητες βιβλιογραφια και καλη καταρτηση σε θεωρητικο επιπεδο. Οι αντιστοιχες γενιες στην Ελλαδα, οι συνομηλικοι τους συναδελφοι στα ελληνικα παν/μια, τι διεθεταν;

Συζητωντας το θεμα αυτο με φιλους αρχαιολογους, πληροφορηθηκε ο Τ. οτι η βιβλιογραφια των φοιτητων των περασμενων δεκαετιων βασιζοταν στις χειρογραφες σημειωσεις που επαιρναν απο τους καθηγητες τους κατα την διαρκεια των διαλεξεων. Πανω σε αυτες τις σημειωσεις εξεταζονταν. Μερικες απο αυτες, οπως του Ν. Πλατωνα και του Α. Ζωη για την προιστορικη Αρχαιολογια, καθως επισης του Β. Λαμπρινουδακη για την αρχαικη γλυπτικη και κεραμεικη, κυκλοφορησαν σε μορφη βιβλιου για τους φοιτητες τους. Παραπεμπουν σε ξενογλωσση βιβλιογραφια και ειναι γραμμενες σε γραφομηχανη.

Χωρις να υπαρχει η προθεση να μετριαστει η προσπαθεια των εν λογω καθηγητων, δεν θα μπορουσε να θεωρησει καποιος γελοιο και προσβλητικο το οτι, ενω η χωρα μας ειναι πολος μελετης του αρχαιοελληνικου πολιτισμου για πολλους ερευνητες του εξωτερικου -οπως μαρτυρα, μεταξυ αλλων, και η παρουσια και δραση τοσων πολλων ξενων αρχαιολογικων σχολων - στα ελληνικα παν/κα αρχαιολογικα τμηματα εδω και δεκαετιες διδασκεται υλη απο χειρογραφες η´ δακτυλογραμμενες σημειωσεις, ενω μεχρι και πριν απο 15 με 20 χρονια περιπου, οι εκδοτικοι οικοι δεν παρηγαν τοσα βιβλια σχετικα με την ιστορια και την τεχνη της αρχαιας Ελλαδος, οπως γινεται σημερα; Γιατι ειμαστε τελευταιοι και καταιδρωμενοι σε εναν τομεα που λογικα δεν θα επρεπε;

ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ.

Παρα τα χιλια μυρια προβληματα της, η Αθηνα μια πολη που κρυβει ευχαριστες εκπληξεις και προσκαλει τους ταξιδιωτες να τις ανακαλυψουν. Η περιπλανηση στο κεντρο της πρωτευουσας ειναι εδω και χρονια, μια ευχαριστη μυσταγωγια για τον Τ. που κατεληξε να γινει αναποσπαστο κομματι της καθημερινης του ζωης. Παρα τις περιπετειες του σε χωρες του εξωτερικου, και εκδρομες σε αλλες περιοχες εντος Ελλαδος, η Αθηνα θα ειναι για παντα το καταφυγιο του, το μαξιλαρι και το στρωμα για να ακουμπησει το ταλαιπωρημενο του κορμι. Παντα οι πρωτες μερες, οταν επιστρεφει στην πολη που γεννηθηκε και μεγαλωσε, κρυβουν το τελετουργικο στοιχειο. Και αυτο δεν αφορα μονο την περιδιαβαση σε μουσεια, οπως το Εθνικο Αρχαιολογικο και το νεοσυστατο Μουσειο Ακροπολεως, η´ αρχαιολογικους χωρους. Η Αθηνα εχει και αλλους θησαυρους, και αυτοι δεν ειναι αλλοι απο τα διασπαρτα βιβλιοπωλεια και εκδοτικους οικους, κυριως επι των οδων Ιπποκρατους και Σολωνος.

Αυτη ηταν μια συνηθεια που την ειχε απο παιδι. Τιποτε δεν του προξενουσε μεγαλυτερη χαρα, απο το να ερθει μια ελευθερη μερα, ελευθερη απο τις σχολικες υποχρεωσεις, ωστε να μπορεσει να κατεβει στο κεντρο της πολης και να ανιχνευσει στα βιβλιοπωλεια καινουργιους τιτλους. Και αν τα χρονια περασαν, το τελετουργικο αυτο παραμενει. Η συνηθεια αυτη δεν μεταβληθηκε καν σε ρουτινα.

Οι εκθεσεις βιβλιων που γινονται δυο φορες το χρονο στην Αθηνα, ειναι μια καλη ευκαιρια για να γνωρισει κανεις εκδοτικους οικους και βιβλια. Ειτε αυτες διεξαγονται στο Ζαππειο, ειτε στο πεδιο του Αρεος, ειτε επι της Διονυσιου Αεροπαγιτου, εχουν η καθεμια της, την δικη τους ξεχωριστη αυρα. Οι εκθεσεις του Σεπτεμβριου μυριζουν φθινοπωρο. Μεταδιδουν την γλυκια μελαγχολια εκεινης της εποχης. Τα σχολεια ξεκινανε, το διαβασμα ξεκιναει - οχι απαραιτητα αυτων που θα ηθελες να διαβασεις. Σε αλλο κλιμα διεξαγονται οι εκθεσεις του Μαιου. Ειναι ανοιξη, ο καιρος ειναι ζεστος, εχεις εντελως διαφορετικη διαθεση. Για τους μυημενους ωστοσο, το να περιηγηθεις τα βιβλιοπωλεια του κεντρου των Αθηνων ειναι σαν να πινεις νερο απο πηγη του χωριου. Νερο που αναβλυζει απο τον βραχο. Τα βιβλιοπωλεια ειναι οι πηγες του βιβλιου.

Μια τυπικη επισκεψη σε αυτα, ξεκιναει για τον Τ. καπως ετσι: Νωρις το πρωι, θα παρει το λεωφορειο απο την γειτονια του που παει στο κεντρο. Θα κατεβει Πανεπιστημιου για να ανεβει την Ακαδημιας. Απο εκει, θα παει στην Ασκληπιου. Εδω και λιγα χρονια λειτουργει εκει το βιβλιοπωλειο "Πολιτεια", το οποιο του το συστησε ο φιλος Βασιλης, τοσο για τις καλες τιμες, οσο και για την ποικιλια σε τιτλους. Το βιβλιοπωλειο αυτο ειναι χωρισμενο σε 4 μερη. Στο πρωτο, στο υπογειο, ειναι τα λογοτεχνικα. Στο αμεσως επομενο, βρισκονται τα παιδικα. Τα δυο επομενα ειναι αφιερωμενα στις επιστημες και τις τεχνες. Οι τιτλοι ειναι ταξινομημενοι εκει ανα επιστημη, π.χ. Ιστορια: Αρχαια, Μεσαιωνικη, Νεωτερων Χρονων κτλ. Ετσι μπορει κανεις ευκολα και γρηγορα να βρει αυτο που θελει.

Λιγο πιο πανω, στον απεναντι δρομο, στο ισογειο μιας πολυκατοικιας, στεγαζονται οι εκδοσεις "Ζητρος". Τα βιβλια των εκδοσεων αυτων ειναι καλαισθητα. Ειδικευονται δε στους αρχαιους συγγραφεις, αλλα εχουν κυκλοφορησει και αρκετα κειμενα βυζαντινων λογιων. Παραλληλη της Ασκληπιου ειναι η Ιπποκρατους. Στον αριθμο 8 ειναι δυο ιδιαιτερα βιβλιοπωλεια, του Παπαδημα, που ειδικευεται στα ιστορικα και της Καρδαμιτσα, που εχει κυκλοφορησει κυριως αρχαιολογικου περιεχομενου βιβλια.

Περνωντας απο την Ιπποκρατους απεναντι, καταληγει κανεις στην οδο Σολωνος που ειναι καθετη σε αυτην. Και εδω υπαρχουν αρκετα βιβλιοπωλεια. Αναμεσα τους ξεχωριζουν οι αμφιλεγομενες εκδοσεις Γεωργιαδη, και ο Καστανιωτης. Παραλληλη της Ιπποκρατους ειναι η Μαυρομιχαλη. Ανεβαινοντας τη, βγαινει κανεις στο βιβλιοπωλειο "Επιμετρον" που εκδιδει εργα αρχαιων ελληνων τραγικων και σαιξπηρικα δραματα κυριως. Λιγο πιο πανω ειναι το βιβλιοπωλειο "Ανδρομεδα", πλουσιο, για τοσο μικρο χωρο, απο βιβλια ιστοριας και αρχαιολογιας, κυριως ξενογλωσσα.

Απο την Σολωνος, μεταπηδωντας στην Καννιγγος, μπορει κανεις να βγει στην Πανεπιστημιου. Περνωντας απεναντι και βαδιζοντας προς τα πανω, βλεπει κανεις στα δεξια του την Στοα Μαντακα πρωτα. Εκει στεγαζεται το μικρο βιβλιοπωλειο του Ταμειου Αρχαιολογικων Πορων και Απαλλοτριωσεων (Τ.Α.Π.Α.). Σε αυτο θα βρει κανεις λευκωματα, καταλογους περιοδικων εκθεσεων και πλουσιες συλλογες απο αρχαιολογικους οδηγους για Μουσεια και χωρους της Ελλαδας.

Αφηνοντας την Στοα και ανεβαινοντας την Πανεπιστημιου, εχει ο περιηγητης στα αριστερα του το βιβλιοπωλειο "Κακτος", το οποιο εδω και χρονια πρωτοπορει, εκδιδοντας ολη την αρχαιοελληνικη γραμματεια, στα προτυπα ξενων εκδοτικων οικων, οπως οι Loeb και Teubner. Συν τοις αλλοις, εκδιδει ομως και κλασσικη λογοτεχνια.

Αντικρυ απο τον "Κακτο" περιπου, βρισκεται η "Στοα του Βιβλιου". Ενα καλο σημειο εκκινησης για βιβλιοφιλους, οχι απαραιτητα για αρχαριους! Η ιδεα του να στεγαζονται δυο και τρεις εκδοτικοι οικοι σε ενα περιπτερο ειναι ακρως ελκυστικη. Εδω, οποιος ξερει τι χρειαζεται, θα το βρει οπωσδηποτε.

Λιγο πιο πανω απο την πλατεια Κοραη βρισκονται τα βιβλιοπωλεια "Παπασωτηριου" και "Ελευθερουδακη". Αυτα τα δυο, και κυριως το δευτερο, μαζι με το βιβλιοπωλειο του "Μετροραμα" στον 3ο οροφο, του "Πατακη" επι της Ακαδημιας και του "Ιανου" στην Σταδιου, θυμιζουν περισσοτερο σουπερμαρκετ. Ειναι ομως περιεκτηκα και φευγοντας απο αυτα, ο βιβλιοφιλος μενει με την αισθηση πως πληροφορηθηκε για το τι φρεσκο κυκλοφορει στην αγορα του βιβλιου.

Αυτη ειναι η τυπικη ιεροτελεστια που τηρει κατα γραμμα ο Τ. Στα αναφερομενα βιβλιοπωλεια ενεταξε προσφατα και επισκεψεις στα παλαιοβιβλιοπωλεια του του Μοναστηρακιου. Εν κατακλειδι, να μνημονευθουν εδω και τα ειδικα βιβλιοπωλεια που ειδικευονται στα κομικς, με πιο γνωστο το "Σολαρις" κοντα στα Εξαρχεια.

Μια ομως βολτα δεν ειναι αρκετη για τον Τ. Το καλο βιβλιο δεν μπορει να το χορτασει. Συμπερασματικα παντως, ας μη θεωρηθει οτι το παρον κειμενο αποσκοπει σε διαφημιση των εν λογω επιχειρησεων. Ο γραφων απλα παραθετει τις προτιμησεις του.

"Et in Arcadia ego"!

Η Αρκαδια θα μπορουσε καλλιστα να αποκτησει τον τιτλο των Χαιλαντς της Ελλαδος. Πραγματι, με τα περισσοτερα βουνα της να ξεπερνουν τα 1200 μ. σε υψος, με τα ποταμια και τα δαση της, οπως δε και με την πλουσια ιστορια της, στην οποια οι μαχες των Ελληνων εναντιον των Οθωμανων και των Ναζι παιρνουν ιδιαιτερη θεση, ο νομος αυτος της κεντρικης Πελοποννησου φανταζει ως το απολυτο φαβορι για τον τιτλο αυτο!

Τα συναισθηματα που νιωθει ο ταξιδιωτης οταν, αφηνοντας την Αργολιδα εισερχεται στο κεντρο της Πελοποννησου, ειναι δυσκολο να περιγραφουν με λεξεις. Ειναι σαν να μπαινεις σε εναν αλλον, φανταστικο κοσμο. Η θερμοκρασια μειωνεται, διοτι η Αρκαδια ειναι ορεινη περιοχη. Παραλληλα, υπαρχει πλουσια βλαστηση. Ταξιδευοντας αναμεσα στα βουνα που βρισκονται διασπαρτα, εχει κανεις την εντυπωση οτι θα πεταχτει μπροστα του η μυθικη φιγουρα του τραγοποδαρου θεου Πανος να παιζει με την συριγγα του, ενω τριγυρω του, νυμφες και Σατυροι εχουν στησει τρελο χορο. Η παρθενα φυση της αρκαδικης γης, η οποια την ανοιξη δειχνει το φωτεινο της προσωπο, ενεπνευσε πολλους καλλιτεχνες ωστε να δουν την Αρκαδια ως μια Ουτοπια για την εποχη τους. Ρωμαιοι ποιητες συνεθεσαν βουκολικα ασματα, τα οποια εγιναν ιδιαιτερα αγαπητα κατα την Αναγεννηση και τους Νεοτερους χρονους. Η επιρροη των φαινεται και στον χαρακτηριστικο πινακα του Νικολαου Πουσσιν (εικ. 2), το πλεον χαρακτηριστικο εργο αυτου του ρευματος που ονομαζεται "Αρκαδισμος".

1. Χαρτης της Πελοποννησου. Η Αρκαδια δηλωνεται με μωβ χρωμα.

O T. ανεκαθεν εβλεπε την Αρκαδια ως μια ξεχωριστη, ιδιοτυπη περιπτωση. Ξεκινωντας απο την γεωγραφια, η Αρκαδια εντοπιζεται στην κεντρικη Πελοποννησο. Συνορευει ετσι με τους νομους Αχαιας στα βορειοδυτικα και Κορινθιας στα βορειανατολικα, με την Αργολιδα στα ανατολικα, την Λακωνια στα νοτιανατολικα, την Μεσσηνια στα νοτιοδυτικα και την Ηλιδα στα δυτικα (εικ. 1). Στη συγχρονη εποχη, μεσω της προσαρτησης της Κυνουριας σε αυτη, εχει προσβαση στη θαλασσα απο τα ανατολικα.

Τα βουνα της Αρκαδιας, ειναι ως επι το πλειστον ολα δασωδη. Ακομη και σημερα συναντα κανεις πλουσια χλωριδα και πανιδα σε αυτα. Δεν ειναι λιγοι αυτοι που τα Σαββατοκυριακα τους τα περνανε εκει, κυνηγωντας αγριοχοιρους. Απο τα πιο γνωστα βουνα, αναφερονται ο Ερυμανθος στα βορειοδυτικα, η Κυλληνη στα βορειανατολικα, το Παρθενιον στα νοτια, ο Παρνωνας στα νοτιανατολικα, το Λυκαιον στα νοτιοδυτικα, το Μαιναλο στα βορειανατολικα. Ποταμια οπως ο Ελισσων, ο Λαδων και ο Αλφειος την διασχιζουν.

2. Et in Arcadia ego, πινακας του N. Pussin.

Σε αυτην την γη λοιπον, παρολο που η ζωη, ειδικα τους χειμωνες, ειναι σκληρη, εζησαν ανθρωποι. Εχτισαν πολεις, καλλιεργησαν την γη, εξημερωσαν ζωα, παρηγαν πολιτισμο. Καποιες απο τις γνωστοτερες πολεις κρατη της αρχαιας Αρκαδιας περιλαμβανουν, απο βορεια προς ανατολικα και νοτια, τους Φενεο, Κλειτορ, Λουσοι, Αλεα, Καφυαι, Ορχομενο, Μαντινεια, Τεγεα, Μεγαλοπολη, Ασεα, Λυκοσουρα, Φιγαλεια. Μολις στα 370 π. Χ. καταφεραν οι αρκαδικες πολεις, κατα το παραδειγμα αλλων ελληνικων πολεων, να ενωθουν και να δημιουργησουν μια κοινοπραξια με ενιαιο νομισμα. Δυο χρονια αργοτερα, ιδρυουν την Μεγαλοπολη, γενετειρα δυο σπουδαιων προσωπικοτητων, του στρατηγου Φιλοποιμηνος και του ιστορικου Πολυβιου. Στα 362 π. Χ., "το κοινο των Αρκαδων" δεν υφισταται πλεον. Δυστυχως οι Αρκαδες, κατα την διαρκεια της αρχαιοτητας, υπηρξαν υφισταμενοι αλλων: Μεταξυ 550 και 371 π. Χ. των Σπαρτιατων, μεταξυ 369 και 362 π. Χ. των Θηβαιων, μεταξυ 338 και 234 π. Χ. των Μακεδονων. Μεταξυ 234 και 146 π. Χ. ησαν μελη στην Αχαικη Αμφικτυονια και απο το 146 π. Χ. και μετα, εγιναν και αυτοι υποτελεις των Ρωμαιων.

3. Η εκκλησια της Αγ. Φωτεινης απεναντι απο τον αρχ. χωρο της Μαντινειας.

Μετα τους Ρωμαιους ηρθαν οι Βυζαντινοι. Σλαβοι και Αλβανοι εγκατασταθηκαν στην Αρκαδια, οπως φαινεται και απο τα τοπωνυμια που επεβιωσαν, οπως Δημιτσανα, Βλαχερνα, Τριπολιτζα, Βαλτετσι. Οι Φραγκοι κατελαβαν και κρατησαν τον Μωρηα, οπως ονομαζαν τοτε την Πελοποννησο, απο το 1204 μεχρι το 1261, οποτε ανακατεληφθηκε απο τους Βυζαντινους. Οι Βενετοι πατησαν και αυτοι ποδι στην περιοχη, απο το 1684 εως το 1718. Πιο πριν, δηλ. μεταξυ 1460 και 1688 και πιο μετα, δηλ. αναμεσα σε 1715 και 1821 οι Οθωμανοι ησαν οι αφεντες του Μωρεα. Το 1821 ξεσηκωθηκε ο ελληνισμος, πρωτα απο την Πελοποννησο. Οι πρωτες κερδοφορες μαχες δωθηκαν στην Αρκαδια. Τα αρκαδικα βουνα εγιναν θερετρο αψιμαχιων πολυ αργοτερα παλι. Κατα την διαρκεια της γερμανικης κατοχης και του εμφυλιου πολεμου, λιγο πριν απο τα μεσα του 20ου αιωνα δηλαδη. Οι δεκαετιες του 50 και του 60 ειδαν πολλους Αρκαδες να εγκαταλειπουν τα χωρια τους για να αναζητησουν την μοιρα τους σε ξενες χωρες, οπως ο Καναδας και η Αυστραλια.

4. Το θεατρο της αρχαιας Μαντινειας.

Σημερα το κρατος και οι δημοι δινουν εμαση στον εγχωριο τουρισμο. Υπαρχουν χιονοδρομικα κεντρα στο Μαιναλο και πολλα χωρια κανουν πανιγυρια, προσφεροντας τα προιοντα τους, οπως μελι, βουτηρο, τυρι, αυγα, βοτανα, ελιες. Παρολα αυτα, η γοητεια που ασκει η αρχαια γοητεια ειναι ανυπερβλητη. Ισως οφειλεται στο οτι ειναι καλυμμενη ακομη απο αυτην την αιγλη μυστηριου.

5. Το θεατρο του αρχαιου Ορχομενου.

Ξεκινωντας απο την μυθολογια, παρατηρει κανεις πολλα παραδοξα: Οι αρκαδικοι μυθοι αναφερονται στον τραγοποδαρο Πανα, στον Λυκαονα τον βασιλια που μεταμορωθηκε σε λυκο, στην Καλλιστω που εγινε αρκουδα. Ο παγανισμος, η ζωομορφια, το ανιμιστικο στοιχειο ενυπαρχουν στις αρκαδικες παραδοσεις. Οι ιδιοι οι Αρκαδες θεωρουσαν εαυτους ως τους αρχαιοτερους Ελληνες, ως αναφερει και ο Παυσανιας, που κατονομαζει τον Πελασγο ως γεναρχη τους. Οι Πελασγοι ομως, θεωρουνται προελληνικο φυλο...

Αλλο ενα παραδοξο αφορα την γλωσσα των Αρκαδων. Ερευνες που εχουν γινει, αποδεικνυουν οτι ανω του 50% των λεξεων της αρκαδικης διαλεκτου ταυτιζεται με λεξεις που εχουν εντοπιστει στην Γραμμικη Β γραφη! Μηπως αυτο σημαινει οτι η αρκαδικη διαλεκτος προηλθε απο την μυκηναικη μετα την καταστροφη των ανακτορων; Στην Αρκαδια παντως, δεν εχουν εντοπιστει καταλοιπα ανακτορου. Εχουν βρεθει μυκηναικοι ταφοι σε περιοχες οπως η Αλεα, η Ασεα, η Αναληψη και ο Παλιοπυργος με πλουσιο υλικο. Απο επιφανειακες ερευνες προκυπτει οτι η Αρκαδια κατοικουνταν απο την Νεολιθικη εποχη τουλαχιστον.

Αλλο ενα περιεργο εχει να κανει με τους νοστους των αρκαδικων ηρωων. Στον καταλογο των πλοιων της Ιλιαδας αναφερεται οτι οι Αρκαδες συμμετειχαν με αρχηγο τους τον βασιλια Αγαπηνορα απο την Τεγεα. Και παλι γενναται το ερωτημα, πως ειναι δυνατον οι ορεβισιοι Αρκαδες να εχουν στολο... Ευρηματα απο την Κυπρο, οπως η πινακιδα του Οφελτη, πιστοποιουν τον μυθο που θελει τον Αρκαδα Αγαπηνορα να ιδρυει την Παφο, αφου βεβαιωνουν την υπαρξη μιας αρκαδοκυπριακης διαλεκτου!

Πριν απο τον Αγαπηνορα, ενας αλλος Αρκαδας ειχε τολμησει να αφησει την ορεινη πατριδα του και να ξανοιχτει. Ο Ευανδρος ταξιδευει στην Ιταλια και ιδρυει οικισμο πανω σε εναν απο τους επτα λοφους της Ρωμης και συγκεκριμενα, τον Παλατινο, κατα αντιστοιχια προς το αρκαδικο Παλλαντιον! Ο Αινειας, ο οποιος συμφωνα με μια παραδοση, φευγοντας απο την Τροια, σταματησε στην Αρκαδια (ο Παυσανιας αναφερει μαλιστα και ορος Αγχισεια κοντα στην Μαντινεια - Αγχισης λεγοταν ο πατερας του ηρωα) πριν φτασει στο Λατιο. Εκει γνωρισε και εγινε φιλος με τον γιο του Ευανδρου, τον Παλλα.

Ετσι εχουν τα μυθολογικα. Οσον αφορα την τεχνη της αρχαιας Αρκαδιας, κατα τους αρχαικους παντως χρονους, ειναι πλεον δεδομενο οτι οι Αρκαδες ειχαν εξελιχθει σε ικανοτατους τεχνιτες εργων απο μεταλλο. Σε ιερα και ταφους βρισκει κανεις χαλκινα τεχνουργηματα, οπως αγαλματιδια ποιμενων, αλογα, αιγες. Η αρκαδικη μικρογλυπτικη μπορει να ειναι επηρρεασμενη απο τα αργητικα και κορινθιακα εργαστηρια, χωρις αυτο να σημαινει οτι ειναι οπωσδηποτε κατωτερης ποιοτητας. Στους κλασσικους και ελληνιστικους χρονους παντως, η ναοδομια στην Αρκαδια εχει να επιδειξει αξιολογα παραδειγματα. Ονομαστικα αναφερονται ο ναος της Αθηνας στην Τεγεα, ο ναος του Επικουριου Απολλωνος στις Βασσες της Φιγαλειας, το ιερο του Ζευ Σωτηρα στην Μεγαλοπολη και της Δεσποινας στην Λυκοσουρα.

Σημερα οι περισσοτεροι αρχαιολογικοι χωροι της Αρκαδιας ειναι δυστυχως παρατημενοι. Προσφατα εγιναν ερευνες στο Λυκαιον ορος, οπου και ανακαλυφθηκε ιερο του Δια της εποχης του χαλκου. Οι αυστριακοι κανουν καποιες ερευνες στα βορεια του νομου. Κατα τα αλλα, γινονται καποιες σωστικες ανασκαφες απο την αρμοδια εφορεια. Και ομως, η καρδια του ταξιδιωτη σφιγγεται απο συγκινηση και στενοχωρια, οταν διασχιζει το λιβαδι με τα αγριοχορτα, προσπαθωντας να φτασει στην αγορα της αρχαιας Μαντινειας (εικ. 4), της πολης στην οποια πεθανε ο στρατηγος Επαμεινωνδας λιγο μετα την μαχη που εγινε εκει κοντα (362 π. Χ.).

Eν κατακλειδι, ο ναος της Αγιας Φωτεινης (εικ. 3), απεναντι απο τον αρχαιολογικο χωρο, χτισμενος απο διαφορετικα υλικα και σμιλεμενος με διαφορετικα στυλ, μενει εκει, ακλωνητος μαρτυρας του παρελθοντος. Ο ναος, που συνδυαζει το αρχαιοελληνικο με το χριστιανικο στοιχειο, δειχνει επιπλεον το προσωπο της ελληνικης ιστοριας. Και η Αρκαδια εχει παιξει, αναμφιβολα, ενα πολυ σημαντικο ρολο σε αυτο.

ΜΙΑ ΛΙΣΤΑ ΜΕ ΤΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΔΙΑΤΗΡΗΜΕΝΑ ΘΕΑΤΡΑ ΚΑΙ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΚΛΑΣΣΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ.

Μιας και στην Σικελια (συγκεκριμενα στην Σεγεστα, τον Σελινουντα και τον Ακραγα) βρισκονται μερικοι απο τους καλυτερα διατηρημενους δωρικους ναους της κλασσικης εποχης, θεωρει ο Τ. χρησιμο το να δημοσιευσει στο παρον ιστολογιο μια μικρη λιστα με ολους τους δωρικους ναους του 5ου αι. π. Χ. που βρισκονται σε καλη κατασταση, προς ενημερωση ολων οσων ενδιαφερονται για την αρχαιοελληνικη ναοδομια και θελουν να εχουν καποια μετρα συγκρισης. Ως βιβλιογραφια συνισταται το εγχειριδιο του Gottfried Gruben, οι ναοι της αρχαιας Ελλαδος απο τις εκδοσεις Καρδαμιτσα.

Η λιστα αυτη συμπληρωνεται και απο ενα δευτερο μερος, που περιλαμβανει τα καλυτερα σωζωμενα θεατρα του αρχαιου κοσμου.

.............................................................................

ΟΙ ΝΑΟΙ.

Η κατωθι λιστα περιλαμβανει ΜΟΝΟ τους δωρικους περιπτερους του 5ου. αι. π.χ. Αλλωστε, κυριως αυτοι εχουν διατηρηθει ως τις μερες μας. Αναφερονται κατα σειραν η ονομασια και η τοποθεσια τους. Στη συνεχεια δινεται η χρονολογια τους, οι διαστασεις και η κιονοστοιχια τους.

Ναος Ηφαιστου (Θησειο) Αθηνα.

449-415 BC

13.708x31.776 m

6x13

--------------------------------

Concordia Temple (Temple F) Ακραγας.

5th. Cent. BC

39.44x16.91 m

6x13

------------------------

Παρθενων, Αθηνα.

447-432 BC

69.5x30.9 m

8x17

-----------------------------

Ναος Ποσειδωνα (η´Απολλωνος, η´Ηρα ΙΙ) Ποσειδωνια (Phaestum).

450 BC

6x14

-----------------------------


Doric Temple C, Σεγεστα.

late 5th. Cent. BC

21x56 m

6x14

----------------------------

Ναος Ηρας (Ε) Σελινουντας.

5th. Cent. BC

70x25 m

6x18

------------------------------------------

Ναος Αθηνας Αφαιας (Ναος ΙΙΙ) Αιγινα.

500 BC

15,5x30,5 m

6x12

--------------------------------------------------

Στο σημειο αυτο, να μνημονευτουν και οι υπολοιποι διατηρημενοι ναοι της Ποσειδωνιας, οπως και ο ναος του Απολλωνος Επικουριου στις Βασσες της Φιγαλειας.

...................................................................

ΘΕΑΤΡΑ.

Τα περισσοτερα που εχουν διατηρηθει, χρονολογουνται στην υστερη κλασσικη και ελληνιστικη εποχη.

........................................

Επιδαυρος.

Σεγεστα.









Δωδωνη.

Συρακουσες.

Tour Classico: Terre di Sicilia.

Στις 7 Αυγουστου, λιγο μετα τις 6 το απογευμα, ενα μικρο μπλε φιατακι σταματουσε στην εισοδο του πολυτελους ξενοδοχειου 4 αστερων "President Park Hotel" στο Acireale (Riviera dei Ciclopi), το τουριστικο θερετρο της Κατανια. Ο Τ. βρηκε απο το αυτοκινητο κρατωντας το βαλιτσακι του και κατευθυνθηκε προς την ρεσεψιον, περνωντας μπροστα απο την κυκλικη πισινα. Σε λιγοτερο απο 10 λεπτα βρισκοταν στο δροσερο μονοκλινο δωματιο που ειχε κλεισει. Ψυχολογικα ηταν κουρελι, μετα απο ολα οσα του ειχαν συμβει (βλ. "No more Mr. Nice Guy", www.notis-o-talas.blogspot.com). Απλα ηθελε να ξεκουραστει. Οι τελευταιες 15 μερες τον ειχαν γεμισει με τεραστιες ποσοτητες αρνητικης ενεργειας που επρεπε να διωξει απο πανω του.

Ponte dei Saraceni, κοντα στο Αντρανο.

Τις πρωτες μερες αφοτου ηρθε στο νησι δεν εκανε πολλα πραγματα. Η γνωριμη του κοιμοταν ολη την μερα και ξυπνουσε λιγο πριν το μεσημερι. Ηθελε να κανει διακοπες ελεγε, και στις διακοπες της δεν ηθελε να εχει ωραρια, προγραμμα, οργανωση. Το γιατι θα επρεπε και οι γυρω της να ειναι το ιδιο αυθορμητοι και να κανουν οτι ηθελε εκεινη, ειναι μια αλλη ιστορια, που ουτε η ιδια μπορει να εξηγησει. Με την συναινεση του πατερα της προλαβε να επισκεφθει την αρχαιολογικη συλλογη του Αντρανο, μιας μικρης πολης στους προποδες της Αιτνας, η οποια στεγαζεται στο νορμανδικο καστρο της. Με τον πατερα της θαυμασανε επισης το γεφυρι των Σαρακινων, κτισμενο λιγα χλμ. πιο εξω απο το Αντρανο - το αρχαιο Αδρανον. Μονο μετα τον πρωτο καυγα τους, η γνωριμη αποφασισε να τον συστησει στον φιλο της τον Αντονιο που εργαζεται σε τουριστικο γραφειο, μπας και βρεθει καμια πληροφορια για το πως ο Τ. θα μπορουσε να επισκεφθει περιοχες οπως οι Συρακουσες, ο Ακραγας, η Σεγεστα, ο Σελινουντας. Επι μια βδομαδα πηγαινανε σχεδον καθημερινα στο τουριστικο γραφειο του Αντονιο, για να δουν, εαν ειχε βρει κατι. Ενα τουριστικο προγραμμα που βρικε και τηρουσε τις προυποθεσεις που ζητουσε ο Τ., ηταν δυστυχως κομπλε και δεν επαιρνε αλλους. Ενα αλλο διαρκουσε 4 μερες και κοστιζε οσο και το πρωτο, που διαρκουσε 3 επιπλεον. Ο Αντονιο ειπε, οτι θα ενημερωσει εαν βρεθει κατι αλλο, αλλα οι μερες περνουσαν και ο Τ. ουτε θαλασσα, ουτε αρχαια εβλεπε. Η γνωστη, για να δειξει οτι ενδιαφερεται για τον επισκεπτη της, τον οποιο ουσιαστικα ειχε αναγκασει να ερθει στη Σικελια, οργανωσε μια μικρη εκδρομουλα προς το Τσεντουριπε, μια αλλη κωμοπολη λιγο πιο εξω απο το Αντρανο. Απο εκει καταγεται και η μεσοκοπη πεθερα της. Το Τσεντουριπε διαθετει ενα πολυ ωραιο, μοντερνο και μικρο αρχαιολογικο μουσειο με ευρηματα απο την περιοχη. Ετσι η γνωστη χτυπησε δυο τρυγονια με ενα σμπαρο: Η πεθερα θα εβλεπε τους συγγενεις της και ο Τ. θα εριχνε μια ματια στο μουσειο.

Adrano, Castello Normanno.

Καθως ο Ιουλιος εγευγε για να τον διαδεχθει ο Αυγουστος, ο Αντονιο ειδοποιησε τηλεφωνικως την γνωστη του Τ., οτι ειχε βρει μια καλη προσφορα. Επροκειτο για ενα τουριστικο γκρουπ που θα εκανε τον γυρο της Σικελιας μεταξυ 7 και 14 Αυγουστου. Η τιμη για ενα ατομο, οπως ο Τ., που περιελαμβανε διανυκτερευσεις και φαγητο, κοστιζε γυρω στα 960 ευρω. Υπο την πιεση του χρονου, της γνωστης και των γονεων της, που πιστευαν οτι προκειται για καλη προσφορα και οτι, σε περιπτωση που ο Τ. ηθελε να γυρισει μονος του την Σικελια, θα του ερχοταν πανω κατω το ιδιο ακριβα, αποφασισε να το κλεισει, προτου φυγουν για το καμπινγκ. Τι αλλο ειχε να χασει αλλωστε, εκτος απο τα χρηματα...

Κεφαλου, αραβικες πηγες.

Ετσι, στις 7 Αυγουστου το απογευμα, ο Τ. καθοταν στο κρεβατι του δροσερου μονοκλινου του ξενοδοχειου. Η πλατη του ποναγε απο τον ηλιο. Στο πορτοφολι του ειχε μονο ενα χαρτονομισμα των 5 ευρω και κατι ψιλα. Το κινητο του δεν ειχε σημα. Αισθανοταν ασχημα, μετα τους καυγαδες με την γνωστη του. Προσπαθουσε να φτιαξει την ψυχολογια του. Απο την επομενη κιολας ξεκινουσε μια αλλη μερα. Μια εβδομαδα διακοπων, κατα την οποια θα εβλεπε τα σημαντικοτερα αξιοθεατα της Σικελιας. Εκανε ενα ντους για να δροσιστει και κατεβηκε στην σαλοτραπεζαρια για το δειπνο.

Παλερμο, καθερδικος ναος.

Την επομενη μερα, μετα το πρωινο, βρηκε στην ρεσεψιον την ξεναγο, μια πολυ ευγενικη, παχουλη κυρια ονοματι Ουρσουλα. Η μητερα της ηταν Γερμανιδα, ο πατερας της Σικελος και εμνε με την οικογενεια της στο Παλερμο. Μιλουσε, εκτος φυσικα απο γερμανικα και ιταλικα, αγγλικα και γαλλικα. Σε λιγα λεπτα ειχε παρει το βαλιτσακι του και κατευθυνθηκε προς το πουλμαν που τους περιμενε. Μαζι του ηταν και αλλοι ταξιδιωτες, απο Αυστραλια, Καναδα, Η.Π.Α., Ιταλια. Το γκρουπ θα ταξιδευε προς το Παλερμο, την πρωτευουσα της Σικελιας, και θα διανυκτερευε σε ξενοδοχειο εκει.

Erice. Η εισοδος στην παλια πολη.

Εκεινο το Σαβ/κο παρεμειναν στο Παλερμο. Εθαυμασαν τους ναους και τις πλατειες της πολης, ενω ειχαν την δυνατοτητα να επισκευθουν το Μονρεαλε και την Κεφαλου, δυο περιοχες, οι οποιες ειναι επισης αξιολογες, ως αφορα τα υπαρχοντα δειγματα ναοδομιας και εκκλησιαστικης εικονογραφιας που μπορει κανεις να θαυμασει εκει. Στους καθεδρικους ναους των τριων αυτων πολεων απαντα κανεις τις προσμειξεις ετεροκλιτων στοιχειων απο τον αραβικο, τον νορμανδικο, τον βυζαντινο πολιτισμο, που συνθετουν ενα νεο μωσαικο σιτζιλιανικης τεχνης κατα τον Μεσαιωνα.

Ακραγας, η κοιλαδα των ναων.

Την Δευτερα αναχωρησαν με κατευθυνση προς τα δυτικα του νησιου. Αφου επισκεφθηκαν το Erice, μια μεσαιωνικη πολη χτισμενη πανω σε βουνο, η οποια σε πολλα σημεια θυμιζει την δικη μας Μονεμβασια, στη συνεχεια ταξιδεψαν προς τα νοτια. Την Σεγεστα δυστυχως δεν την επισκεφθηκαν, διοτι δεν υπηρχε στο προγραμμα, αλλα πηγαν στο αρχαιολογικο παρκο του Σελινουντα, της πολης-ανταγωνιστη της Σεγεστας στην αρχαιοτητα, που διαφημιζεται ως το μεγαλυτερο αρχαιολογικο παρκο του κοσμου. Ο δωρικος περιπτερος, που στην βιβλιογραφια αναφερεται ειτε ως ναος της Ηρας, ειτε ως ναος Ε, διατηρειται σε καλη κατασταση, εν αντιθεση με τα υπολοιπα κτισματα του παρκου. Ο ποιο εντυπωσιακος και καλυτερα διατηρημενος δωρικος περιπτερος του 5ου αι. π. Χ. της Σικελιας ομως (μαζι με τον ναο της Σεγεστας), ειναι ο ναος της Concordia (Temple F) στην κοιλαδα των ναων του Ακραγα! Το γκρουπ του Τ. επισκεφθηκε την κοιλαδα την επομενη ημερα, αφου διανυκτερευσε σε πολυτελες ξενοδοχειο εκει κοντα.

Piazza Armerina. Λεπτομερεια απο ψηφιδωτο.

Οτι και να πει κανεις για την κοιλαδα των ναων, λιγο ειναι. Οι φωτογραφιες απο τον Ακραγα μιλανε απο μονες τους για επιτευγματα της ανθρωπινης τεχνολογιας και τεχνης. Σημαντικα στοιχεια παρεχονται και απο τα ευρηματα που εκτιθενται στο, σχεδον αχανες και μοντερνο μουσειο της περιοχης. Ατυχως, το αρχαιολογικο μουσειο του Παλερμο ειναι κλειστο το φετινο καλοκαιρι λογω εργασιων συντηρησης, ετσι ωστε καμια συγκριση να μην μπορει να γινει δυνατη. Το μουσειο του Ακραγα ωστοσο, αξιζει να το επισκεφθει κανεις. Θα μεινει ικανοποιημενος και χορτασμενος απο τα πλουσια ευρηματα που θα δει.

Αιτνα. Σβησμενοι κρατηρες απο παλιοτερες εκρηξεις.

Για το τουριστικο γκρουπ, δεν υπηρχε κορεσμος απο πολιτισμο ομως! Αφηνοντας τον Ακραγα, στα νοτια του νησιου, κατευθυνθηκαν προς το κεντρο του, την περιφημη Piazza Armerina. Εκει βρισκεται μια ρωμαικη βιλα με πλουσια ψηφιδωτα. Τα πιο γνωστα απο αυτα ειναι τα κοριτσια με τα μπικινι και η συναντηση του Οδυσσεα με τον Πολυφημο, τον οποιο ο καλλιτεχνης εχει αποδοσει με τρια ματια, το μεγαλυτερο εξ αυτων στο κουτελο του Κυκλωπα. Αλλωστε οι αρχαιοι πιστευαν οτι οι Κυκλωπες κατοικουσαν στην περιοχη της Σικελιας που σημερα ονομαζεται Riviera dei Ciclopi. Αλλα ψηφιδωτα απεικονιζουν σκηνες κυνηγιου, εξωτικα ζωα, αρματοδρομιες και τους αθλους του Ηρακλεους.

Ταορμινα. Το αρχαιο θεατρο.

Εν συνεχεια, το γκρουπ αναχωρησε για το Acireale. Θα διεμεναν στο ιδιο ξενοδοχειο που ειχαν μεινει το βραδυ της 7ης Αυγουστου. Την επομενη μερα ειχαν και παλι φορτωμενο προγραμμα: Θα επισκεπτονταν το ηφαιστειο της Αιτνας, τον πραγματικο κυριαρχο επι της Σικελιας! Οπερ και εγενετο. Καποιοι απο τους ταξιδιωτες ανεβηκαν με το τελεφερικ σε υψος 3.000 μ. για να δουν τους τελευταιους κρατηρες απο την εκρηξη του 2002. Ο Τ. δεν τους ακολουθησε. Δεν ειναι ηφαιστειολογος και αρκεστηκε στους κρατηρες silvestri που βρισκονται πιο χαμηλα. Ο καιρος στο βουνο ηταν δροσερος και καλος για βολτες. Μετα το ηφαιστειο - που οι ελληνικοι μυθοι το θελουν να ειναι το καπακι που κραταει τον γιγαντα Τυφων στα εγκατα της γης και καθε φορα που αυτος προσπαθει να βγει, γινονται οι σεισμοι και οι εκρηξεις - το γκρουπ συμμετειχε σε τεστ δοκιμης ντοπιων κρασιων σε βιομηχανια της περιοχης (η μαυρη λαβα του ηφαιστειου ειναι καρποφορα και ευεργετικη για τα αγροτικα προιοντα). Κουρασμενοι, αλλα σε καλη διαθεση, εφτασαν το απογευμα στην Ταορμινα, αλλο ενα τουριστικο θερετρο πλεον, στα βορειοανατολικα του νησιου. Οι πλατειες, οι δρομοι, ακομα και το αρχαιο θεατρο της πολης που οι αρχαιοι ονομασαν Ταυρομενιον, δεν εχουν σε τιποτε να ζηλεψουν αντιστοιχες περιοχες σε αλλα μερη, οπως π.χ. η Ελλαδα. Η θεα ομως απο το θεατρο προς τους γυρω λοφους και το πελαγος, ειναι μοναδικη...

Συρακουσες. Το εσωτερικο του "Orecchio di Dionisio".

Την επομενη μερα, το γκρουπ κατεφθασε στις Συρακουσες, την ισχυροτερη πολη της Σικελιας κατα την αρχαιοτητα. Δεν προλαβαν να επισκεφθουν το αρχαιολογικο της μουσειο, αλλα ειδαν το αρχαιολογικο παρκο της, τον χωρο οπου βρισκονται τα περιφημα λατομεια. Το Orecchio di Dionisio, οπως το ονομασε ο γνωστος ζωγραφος Καραβατζιο ειναι ακρως εντυπωσιακο, μολονοτι για τον Τ. η επισκεψη του συνδεθηκε με αναμνησεις απο την καταληξη της σικελικης εκστρατειας του 413 π. Χ., που μπορει κανεις να ανιχνευσει στον Θουκυδιδη. Λιγο παραπερα υπαρχει και το αρχαιο θεατρο της πολης, το οποιο ειναι επισης γοητευτικο.

Συρακουσες. Η πηγη της Αρεθουσας στη νησο Ορτυγια.

Κατοπιν, οι τουριστες ανεχωρησαν για το νησι Ορτυγια, το οποιο συνδεεται με την πολη μεσω μιας γεφυρας. Εκει βρισκεται η περιφημη πηγη της Αρεθουσας, η μορφη της οποιας κοσμει τα νομισματα των Συρακουσων. Παπυροι ευδοκιμουν κοντα στην πηγη, ηδη απο την αρχαιοτητα. Ειναι διαφορετικο ειδος απο τους παπυρους του Νειλου, δεν παυουν ωστοσο να ειναι πολυ σημαντικοι για εναν πολιτισμο οπως ο αρχαιοελληνικος, που χρειαζοταν υλικο προς καταγραφη ποιηματων, λογων, ιστοριων. Και σιγουρα οι Συρακουσες θα πρεπει να επαιξαν πρωταγωνιστικο ρολο στην εξαγωγη του παπυρου τους σε αλλες ελληνικες πολεις της Μεσογειου...

Κατανια. Ο καθεδρικος ναος της οσιας Αγκαθας.

Αφου το γκρουπ του Τ. θαυμασε μερικους ακομα καθεδρικους ναους - σε μερικους απο τους οποιους μπορει κανεις ακομα να δει τους κιονες απο τους προυπαρχοντες αρχαιοελληνικους - ταξιδεψε προς την Κατανια, την δευτερη μεγαλη πολη του νησιου. Η Κατανια εχει το αρχαιοτερο παν/μιο της Σικελιας, το οποιο ειναι διεθνους κυρους. Πρωην ελληνικη αποικια, η Κατανια γνωρισε στιγμες αιγλης κατα την ρωμαικη εποχη, αλλα και στους υστεροτερους αιωνες, οπως μαρτυρουν τα, μπαροκ ρυθμου κτηρια της στο κεντρο της.

Κατανια. Castello Ursino.

Ηταν ομως ηδη Πεμπτη, 13 Αυγουστου. Η επομενη ημερα, ηταν και η τελευταια. Με αυτην εληγε ο γυρος της Σικελιας. Καποιοι απο τους συμμετεχοντες θα εφευγαν απο την Κατανια για τις πατριδες τους. Καποιοι αλλοι θα πεταγαν απο το αεροδρομιο του Παλερμο. Και καποιοι θα εμεναν. Ο Τ. πετουσε στις 19 Αυγουστου απο την Κατανια. Του εμεναν 5 μερες ακομη. Μιλησε στην ξεναγο και τον οδηγο του πουλμαν και αποφασιστηκε να τον αφησουν κοντα στο λιμανι της Κατανια. Απο εκει, εαν ηταν τυχερος, ισως εβρισκε καραβι για την Βαλετα, στην Μαλτα. Τις προηγουμενες μερες ειχε καταφερει να βγαλει καμποσα χρηματα απο μηχανημα αναληψης, ενοσο το γκρουπ εκανε διαλειμμα. Δυστυχως, δεν υπηρχε δυνατοτητα να παει Μαλτα τις επομενες ημερες. Οποτε αποφασισε να τις περασει στην Κατανια. Ο 15αυγουστος ηταν γιορτη και στην πολη, ενω Δευτερα και Τριτη η κεντρικη πλατεια θα γεμιζε με πολυ κοσμο, καθως θα γινοταν η περιφορα του επιταφιου της πολιουχου αγιας της πολης, της Αγκαθα. Επομενως δεν μπορουσε αναγκαστικα να κανει πολλα τις επομενες μερες.

Κατευθυνθηκε προς το Castello Ursino που χρησιμευει πλεον ως μουσειο. Η συλλογη του ειναι μικρη, αλλα αξιολογη. Μιλωντας με υπαλληλους του μουσειου (δυστυχως στην Σικελια, ακομα και σε τουριστικες περιοχες, ελαχιστοι μιλουν ξενες γλωσσες. Ειναι σαν να περιμενουν, οι ξενοι τουριστες που ερχονται για μικρο χρονικο διαστημα να γνωριζουν ιταλικα) βρηκε καταλυμα για 5 βραδιες σε μια κοντινη πλατεια. Αφου εζησε το εορταστικο κλιμα των επομενων ημερων στην πολη, βρηκε σε μια κοντινη πλατεια τον κομβο των αστικων και τοπικων λεοφορειων της Κατανια. Ετσι, μια μερα πριν πεταξει απο την Κατανια για το Βερολινο, ταξιδεψε με λεοφορειο της γραμμης για τις Συρακουσες. Αυτην την φορα θα επισκεπτοταν το αρχαιολογικο μουσειο Paolo Orsi. Ενα πολυ σημαντικο μουσειο, μετα απο αυτο του Ακραγα, που αναδεικνυει μοναδικα την ιστορια και την αρχαιολογια των ελληνικων αποικιων των Συρακουσων, της Καμαρινας, του Γελα, της Ναξου, των Λεοντινων, της Μεγαρας Υβλαιας, του Ανδρανου, της Κατανιας και σχεδον ολης της περιοχης ανατολικα του νησιου, απο την Ναξο ως βορειο συνορο και τον Γελα ως νοτιοδυτικο, μεχρι τις πολεις γυρω απο την Αιτνα στο κεντρο του.

Πισω στο Βερολινο, ο Τ. σκεφτεται οτι, παρολι την ταλαιπωρια, την ψυχολογικη κουραση και τα εξοδα, τουλαχιστον βγηκε κατι θετικο απο το ταξιδι αυτο στην Σικελια: Προφτασε και ειδε καποια πραγματα που ηθελε. Πλεον μπορει να αισθανεται ικανοποιημενος. Και ελπιζει σε καλητερη τυχη και οργανωση, εαν τυχον του τα φερει η ζωη ετσι, που να χρειαστει να επισκεφθει το νησι στο μελλον...

Go west, young man!

Ηδη απο την χρονικη περιοδο, η οποια ονομαστηκε απο ορισμενους "ελληνικη Αναγεννηση" η´ "ομηρικη εποχη", κατα τον 8ο αι. π. Χ. περιπου, πολλες ελληνικες πολεις, οχι μονο συμμετειχαν ενεργα στο εμποριο που ανθουσε στην Μεσογειο, μεταφεροντας τα προιοντα τους, και δημιουργοντας εμπορικα κεντρα σε μακρινες περιοχες, οπως η Αλ Μινα στην Συροπαλαιστινη, αλλα εστελναν και οικιστες - παντα σχεδον με την συμφωνη γνωμη του Μαντειου των Δελφων- ωστε να δημιουργησουν μονιμες εστιες κατοικισης σε χωρους εκτος του ελληνικου. Στο εγχειρημα συμμετειχαν φτωχοι αγροτες που εβρισκαν τις συνθηκες διαβιωσης τους σκληροτατες επι ελληνικου εδαφους, αλλα και φιλοδοξοι τυχοδιωκτες, που επιθυμουσαν πλουτο και δοξα στον Νεο Κοσμο. Πρωτοστατες της κινησης αυτης υπηρξαν οι Ευβοεις, που δημιουργησαν αποικιες στην Ιταλια, καθως και οι Μιλησιοι, που ιδρυσαν πολεις στην Μαυρη Θαλασσα. Οι συνθηκες υπο τις οποιες δημιουργηθηκε και αναπτυχθηκε το φαινομενο αυτο της μεταναστευσης και ιδρυσης πολεων θυμιζει το ρευμα των Ιρλανδων, Γερμανων, Ιταλων, Ελληνων προς την Αμερικη, αφου αυτη ειχε ηδη ανακαλυφθει, ερευνηθει και ανεξαρτητοποιηθει. Τοτε που η προτροπη "go west young man!" ηχουσε σαν ζεστη, πατρικη συμβουλη προς τον καθενα που αναζητουσε καλυτερη μοιρα και ενα μεριδιο απο την νεοαποκτηθεισα Καλιφορνια.

Χαρτης της Σικελιας

Ομοιως και οι αρχαιοι Ελληνες κινηθηκαν προς την Δυση. Η Σικελια, το μεγαλυτερο νησι της Μεσογειου, ειναι ενα απο τα μερη, τα οποια αποικισαν. Το νησι με το τριγωνικο σχημα και το βορειο ακρο του να απεχει μολις περιπου 40 χλμ. απο την Καλαβρια και την ηπειρωτικη Ιταλια τελουσε ολες τις προδιαγραφες που απαιτουσαν οι Ελληνες. Το κλιμα και η βλαστηση του δεν διαφερουν απο τα αντιστοιχα της ηπειρωτικης Ελλαδας. Τα συκα και οι ελιες που ευδοκιμουν, εδωσαν το ονομα τους στο νησι, λενε καποιοι. Γυρω απο το ηφαιστειο της Αιτνας βρισκει κανεις αμυγδαλιες και φυστικοδενδρα, αλλα και βελανιδιες και οξιες. Κοντα στις ακτες υπαρχουν πευκα. Σε νεωτερους χρονους επισης εγινε εισαγωγη, καλλιεργεια και παραγωγη εσπεριδοειδων.

Αιτνα. Ο ογκος του ηφαιστειου δεσποζει και κυριαρχει στο νησι.

Σε αυτο το νησι λοιπον, εγκατασταθηκαν οι Ελληνες και δημιουργησαν πολεις. Την Ζανγκλη κοντα στην σημερινη Μεσσινη, το Ταυρομενιον στην συγχρονη Ταορμινα, την Κατανη, τους Λεοντινους, τα Μεγαρα Υβλαια, τις Συρακουσες, τον Γελα, τον Ακραγα, την Ηρακλεια, τον Σελινουντα, την Πανορμο στο σημερινο Παλερμο, την Ημερα... Οι πολεις αυτες ειχαν προσβαση προς την θαλασσα και βρισκονταν πολυ κοντα σε ποταμια και πηγες που τις παρειχαν ποσιμο νερο. Επισης, λογω της φυσικης τους θεσης, ειχαν ολες σχεδον πολυ καλη αμυντικη υπεροχη σε περιπτωση πολεμου. Οι ελληνικες πολεις της Σικελιας ακμασαν γρηγορα. Μαζι με τις αντιστοιχες αποικιες της νοτιου Ιταλιας απετελεσαν εναν ακομη πολο ελληνισμου, αυτην την φορα στη Δυση, προς αντιδιαστολη με τα κεντρα της Μικρας Ασιας. Ηταν η "Νεα Ελλαδα", η´ "Magna Graecia". Η πιο ισχυρη πολη κρατος της Σικελιας υπηρξε η Συρακουσα. Ιδρυθηκε στα 734 π. Χ. και υπο την κυριαρχια του τυραννου Διονυσιου του Ι. του Πρεσβυτερου απλωσε την κυριαρχια της, οχι μονο πανω στο νησι, ιδρυοντας δικες της αποικιες, αλλα και σε ολη την νοτιο Ιταλια. Τον 5ο. αι. π.Χ., οι Συρακουσες βλεπονταν ως μεγας ανταγωνιστης της πολης των Αθηνων.

Ο ναος Ε στον Σελινουντα. Αποδιδεται στην Ηρα. Κλασσικος δωρικος περιπτερος του 5ου αι. π. Χ.

Ο ελληνισμος της Σικελιας ακμασε ως το 241 π. Χ., οποτε το νησι κατακτηθηκε απο τους Ρωμαιους και μεταβληθηκε σε επαρχια τους. Κατοπιν γνωρισε πολλους αφεντες: 468 με 476 μ. Χ. τους Βανδαλους, 476 με 535 μ. Χ. τους Οστρογοτθους, 535 με 827 μ. Χ. τους Βυζαντινους, 568 με 827 μ. Χ. τους Λανγκοβαρδους, 827 με 1061 μ. Χ. τους Αραβες, 1061 με 1194 μ. Χ. τους Νορμανδους. Τους τελευταιους διαδεχεται η δυναστεια των Χοχενσταυφεν, μεταξυ 1194 και 1266. Ακολουθει η δυναστεια των Αντζου (1266-1282), η οποια εκδιωχθηκε με επανασταση, ωστε να παρει την θεση της η δυναστεια των Αραγκον (1302-1713) και της Σαβοιας (1713-1720). Μεταξυ 1720 και 1735 η Σικελια αποτελεσε προτεκτορατο της αυστριακης αυτοκρατοριας, ενω η δυναστεια των Βουρβονων εξουσιασε το νησι μεταξυ 1735 και 1860. Την ιδια χρονια οι Βουρβονοι εκδιωχθηκαν απο τον εθνικο ηρωα της Ιταλιας Τζιουζεππε Γκαριμπαλντι, ο οποιος την επομενη χρονια, ουσιαστικα παρεδωσε το νησι στον ιταλο βασιλια Βιτωριο Εμμανουελε, συνενωνοντας κατα αυτον τον τροπο, την Σικελια με την Ιταλια.

Παραλια στο Ταυρομενιον, τη σημερινη Ταορμινα. Η θαλασσα αποτελουσε για τους αρχαιους μεσογειακους λαους πηγη ενεργειας και πλουτου χαρις την αλιεια και το εμποριο.

Το επομενο μεγαλο ιστορικο γεγονος που σχετιζεται με την Σικελια, αφορα την εισβολη των Συμμαχων, κατα τον Ιουλιο και τον Αυγουστο του 1942, στο νησι, με στοχο την απελευθερωση του απο τις δυναμεις του Αξονα. Και μεσω της απελευθερωσης της Σικελιας, θα επετυγχαναν και την απελευθερωση της ιταλικης χερσονησου.

Οι δυναμεις του αμερικανου Παττον και του βρετανου Μοντγκομερι εισεβαλαν απο τα νοτια και τα νοτιανατολικα του νησιου. Μολονοτι ειχαν μεγαλες απωλειες, τοσο κατα την αποβαση, οσο και κατα τις μαχες που ακολουθησαν, καταφεραν να υπερτερησουν των αντιπαλων τους και μπηκαν θριαμβευτες στο Παλερμο.

Τυπικη αρχιτεκτονικη δομη πολης στην Ιταλια, η οποια εχει τις πηγες της στον Μεσαιωνα και την αραβικη επιρροη. Εδω, η παλια πολη της Piazza Armerina.

Σημερα η Σικελια στηριζεται στα αγροτικα προιοντα που παραγει, αλλα και στον τουρισμο. Ωστοσο υπαρχουν πολλα προβληματα, στον τομεα της γραφειοκρατειας και στο κυκλοφοριακο. Υπαρχει επισης διαφθορα στον δημοσιο τομεα. Πολλα πραγματα μπορουν να γινουν, που δεν απαιτουν τεραστια ποσα. Μια γεφυρα π.χ. που θα ενωνε την Σικελια με την ηπειρωτικη Ιταλια, θα εδινε μεγαλη ανασα στον τουρισμο και το εμποριο, δεδομενου οτι ανθρωποι, προιοντα και οχηματα θα διακινουνταν ανετα. Λεοφορεια που να εξυπηρετουν τους τουριστες που επιθυμουν να συνδυασουν επισκεψεις σε αρχαιολογικους χωρους και μουσεια με παραλιες και εστιατορια θα αυξαναν το κυρος του νησιου ως τουριστικου παραδεισου. Σε αυτα τα σημεια, η Σικελια βρισκεται δυστυχως ακομα σε νηπιακο σταδιο.

Ισως αυτο να οφειλεται απο την μια μερια και στην ψυχολογια των ιδιων των Σικελων. Μερικες φορες ειναι τετοια η κουτοπονηρια τους, η ξεροκεφαλια και ο εγωισμος τους, που το ρητο "ουνα φατσα-ουνα ρατσα" μοιαζει να ειναι πραγματικοτητα! Ειναι ανοργανωτοι και οδηγουν σε στενους δρομους με στροφες με μεγαλες ταχυτητες, μιλοντας ταυτοχρονως απο τα κινητα τους. Αλλες φορες σταματανε επι τοπου για να μιλησουν με γνωστους τους. Φυσικα βεβαια και εχουν και προτερηματα, οπως και οι γειτονικοι τους Ελληνες. Ειναι εγκαρδιοι, φιλοξενοι, εξυπνοι, εξυπηρετικοι. Στις διατροφικες συνηθειες υπαρχουν καποιες μικρες διαφορες. Αγαπουν τα θαλασσινα, το καλο κρασι, τα ποιοτικα κρεατα. Τις μακαροναδες, συνηθως με σαλτσα τοματα, με βραστα κολοκυθακια η´ με γαριδες, τις εχουν για πρωτο πιατο. Για ορντεβρ χρησιμοποιουν συνηθως μελιτζανες ψητες στη σχαρα, αποξεραμενες τοματες και πιπεριες, και γαριδες. Ως δευτερο πιατο μπορει να ερθουν θαλασσινα, ψαρι, αλλα και κρεας, συνηθως με συνοδεια σαλατας. Για επιδορπιο ακολουθουν φρουτα εποχης, παγωτο, η´ σορμπεττο. Το τελευταιο θυμιζει την δικη μας γρανιτα. Η σισιλιανικη γρανιτα μοιαζει με παγο που του εχουν δωσει γευσεις φρουτου και καταναλωνεται με κουταλακι. Γρανιτες, σορμπεττο και παγωτα σερβιρονται σε γυαλινα ποτηρια με κουταλακια. Μια αλλη ιδιοτροπια των Σικελων κατα τους θερινους μηνες ειναι το κολατσιο των 11 π.μ. να αποτελειται απο παγωτο με συνοδεια ζεστου μπριος, το οποιο θυμιζει το δικο μας τσουρεκι. Μερικοι Σικελοι τρωνε το παγωτο τους μεσα στο μπριος, σαν σαντουιτς. Η αισθηση της εναλλαγης ζεστου τσουρεκιου με παγωτο γινεται ετσι περισσοτερο κατανοητη. Καποιοι αλλοι τρωνε επισης πιτσα με τηγανιτες πατατες, κατι που δεν ειναι ιδιαιτερα υγειινο, αλλα θεωρειται γευστικο. Οι Σικελοι καταναλωνουν κυριως εμφιαλωμενο νερο με ανθρακικο, μιας και το νερο της βρυσης σε πολλες περιοχες δεν ενδεικνυται για ποση. Επισης ειναι διαδεδομενο το να χρησιμοποιουν πλαστικα πιατα και ποτηρια για οτιδηποτε στα σπιτια τους. Το γαλα απο αμυγδαλα ειναι ενα ακομη προιον, πολυ αγαπητο στην Σικελια.

Το εσωτερικο της εκκλησιας στο νορμανδικο καστρο του Παλερμο. Παλαιοχριστιανικη βασιλικη με μειξη επιρροων. Η εικονογραφια των μορφων ακουμπαει στην βυζαντινη, ελληνορθοδοξη παραδοση. Οι επιγραφες ειναι στην λατινικη. Η λοιπη διακοσμηση ενεχει αραβικα και νορμανδικα στοιχεια.

Οι μελετητες της Ιστοριας της Σικελιας, θα εχουν ασφαλως παρατηρησει οτι κατα την αρχαιοτητα, το ελληνικο στοιχειο επικρατει σε ολους τους τομεις. Δεν συμβαινει το ιδιο και κατα τον Μεσαιωνα, οπως φαινεται και απο τους ναους του Παλερμο, της Κεφαλου και του Μονρεαλε, για να ανφερθουν ελαχιστα παραδειγματα. Παρατηρειται μια μειξη στοιχειων απο διαφορετικους πολιτισμους. Οπως φαινεται και στην ανωτερω εικονα απο το εσωτερικο ναου, το αραβικο στοιχειο περπαταει μαζι με το νορμανδικο, ακολουθωντας την ορθοδοξη ελληνοχριστιανικη παραδοση. Στην αρχαιοτητα δεν ειναι ετσι τα πραγματα, σε αντιθεση με αλλα νησια, οπως η Κυπρος, η οποια απο νωρις προσαρμοσε ετεροκλιτα στοιχεια απο γειτονικους της πολιτισμους και απο αυτα δημιουργησε τον δικο της πολιτισμικο χαρακτηρα. Η αρχαια Σικελια ομως, τουλαχιστον μεταξυ του 8ου αι. π. Χ. και του 3ου αι. μ. Χ. ηταν ενας κατεξοχην ελληνικος χωρος. Υπηρχαν ελληνικες πολεις. Ομιλουνταν η ελληνικη γλωσσα. Λατρευονταν οι ελληνες θεοι. Το γηγενες στοιχειο που ειναι;

Οι πρωτοι κατοικοι του νησιου ζουσαν στο εσωτερικο του. Αρχαιοι συγγραφεις αναφερουν οτι επροκειτο για τους Σικουλους στο ανατολικο τμημα της Σικελιας, τους Σικανες στο κεντρο και τους Ελυμες στα δυτικα. Οσον αφορα τους δυο πρωτους, τα ονοματα τους ταιριαζουν ετυμολογικα με τα αντιστοιχα των Sekelesh, που αναφερονται ως ενα φυλο εκ των "λαων της θαλασσας" απο τις αιγυπτιακες πηγες του Νεου Βασιλειου. Οπως φαινεται επισης, απο το δικο τους ονομα, και οχι απο τα συκα και τις ελιες - οπως λενε καποιοι ξεναγοι - προηλθε το ονομα του νησιου. Μπορει οι Σικουλοι και οι Σικανοι να μεταναστευσαν στο νησι μετα την εισβολη των λαων της θαλασσας στην Αιγυπτο; Η´μηπως ηρθαν απο την Σικελια στην Αιγυπτο; Αλλα τα ως τωρα στοιχεια δεν δινουν πληροφοριες για τυχον γνωσεις ναυσιπλοιας των. Και εμεναν στο εσωτερικο του νησιου, ενω Ελληνες και Φοινικες ειχαν πιασει τις ακτες της Σικελιας. Η επιρροη των Ελληνων επανω τους ηταν καταλυτικη παντως. Για αυτο και υπερισχυσαν οι δευτεροι και απεκτησε η Σικελια τον ελληνικο της χαρακτηρα. Ωστοσο η μικρογλυπτικη, η οικιακη κεραμεικη και αρχιτεκτονικη, καθως και καποια ταφικα εθιμα στο εσωτερικο του νησιου, δειχνουν καποια στοιχεια του αυτοχθονου χαρακτηρα που διατηρηθηκε στη Σικελια. Η νικη παντως ηταν των Ελληνων, οπως φαινεται και απο την μυθολογια, στην οποια η Σικελια παιζει επισης σημαντικο ρολο, ως τμημα του ελληνικου κοσμου. Ο καθηγητης Tonio Hölscher εχει αναφερει σε διαλεξεις του, οτι οι μυθοι του Περσεα, του Ηρακλη με τα βοδια του Γηριονη, ακομα και η συναντηση του Οδυσσεα με τον Πολυφημο, βασιζονται εν μερει στις εμπειριες των ναυτικων της πρωιμης εποχης του αποικισμου στην Δυση. Ειδικα το επεισοδιο με τον βασιλια της Ιθακης και τον Κυκλωπα, θα μπορουσε κανεις να το μεταφρασει αλληγορικα: Οχι μονο οτι ο Οδυσσεας, συμβολιζοντας το ανθρωπινο πνευμα, τυφλωνοντας τον Πολυφημο που ζει χωρις νομους σε σπηλια, δειχνει την νικη του ανθρωπου επι της αγριας φυσεως. Ο Οδυσσεας συμβολιζει επισης και τον Ελληνα της εποχης του αποικισμου, που καταφερνει να υπερτερησει επι του γηγενους, λιγοτερο τεχνικα και πολιτιστικα ανεπτυγμενου κατοικου της Σικελιας. Και με το περασμα του χρονου, να διαμορφωσει το νησι σε κομβο του ελληνισμου.

ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΚΡΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ.

Οπως αναφερθηκε στα προηγουμενα κειμενα, ο Τ. ειχε κανονισει να μεινει μονο για 2 εβδομαδες στο Ισραηλ. Ειχε επιγνωση απο την μια, του τι παιζεται στις εθελοντικες ανασκαφες της χωρας αυτης. Ολη την μερα κανεις τον χαμαλη, βγαζοντας κοτρωνες απο σκαμματα, φτυαριζοντας, κουβαλοντας καροτσια με τονους χωματος. Επιστημονικη εκπαιδευση και καταρτιση αρχαιολογικη σπανιως παιρνεις. Τουλαχιστον ετσι ηταν στην συγκεκριμενη ανασκαφη στην οποια συμμετειχε. Βεβαια, ειχε την δυνατοτητα να επιλεξει καποια αλλη, αφου στο Ισραηλ ο εθελοντισμος εχει περαση. Προηγουμενως ομως δεν ειχε ψαξει συστηματικα. Ηταν και η ανησυχια λογω των γνωστων προβληματων στη χωρα. Ηταν και τα οικονομικα στη μεση. Το 2006 του εκατσε, γιατι τα εξοδα μοιραζονταν με την θεολογικη σχολη του παν/μιου του, που συνδυηθηνε το προγραμμα αυτο. Ενας λογος, για τον οποιο συμμετειχε. Και φυσικα, το να γνωρισει στην πραξη την χωρα. Οτι προλαβει.

Εικ. 1, Χαρτης της Νεκρας Θαλασσας με τις σημαντικοτερες τοποθεσιες της.

Λογω της συρραξης με τον Λιβανο εκεινο το καλοκαιρι, οι εκδρομες ηταν περιορισμενες στην χωρα απο τον φοβο επεισοδιων. Περιοχες οπως η Ιεριχω, το Τελ Λαχις, η Χαζορ και οι πολεις της αρχαιας φιλισταικης Πενταπολης (Ασκελων, Αζδοδ, Γαθ, Εκρον, μεταξυ αλλων) ησαν στην κοκκινη λιστα. Παρα ταυτα, οι εθελοντες του Ραματ Ραχελ επισκεφθηκαν την περιοχη κοντα στη Νεκρα Θαλασσα (εικ. 1).

Ο πρωτος τους προορισμος με το πουλμαν του ξενοδοχειου ηταν το οχυρο της Μασαντα (εικ. 2-3). Το φρουριο ειναι σχεδον απροπελαστο. Ο Ηρωδης ειχε κτισει στο σημειο αυτο το παλατι του. Απο τις τρεις κλιμακωτες βεραντες του, ειχε την δυνατοτητα να εποπτευει ολη την περιοχη. Στο οχυρο βρισκει κανεις κτισματα που αποτελουσαν αποθηκευτηκους χωρους, λουτρα και μια συναγωγη. Η Μασαντα σχετιζεται περισσοτερο με την πολιορκια απο τους Ρωμαιους κατα τον πρωτο Ιουδαικο πολεμο (66-73 μ. Χ.). Οι Ρωμαιοι κατασκευασαν μια ραμπα ωστε να μπορεσουν να μπουν στο μεχρι τοτε απορθητο φρουριο. Συμφωνα με την μαρτυρια του Φλαβιου Ιωσηπου, οι πολιορκημενοι Εβραιοι προτιμησαν την ομαδικη αυτοκτονια παρα την παραδοση τους στους Ρωμαιους. Η πραξη τους θεωρειται παραδειγμα ηρωισμου για τις μελλοντικες γενεες. Ακομη και σημερα, οι αποφοιτοι των στρατιωτικων σχολων του Ισραηλ δινουν τον ορκο τους στον χωρο του μνημειου αυτου. Ο ορκος αυτος αποτελει συναμα και υποσχεση, μιας και μπορει να ερμηνευτει και μεταφορικα: Masada shall never fall again.

Εικ. 2, Το οχυρο Μασαντα.

Εικ. 3, Αναπαρασταση των ανακτορων του Ηρωδη του Μεγα στην Μασαντα.

Η προσβαση απο και προς το φρουριο γινεται σημερα με τελεφερικ. Η πανοραμικη θεα της πεδιαδας απο το βουνο εξαργυρωνει την κοπωση του επισκεπτη απο την ζεστη που επικρατει. Η πεδιαδα ειναι ανυδρη, ερημικη. Σε ορισμενα σημεια βλεπει ομως κανεις τεχνητες φυτειες απο χουρμαδιες. Καπου στο βαθος διακρινεται και η Νεκρα Θαλασσα, ο επομενος προορισμος των επισκεπτων.

Εικ. 4, Νεκρα Θαλασσα. Συνορο μεταξυ Ισραηλ και Ιορδανιας.

Εικ. 5, Χαρις την υψηλη περιεκτικοτητα σε αλατι (33,7 %) μπορουν ανθρωποι και αντικειμενα να επιπλεουν.

Η Νεκρα Θαλασσα (εικ. 4-5) βρισκεται 422 μετρα περιπου κατω απο την σταθμη της θαλασσας της Μεσογειου. Η περιοχη ειναι πραγματικη ερημος. Λιγους θαμνους και καποιους μικροςυ καταυλισμους βλεπει κανεις στην περιοχη. Η ζεστη επισης ειναι σχεδον ανυποφορη. Επικρατει απνοια και κυριολεκτικα λουζεται κανεις μεσα στον ιδρωτα του. Ο Τ. σκεφτηκε, οτι ενα μπανακι στα νερα της Νεκρας Θαλασσης θα τον δροσισει και θα τον αναζωογονησει. Αυτο δυστυχως δεν ισχυει! Το νερο της Θαλασσας, δεν ειναι μονο πλουσιο σε περιεκτικοτητα αλατιου, πραγμα που κανει οποιοδηποτε σωμα αν επιπλεει. Ειναι επισης βραστο! Απεναντι φαινεται η Ιορδανια. Η λασπη δε της Νεκρας Θαλασσας λεγεται οτι κανει καλο στο δερμα και τα μαλλια.

Εικ. 6, Οι σπηλιες του Κουμραν. Εδω βρεθηκαν κατα τα τελη της δεακετιας του 1940 τα περιφημα "Χειρογραφα της Νεκρας Θαλασσας".

Εικ. 7, Ο οικισμος της θρησκευτικης κοινοτητας των Ελλισαιων, κοντα στις σπηλιες του Κουμραν.

Μιας και δεν ειχε νοημα να επιπλεει κανεις στο βραστο νερο, το γκρουπ των τουριστων δεν εμεινε περισσοτερο απο δυο ωρες στην περιοχη. Μετα απο ενα επιτελους πραγματικα δροσερο ντους, οι ταξιδιωτες επιβιβαστηκαν στο πουλμαν. Ο τελευταιος τους προορισμος, προτου επιστρεψουν κατα το σουρουπο στο ξενοδοχειο του Ραματ Ραχελ, ηταν τα υψιπεδα του Κουμραν (εικ. 6). Σε αυτην την βραχωδη περιοχη, καποιοι τσοπανιδες ειχαν βρει σε σπηλιες πηλινα αγγεια. Πολλα απο αυτα περιειχαν παπυρους. Τα περιφημα "Χειρογραφα της Νεκρας Θαλασσας", που αναφερονταν σε θρησκευτικες πεπειθησεις, οι οποιες απειχαν απο την κυριως ιουδαικη θρησκεια. Οι σπηλιες που βρεθηκαν ειναι πολυ ψηλα και σε μεγαλη αποσταση. Καποιοι αθληταραδες της ομαδας τα καταφεραν και σκαρφαλωσαν επανω. Ειναι ομως πολυ επικινδυνο, καθως τα βραχια ειναι πολυ κοφτερα, το εδαφος αποτελειται απο πετρες και υποχωρει ευκολα. Ακομη δε υπαρχουν αποτομες πλαγιες και γκρεμοι. Δεν ειναι ενα μερος, στο οποιο μπορεις να πεις οτι θα κανεις βολτα. Παρα ταυτα υπηρχαν καποια ατομα, μεγαλης σχετικα ηλικιας, που νομισαν οτι ειναι υποχρεωμενα να αποδειξουν κατι με το να ανεβουν επανω στο βουνο, αψηφωντας ολους αυτους τους προαναφερομενους κινδυνους.

Οχι πολυ μακρια απο τις σπηλιες, οι αρχαιολογοι εχουν αποκαλυψει εναν μικρο οικισμο (εικ. 7). Εικαζεται οτι σε αυτον θα πρεπει να ειχαν εγκατασταθει οι ανθρωποι, οι οποιοι συνεθεσαν τα χειρογραφα. Ενας συνδυασμος πηγων οδηγησε τους μελετητες στο να πιστοποιησουν οτι οι κατοικοι του οικισμου πρεπει να ειναι οι Ελισαιοι, μια θρησκευτικη αιρεση, η διδασκαλια και η φιλοσοφια της οποιας απειχαν απο την επισημη ιουδαικη θρησκεια.

Ο ηλιος αρχισε να δυει, καθως το πουλμαν με τους ταξιδιωτες πηρε τον δρομο της επιστροφης. Το βραδυ ειχαν φτασει στο ξενοδοχειο. Αφου δειπνησαν, ανεβηκαν στην ταρατσα του ξενοδοχειου. Ο αερας ηταν δυνατος και πολυ δροσερος. Ο Τ. εριξε μια ματια στην γυρω περιοχη. Η μονοτονια της ερημιας εσπαζε απο ελαχιστα δεντρα και λιγοστα σπιτια. Ποσο οικειος ηταν ο χωρος αυτος με το Τεμπουρσουκ της Τυνησιας - και ποσο ξενος ως προς αυτον συναμα...

Μετα απο μια εβδομαδα σκληρης δουλειας, ειχε ερθει η ωρα του αποχαιρετισμου. Εντελως συμπτωματικα υπηρχαν και ελαχιστα ατομα απο το γκρουπ που ειχαν κανονισει να φυγουν εκεινη την ημερα. Αναχωρησαν ολοι μαζι για το Τελ Αβιβ, επιβιβαζομενοι σε ενα απο τα τυπικα ταξακια. Ισως καποια μερα ο Τ. να επιστρεψει στο Ισραηλ. Υπαρχουν ακομα πραγματα που θελει να ανακαλυψει...