ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΚΡΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ.

Οπως αναφερθηκε στα προηγουμενα κειμενα, ο Τ. ειχε κανονισει να μεινει μονο για 2 εβδομαδες στο Ισραηλ. Ειχε επιγνωση απο την μια, του τι παιζεται στις εθελοντικες ανασκαφες της χωρας αυτης. Ολη την μερα κανεις τον χαμαλη, βγαζοντας κοτρωνες απο σκαμματα, φτυαριζοντας, κουβαλοντας καροτσια με τονους χωματος. Επιστημονικη εκπαιδευση και καταρτιση αρχαιολογικη σπανιως παιρνεις. Τουλαχιστον ετσι ηταν στην συγκεκριμενη ανασκαφη στην οποια συμμετειχε. Βεβαια, ειχε την δυνατοτητα να επιλεξει καποια αλλη, αφου στο Ισραηλ ο εθελοντισμος εχει περαση. Προηγουμενως ομως δεν ειχε ψαξει συστηματικα. Ηταν και η ανησυχια λογω των γνωστων προβληματων στη χωρα. Ηταν και τα οικονομικα στη μεση. Το 2006 του εκατσε, γιατι τα εξοδα μοιραζονταν με την θεολογικη σχολη του παν/μιου του, που συνδυηθηνε το προγραμμα αυτο. Ενας λογος, για τον οποιο συμμετειχε. Και φυσικα, το να γνωρισει στην πραξη την χωρα. Οτι προλαβει.

Εικ. 1, Χαρτης της Νεκρας Θαλασσας με τις σημαντικοτερες τοποθεσιες της.

Λογω της συρραξης με τον Λιβανο εκεινο το καλοκαιρι, οι εκδρομες ηταν περιορισμενες στην χωρα απο τον φοβο επεισοδιων. Περιοχες οπως η Ιεριχω, το Τελ Λαχις, η Χαζορ και οι πολεις της αρχαιας φιλισταικης Πενταπολης (Ασκελων, Αζδοδ, Γαθ, Εκρον, μεταξυ αλλων) ησαν στην κοκκινη λιστα. Παρα ταυτα, οι εθελοντες του Ραματ Ραχελ επισκεφθηκαν την περιοχη κοντα στη Νεκρα Θαλασσα (εικ. 1).

Ο πρωτος τους προορισμος με το πουλμαν του ξενοδοχειου ηταν το οχυρο της Μασαντα (εικ. 2-3). Το φρουριο ειναι σχεδον απροπελαστο. Ο Ηρωδης ειχε κτισει στο σημειο αυτο το παλατι του. Απο τις τρεις κλιμακωτες βεραντες του, ειχε την δυνατοτητα να εποπτευει ολη την περιοχη. Στο οχυρο βρισκει κανεις κτισματα που αποτελουσαν αποθηκευτηκους χωρους, λουτρα και μια συναγωγη. Η Μασαντα σχετιζεται περισσοτερο με την πολιορκια απο τους Ρωμαιους κατα τον πρωτο Ιουδαικο πολεμο (66-73 μ. Χ.). Οι Ρωμαιοι κατασκευασαν μια ραμπα ωστε να μπορεσουν να μπουν στο μεχρι τοτε απορθητο φρουριο. Συμφωνα με την μαρτυρια του Φλαβιου Ιωσηπου, οι πολιορκημενοι Εβραιοι προτιμησαν την ομαδικη αυτοκτονια παρα την παραδοση τους στους Ρωμαιους. Η πραξη τους θεωρειται παραδειγμα ηρωισμου για τις μελλοντικες γενεες. Ακομη και σημερα, οι αποφοιτοι των στρατιωτικων σχολων του Ισραηλ δινουν τον ορκο τους στον χωρο του μνημειου αυτου. Ο ορκος αυτος αποτελει συναμα και υποσχεση, μιας και μπορει να ερμηνευτει και μεταφορικα: Masada shall never fall again.

Εικ. 2, Το οχυρο Μασαντα.

Εικ. 3, Αναπαρασταση των ανακτορων του Ηρωδη του Μεγα στην Μασαντα.

Η προσβαση απο και προς το φρουριο γινεται σημερα με τελεφερικ. Η πανοραμικη θεα της πεδιαδας απο το βουνο εξαργυρωνει την κοπωση του επισκεπτη απο την ζεστη που επικρατει. Η πεδιαδα ειναι ανυδρη, ερημικη. Σε ορισμενα σημεια βλεπει ομως κανεις τεχνητες φυτειες απο χουρμαδιες. Καπου στο βαθος διακρινεται και η Νεκρα Θαλασσα, ο επομενος προορισμος των επισκεπτων.

Εικ. 4, Νεκρα Θαλασσα. Συνορο μεταξυ Ισραηλ και Ιορδανιας.

Εικ. 5, Χαρις την υψηλη περιεκτικοτητα σε αλατι (33,7 %) μπορουν ανθρωποι και αντικειμενα να επιπλεουν.

Η Νεκρα Θαλασσα (εικ. 4-5) βρισκεται 422 μετρα περιπου κατω απο την σταθμη της θαλασσας της Μεσογειου. Η περιοχη ειναι πραγματικη ερημος. Λιγους θαμνους και καποιους μικροςυ καταυλισμους βλεπει κανεις στην περιοχη. Η ζεστη επισης ειναι σχεδον ανυποφορη. Επικρατει απνοια και κυριολεκτικα λουζεται κανεις μεσα στον ιδρωτα του. Ο Τ. σκεφτηκε, οτι ενα μπανακι στα νερα της Νεκρας Θαλασσης θα τον δροσισει και θα τον αναζωογονησει. Αυτο δυστυχως δεν ισχυει! Το νερο της Θαλασσας, δεν ειναι μονο πλουσιο σε περιεκτικοτητα αλατιου, πραγμα που κανει οποιοδηποτε σωμα αν επιπλεει. Ειναι επισης βραστο! Απεναντι φαινεται η Ιορδανια. Η λασπη δε της Νεκρας Θαλασσας λεγεται οτι κανει καλο στο δερμα και τα μαλλια.

Εικ. 6, Οι σπηλιες του Κουμραν. Εδω βρεθηκαν κατα τα τελη της δεακετιας του 1940 τα περιφημα "Χειρογραφα της Νεκρας Θαλασσας".

Εικ. 7, Ο οικισμος της θρησκευτικης κοινοτητας των Ελλισαιων, κοντα στις σπηλιες του Κουμραν.

Μιας και δεν ειχε νοημα να επιπλεει κανεις στο βραστο νερο, το γκρουπ των τουριστων δεν εμεινε περισσοτερο απο δυο ωρες στην περιοχη. Μετα απο ενα επιτελους πραγματικα δροσερο ντους, οι ταξιδιωτες επιβιβαστηκαν στο πουλμαν. Ο τελευταιος τους προορισμος, προτου επιστρεψουν κατα το σουρουπο στο ξενοδοχειο του Ραματ Ραχελ, ηταν τα υψιπεδα του Κουμραν (εικ. 6). Σε αυτην την βραχωδη περιοχη, καποιοι τσοπανιδες ειχαν βρει σε σπηλιες πηλινα αγγεια. Πολλα απο αυτα περιειχαν παπυρους. Τα περιφημα "Χειρογραφα της Νεκρας Θαλασσας", που αναφερονταν σε θρησκευτικες πεπειθησεις, οι οποιες απειχαν απο την κυριως ιουδαικη θρησκεια. Οι σπηλιες που βρεθηκαν ειναι πολυ ψηλα και σε μεγαλη αποσταση. Καποιοι αθληταραδες της ομαδας τα καταφεραν και σκαρφαλωσαν επανω. Ειναι ομως πολυ επικινδυνο, καθως τα βραχια ειναι πολυ κοφτερα, το εδαφος αποτελειται απο πετρες και υποχωρει ευκολα. Ακομη δε υπαρχουν αποτομες πλαγιες και γκρεμοι. Δεν ειναι ενα μερος, στο οποιο μπορεις να πεις οτι θα κανεις βολτα. Παρα ταυτα υπηρχαν καποια ατομα, μεγαλης σχετικα ηλικιας, που νομισαν οτι ειναι υποχρεωμενα να αποδειξουν κατι με το να ανεβουν επανω στο βουνο, αψηφωντας ολους αυτους τους προαναφερομενους κινδυνους.

Οχι πολυ μακρια απο τις σπηλιες, οι αρχαιολογοι εχουν αποκαλυψει εναν μικρο οικισμο (εικ. 7). Εικαζεται οτι σε αυτον θα πρεπει να ειχαν εγκατασταθει οι ανθρωποι, οι οποιοι συνεθεσαν τα χειρογραφα. Ενας συνδυασμος πηγων οδηγησε τους μελετητες στο να πιστοποιησουν οτι οι κατοικοι του οικισμου πρεπει να ειναι οι Ελισαιοι, μια θρησκευτικη αιρεση, η διδασκαλια και η φιλοσοφια της οποιας απειχαν απο την επισημη ιουδαικη θρησκεια.

Ο ηλιος αρχισε να δυει, καθως το πουλμαν με τους ταξιδιωτες πηρε τον δρομο της επιστροφης. Το βραδυ ειχαν φτασει στο ξενοδοχειο. Αφου δειπνησαν, ανεβηκαν στην ταρατσα του ξενοδοχειου. Ο αερας ηταν δυνατος και πολυ δροσερος. Ο Τ. εριξε μια ματια στην γυρω περιοχη. Η μονοτονια της ερημιας εσπαζε απο ελαχιστα δεντρα και λιγοστα σπιτια. Ποσο οικειος ηταν ο χωρος αυτος με το Τεμπουρσουκ της Τυνησιας - και ποσο ξενος ως προς αυτον συναμα...

Μετα απο μια εβδομαδα σκληρης δουλειας, ειχε ερθει η ωρα του αποχαιρετισμου. Εντελως συμπτωματικα υπηρχαν και ελαχιστα ατομα απο το γκρουπ που ειχαν κανονισει να φυγουν εκεινη την ημερα. Αναχωρησαν ολοι μαζι για το Τελ Αβιβ, επιβιβαζομενοι σε ενα απο τα τυπικα ταξακια. Ισως καποια μερα ο Τ. να επιστρεψει στο Ισραηλ. Υπαρχουν ακομα πραγματα που θελει να ανακαλυψει...

Η ΠΟΛΗ ΤΩΝ 3 ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ.

Η Ιερουσαλημ ειναι μια απο τις πολεις του κοσμου με μακραιωνη ιστορια, καθως η κατοικηση της ειναι διαχρονικη. Αυτα εν ολιγοις, ειναι λιγα μονο απο τα βασικα χαρακτηριστικα, τα οποια την συνδεουν με αντιστοιχες πολεις οπως η Αθηνα, η Ρωμη, η Κωνσταντινουπολη, η Βαβυλωνα.

Υπηρξε πρωτευουσα του βασιλειου του Ισραηλ κατα την αρχαιοτητα και ειναι ακομη η πιο σημαντικη πολη του συγχρονου ισραηλινου κρατους. Σε αυτην σταυρωθηκε ο Ιησους απο την Ναζαρετ. Σε αυτην ξεκινησαν οι αγωνες των Ισραηλιτων εναντιον των Ρωμαιων που εληξαν με την καταστροφη της το 69 μ. Χ. Κατα τον Μεσαιωνα υπηρξε το επαθλο μεταξυ ευρωπαιων σταυροφορων και μουσουλμανων που επεδιωκαν μεσω αυτης τον ελεγχο της περιοχης. Για συγκεκριμενο χρονικο διαστημα, οι σταυροφοροι την κατελαβαν και ιδρυσαν βασιλειο. Αργοτερα οι μουσουλμανοι την ανακατελαβαν. Εκτοτε οι τρεις θρησκειες - ο ιουδαισμος, ο χριστιανισμος, ο ισλαμισμος - συνεχιζουν να συμβιωνουν στην ιδια περιοχη, πολλες φορες διεκδικωντας η καθε μια απο αυτες την πολη για δικο της λογαριασμο.

1. Πανοραμικη αποψη της παλιας πολης με τα αξιοθεατα του Ιερου Βραχου.

2. Παλια Πολη. Ανατολιτικο παζαρι στον αραβικο τομεα.

Η συνυπαρξη των 3 θρησκειων σε μια μονο πολη, ειναι εν μερει προβληματικη. Οι εντασεις υπαρχουν μεν, κρατουνται ομως σε καποια ορια. Το κεντρο της πολης ειναι χωρισμενο σε 4 τομεις. Ξεκινωντας απο βορεια και ακολουθοντας την φορα των δεικτων του ρολογιου, υπαρχει ο αραβικος τομεας - που ειναι και ο μεγαλυτερος - ο ισραηλινος, ο αρμενικος και ο χριστιανικος. Η προσβαση στην λεγομενη και παλια πολη, γινεται απο 8 πυλες στην περιμετρο των τομεων.

Το Αγιο Ορος της Ιερουσαλημ, το ορος Μορια με τον Ναο και το Τειχος των Δακρυων, βρισκεται στα νοτιανατολικα, μεταξυ αραβικου και ισραηλινου τομεα (εικ. 1). Στο σημειο αυτο ειναι μαζεμενα ολα τα θρησκευτικα μνημεια που ειναι σημαντικα για χριστιανους, εβραιους και μουσουλμανους: Για τους πιστους του ιουδαισμου, το Τειχος των Δακρυων ειναι σημαντικο, γιατι πιστευουν οτι αποτελει τμημα του Ναου του Σολομωντος (εικ. 3). Επι του ορους Μορια ομως, πισω απο το Τειχος, ειναι εκατερωθεν κτισμενα τα δυο τζαμια με τον χρυσο και τον ασημενιο τουλο αντιστοιχα (εικ. 4-5), τα οποια συγκεντρωνουν πληθος πιστων του μωαμεθανισμου. Τοσο οι ισραηλινοι, οσο και οι αραβες διεκδικουν την ιδια αυτη περιοχη για λογαριασμο τους, χαρακτηριζοντας ως απιστους οι μεν τους δε. Η ισραλινη αρχαιολογικη υπηρεσια θελει να διεξαγει ανασκαφες στην περιοχη, ομως απο τον φοβο προκλησης επεισοδιων, τοσο απο ορθοδοξους εβραιους, οσο και απο φανατικους μουσουλμανους, δεν τολαμει να προχωρησει, καθως και τα δυο αντιπαλα στρατοπεδα θεωρουν προσβλητικο το να γινουν εκσκαφες σε ιερους χωρους.

3. Το Τειχος των Δακρυων, τοπος προσκυνηματος για τους Εβραιους. Αποτελει τμημα του Ναου του Σολωμοντος. Δεξια του διακρινεται το τζαμι με τον χρυσο τρουλο.

4. Το τζαμι με τον χρυσο τρουλο, κοντα στο Τειχος των Δακρυων. Συμβολικο μνημειο για του Αραβες της πολης.

5. Το τζαμι Αλ Ακσα βρισκεται απεναντι απο το το τζαμι με τον χρυσο τρουλο. Ο τρουλος του Αλ Ακσα ειναι απο ασημι. Τοπος προσκυνηματος για τους μουσουλμανους.

Οσο για τους χριστιανους, αυτοι εχουν τα μνημεια τους απεναντι απο το ορος Μορια. Η εκκλησια της Αναστασεως και ο Παναγιος Ταφος (εικ. 6) βρισκονται σε χωρο που παραπεμπει στον Γολγοθα. Η δε εκκλησια αποτελειται στην ουσια απο πολλα μικρα εκκλησακια, καθενα χτισμενο και σε διαφορετικο στυλ. Ετσι, υπαρχει εκκλησακι που παραπεμπει στην ρωσικη εκκλησια. Ενα αλλο, στην αρμενικη. Επισης υπαρχουν τομεις για τους καθολικους και τους ευαγγελιστες. Και φυσικα για τους ορθοδοξους χριστιανους. Η μυσταγωγια και η συγκινηση που επικρατουν, οταν μπαινει ο επισκεπτης στον Ταφο, τον οποιο οι σταυροφοροι επιθυμουσαν διακαως να απελευθερωσουν, ειναι απεριγραπτα συναισθηματα. Στους χωρους αυτους επικρατει μια υποπτη σιωπη. Οι επισκεπτες ψιθιριζουν μεταξυ τους. Το μερικο σκοταδι αυξανει την ενταση και προκαλει δεος και σεβασμο.

6. Ο Παναγιος Ταφος, τοπος προσκυνηματος των χριστιανων. Πιστευεται οτι χτιστηκε επι του Γολγοθα.

Κανοντας μια βολτα στην παλια πολη της Ιερουσαλημ, ο επισκεπτης θα δει πληθος ανθρωπων απο ολη την υφηλιο. Στα στενα καλντεριμια της, με μαγαζακια γεματα χαλια, χειροποιητα χαλκινα σκευη, μπαχαρικα και κοσμηματα (εικ. 2) συναντα κανεις τουριστες με τα σακκιδια τους, αραβες με τα κοκκινα σκουφακια τους, αστυνομικους και στρατιωτες οπλισμενους σαν αστακους να κανουν περιπολιες, πολυμελεις οικογενειες ορθοδοξων εβραιων. Οι ανδρες φορουν μαυρα κοστουμια και λευκα πουκαμισα. Εχουν μεγαλες, ορθογωνιες γενειαδες και σγουρες τουφες μαλλιων κατεβαινουν στους κροταφους τους. Φορουν πλατυγυρα μαυρα καπελα. Μερικοι φορουν γουνινους σκουφους. Τα αγορια ειναι ομοιως ντυμενα. Οι γυναικες τους ακολουθουν. Πολλες ειναι νεες και πολυ ομορφες. Εχουν μακρυα μαυρα μαλλια και λευκο δερμα.

7. Αποψη απο την παραλια του Τελ Αβιβ, μηκους πολλων χιλιομετρων.

Το Τελ Αβιβ ερχεται πιο μοντερνο απο αποψη ζωης, απο οτι η Ιερουσαλημ. Ειναι μια συγχρονη πολη γεματη καινουργια κτηρια. Πολυ εντυπωσιακη ειναι η παραλια της πολης, η οποια εχει εκταση πολλων χιλιομετρων και βρεχεται απο τα νερα της Μεσογειου. Μια φαρδια λεωφορος χωριζει την μικρη αμμουδια του Τελ Αβιβ απο την υπολοιπη πολη. Ουρανοξυστες σωστοι υψωνονται σε αποσταση ελαχιστον μετρων απο την παραλια (εικ. 7), δινοντας την εντυπωση οτι το Τελε Αβιβ δεν εχει να ζηλεψει κατι απο λουτροπολεις οπως το Μαιαμι και το Ακαπουλκο.

Ο Τ. αισθανθηκε σαν να βρισκοταν στην...Κοπα Καμπανα! Ηταν Κυριακη, αρχες Αυγουστου 2006 οταν βρεθηκε εκει. Παρεα με εναν Γερμανο και εναν καναδο φοιτητη κατευθυνθηκαν στην παραλια. Ο βυθος ηταν πολυ ρηχος, οσο μεσα και να πηγαιναν. Το δε νερο, ηταν ζεστο. Πολυ ζεστο! Αχ αυτη η Μεσογειος! Ειχε δε και απνοια εκεινη την μερα. Με την κουφοβραση και το ζεστο νερο της θαλασσας, δεν μπορει κανεις να πει, οτι τα τρια παληκαρια δροσιστηκαν...

ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΣΚΑΠΑΝΕΙΣ.

Ηταν Σαββατο μεσημερι, προτελευταια μερα του Ιουλιου 2006, οταν το αεροσκαφος με τον Τ. και διαφορους γερμανους φοιτητες, προσγειωθηκε στο αεροδρομιο Μπεν Γκουριον του Τελ Αβιβ. Τα συνολικα 10 ατομα, επιβιβαστηκαν σε ενα απο τα κομψα ταξι-μινι πουλμαν του αεροδρομιου και κατευθυνθηκαν προς το ξενοδοχειο τους στο Ραματ Ραχελ (βλ. προηγουμενο κειμενο). Εκανε πολυ ζεστη. Μεσα στο ταξι ηταν ομως υποφερτη. Το οχημα διεσχησε την πλατια λεοφορο με τα φοινικοδεντρα δεξια και αριστερα, περνοντας τον αυτοκινητοδρομο προς Ιερουσαλημ. Τη θεση της συγχρονης πολης πηρε μετα απο λιγα χιλιομετρα το αγονο, ξηρο τοπιο του εσωτερικου της χωρας. Οι αμμολοφοι εναλασσονταν με βραχωδη τοπια και θαμνους. Νωρις το απογευμα εφτασε το γκρουπακι στο ξενοδοχειο.

Το κτηριο ηταν πολυ μοντερνο και πολυοροφο. Διεθετε σαλοτραπεζαρια και πισινα. Διπλα στο ξενοδοχειο ηταν το κιμπουτζ. Εκεινη την εποχη φιλοξενουσε αμαχο πληθυσμο απο το βορειο Ισραηλ που ειχε πληγει απο την αψιμαχια μεταξυ Λιβανου και ισραηλινου στρατου. Ο χωρος της ανασκαφης ηταν λιγα μετρα πιο περα, προσβασιμος με τα ποδια. Δεν απειχε παρα 10 λεπτα περιπου ποδαροδρομο. Το ξενοδοχειο και το κιμπουτζ φυλασσονταν ολο το 24ωρο απο στρατιωτες, ανδρες και γυναικες, σε πληρη εξαρτηση. Συχνα πυκνα διοργανωνονταν γλεντια σε ιδιαιτερη σαλοτραπεζαρια του ξενοδοχειου. Αυτες οι εβραικες γιορτες ειναι φοβερες! Ολοκληρες οικογενειες μαζευονται, οι ανδρες ντυμενοι με μαυρα κοστουμια και λευκα πουκαμισα, οι γυναικες με λιτα φορεματα, τρωνε, πινουν, τραγουδουν δυνατα, χορευουν. Εχουν αυτο το εθιμο, να βαζουν καποιον σε μια καρεκλα, να τον σηκωνουν, μαζι με την καρεκλα ψηλα, και να χορευουν γυρω γυρω τραγουδωντας "Αμπα αντι ρα αμπα" κτλ! Οπως φαινεται δηλαδη, στα γλεντια και το ταπεραμεντο, δεν υπολειπονται διολου των Ελληνων και των Ιταλων!

1. Πρωινο διαλειμμα. Τεντες υπηρχαν και κατω απο ολες τις τομες για την προστασια των εθελοντων.

Η ομαδα του Τ. κατευθυνθηκε στα δωματια της. Αφου τα παιδια τακτοποιηθηκαν και ξεκουραστηκαν, συναντηθηκαν στο φουαγιε μετα απο καμια ωριτσα περιπου. Ο διευθυντης της ανασκαφης τους καλωσορισε και τους οδηγησε στην ταρατσα του κτηριου, απο οπου ειχαν θεα ολης της περιοχης και μπορουσαν να προσανατολιστουν ως το που ειναι η Ιερουσαλημ και αλλες περιοχες. Στην ταρατσα υπηρχε ενας χωρος συνεδριασεων. Το γκρουπακι απο την Γερμανια μπηκε μεσα. Ηταν κιολας απογευμα και σιγα σιγα αρχισαν να μπαινουν και αλλα ατομα. Πρεπει να μαζευτηκαν γυρω στα 70 ατομα. Οι περισσοτεροι ησαν μεσηλικες. Πολλοι αμερικανοι, ενα ζευγαρι απο Αυστραλια, ενα γκρουπ εθελοντων απο Ολλανδια, ενας φοιτητης θεολογιας απο τον Καναδα, ενας Αργεντινος, σπουδαστης αρχαιολογιας της Εγγυς Ανατολης, αλλα και μια Ισπανιδα φοιτητρια του ιδιου κλαδου, ησαν ορισμενοι απο τους συμμετεχοντες. Ο διευθυντης συστησε την ομαδα των βοηθων του, ειπε λιγα λογια για την δουλεια που κανουν και εν συνεχεια, ολοι μαζι κατευθυνθηκαν στο χωρο της ανασκαφης για να εξηγηθουν καποια πραγματα επι τοπου. Το βραδυ δειπνησαν ολοι μαζι στην σαλοτραπεζαρια και εν συνεχεια κατευθυνθηκαν στα δωματια τους. Την επομενη μερα, την Κυριακη, επρεπε να ξυπνησουν νωρις το πρωι για να ετοιμαστουν για την δουλεια.

2. Εθελοντες επι το εργον.

Το προγραμμα εργασιας στο Ραματ Ραχελ δεν διαφερει απο αντιστοιχα προγραμματα αλλων ανασκαφων στο Ισραηλ. Ολα κινουνται στον ιδιο ρυθμο περιπου: Ξυπνημα κατα τις 5 το πρωι, καφες και μιση η´μια ωρα μετα, δουλεια στα σκαμματα. Διαλειμμα για πρωινο γυρω στις 9 το πρωι. Κατοπιν δουλεια. Συντομο διαλειμμα, μισης ωρας περιπου, λιγο μετα τις 11, για ενα δροσιστικο, ειτε φρουτο, ειτε παγωτο. Η ανασκαφη εκλεινε στις μιαμισι το μεσημερι. Μετα απο ενα δροσιστικο ντους, ακολουθουσε το γευμα στη σαλοτραπεζαρια. Κατοπιν το προγραμμα για τον καθενα ηταν ελευθερο εως τις 4 με 5 το απογευμα που ακολουθουσε ο καθαρισμος των οστρακων στο χωρο της ανασκαφης. Μεχρι τοτε, μπορουσες να ριξεις καναν υπνακο στο δωματιο σου, η´να βουτηξεις στην πισινα του ξενοδοχειου. Ακολουθως, αφου ο καθαρισμος των κεραμεικων επαιρνε καμια ωριτσα περιπου, ειτε οι εθελοντες ταξιδευαν με πουλμαν στην Ιερουσαλημ για ξεναγηση στο μουσειο και την παλια πολη, ειτε εμεναν στο ξενοδοχειο. Καποιοι απο τους Αμερικανους φοιτητες επισκεπτονταν courses του διευθυντη, ομιλιες δηλαδη που γινονταν στο κτισμα της ταρατσας. Η παρουσια τους μετρουσε και επαιρναν βαθμο για αυτα, αφου αναγνωριζονταν στο πανεπιστημιο τους. Τα Σαββατα φυσικα, ηταν αργια και δεν εργαζονταν. Το ιδιο και την Κυριακη. Ετσι τα Σαββατοκυριακα οργανωνονταν εκδρομες σε αλλα αξιοθεατα.

Ο Τ. εμεινε 2 εβδομαδες. Ειχε αλλωστε επιγνωση του οτι θα εκανε τον χαμαλη σε αυτην την ανασκαφη. Αλλα ηθελε να γνωρισει την χωρα. Η δουλεια ηταν επιπονη και σκληρη. Τουλαχιστον η συγκεκριμενη ανασκαφη δεν ηταν τοσο ακριβη, οσο αλλες, διοτι ηταν προιον συνεργασιας γερμανικου παν/μιου με το παν/μιο της Ιερουσαλημ. Οποτε προλαβε να απολαυσει ενα Σαββατοκυριακο στην Νεκρα Θαλασσα και στην παραλια του Τελ Αβιβ.

3. Αυτο το υπεροχο ζωο ηταν ο φυλακας της ανασκαφης! Η παρουσια του εδινε χαρα και ασφαλεια στους συμμετεχοντες.

Την Κυριακη, την τελευταια μερα του μηνα, η ομαδα των εθελοντων ξυπνησε πολυ νωρις. Ειδικα οι φοιτητες αισθανονταν κουρασμενοι, μιας και δεν ησαν ακομη συνηθισμενοι στο να ξυπνανε στις 5 τα χαραματα. Αλλα με τις μερες, συνηθισε ο οργανισμος τους. Την πρωτη μερα της ανασκαφης, επρεπε να απλωσουν τις τεντες πανω απο τα σκαμματα. Οι περισσοτερες τομες, ησαν σε τετραγωνο σχημα και μισοανοιγμενες. Γυρω γυρω στις ακρες τους ειχαν τοποθετηθει σακια με χωμα, για να μην καταστραφει το προφιλ τους. Αυτο, μαζι με τις τεντες πανω απο τα σκαμματα για την προστασια των εθελοντων απο τον καυτο ηλιο, συνιστα μια πρωτοτυπια των ισραηλινων ανασκαφων. Σε αυτες, θα πρεπει να ενταχθει και η χρηση της τσαπας, εναντι της αξινας, στις ανασκαφες. Με τις τσαπες, οχι μονο σκαβουν προσεκτικοτερα το χωμα, αλλα με αυτες γεμιζουν τους κουβαδες με το χωμα. Εν συνεχεια, οι κουβαδες αδειαζονται στο καροτσακι.

Οι 2 εβδομαδες περασαν πολυ γρηγορα. Ολα γινονταν με γοργους ρυθμους. Ολα ησαν εντονα. Καποια στιγμη επισκεφθηκαν την ανασκαφη καποια παιδια απο την Χαιφα. Ειχαν εγκαταλειψει τα σπιτια τους, φοβουμενοι για τα χειροτερα. Αυτα κανουν οι πολεμοι. Δηλητηριαζουν, μεταξυ αλλων, τις παιδικες ψυχες. Λιγα απο αυτα τα παιδακια εδειξαν ενδιαφερον για την δουλεια των αρχαιολογων. Καποια απο αυτα ξυπνησαν πατρικα αισθηματα στον Τ. Πως θα ηταν να ειχε παιδια δικα του; Θα τα εβγαζε περα στο ρολο του πατερα;

Το σκυλι μου καθημερινα βρισκοταν στην ανασκαφη (Nr. 3) δεν ηταν απλως και μονο ο φυλακας της και προστατης των εθελοντων. Για τον Τ. ηταν ενας καλος φιλος, που δεχοταν τα χαιδεματα και τις αγκαλιες των ανθρωπων. Ενα τετοιο πλασμα, προσφερει πολυ περισσοτερα απο ενα διποδο με πτυχια, που σου παριστανει τον καλο για να σε μαχαιρωσει πισω απο την πλατη σου, οπως ο τυπος με το προγραμμα στην Κρητη.

Τα παιδακια και το σκυλι, εδωσαν στον Τ. μια σπιθα ελπιδας για το μελλον. Δεν πανε ολα χαμενα, επειδη καποιος δεν δεχτηκε την επαγγελματικη του προταση. Μπορει να δοκιμασει αλλου. Υπηρξαν βεβαια και καποια, λιγοτερο ευχαριστα περιστατικα. Καποιες φοιτητριες, δυστυχως απο το γερμανικο γκρουπ, ειχαν συμμετασχει στην αποστολη, μονο και μονο για να κανουν διακοπες και για να περιφανευτουν στις παρεες τους στη Γερμανια, οτι ειναι κοσμογυρισμενες. Μια δυο μερες δεν ειχαν ερθει, προφασιζομενες τις αρρωστες. Ετυχε βλεπετε να ξενυχτησουν σε κλαμπς της Ιερουσαλημ... Και στο σκαμμα που ησαν, ολο γκρινιαζαν.

Ενα αλλο προβλημα, ηταν η συμπεριφορα καποιων απο τους βοηθους του διευθυντη της ανασκαφης, που την ειχαν δει μεγαλοι και τρανοι. Ειδικα απεναντι στο Τ. ησαν ολιγον...εχθρικοι. Προφανως γιατι εμαθαν, οτι ο Τ. εχει επισης πρακτικη εμπειρια στους ιδιους τομεις με αυτους και κοιταγαν που θα κανει λαθη. Δυστυχως, 2 εβδομαδες ο Τ. μονο τον χαμαλη εκανε. Δεν του ανατεθηκε τιποτε αλλο, μολονοτι το ζητησε. Ειδικα ενας, με εμφανιση σερφιστα και ελαφρο ψευδισμα, την ειχε δει πολυ...μουρη. Το οτι ειχε κομπλεξ και μιλαγε διαρκως για τον εαυτο του, το ειχαν καταλαβει ολοι σχεδον οι εθελοντες. Δεν υπηρχαν και λιγοι, που γελουσαν με αυτον πισω απο την πλατη του. Οι λιγοι καλοι βοηθοι του διευθυντη ως ανθρωποι, δεν ησαν συχνα παροντες. Ειχαν συναμα υψηλους βαθμους στην στρατιωτικη ιεραρχια και επρεπε να παρουσιαστουν στα βορεια, ενοψι της κρισης με τον Λιβανο.

Σχετικα με την ανασκαφη, στις κατωθι ιστοσελιδες θα βρει ο αναγνωστης περισσοτερες λεπτομερειες. Να σημειωθει μονο εδω, πως αναμεσα στις διαφορες τομες του Ραματ Ραχελ, υπηρχαν λιγες στα βορεια, σε στρωμα που φεροταν να ειναι της πρωιμης εποχης του σιδηρου. Συγκεκριμενα, ο διευθυντης της ανασκαφης εκανε λογο για την εισοδο περσικου ανακτορου στην περιοχη. Ο Τ. σκεφτηκε οτι, εαν οντως αυτο ευσταθει, και εαν πραγματικα, κατω απο το περσικο, υπαρχει και νεοασσυριακο φρουριο, οπως υποθετει ο ανασκαφεας, τοτε ειναι πολυ πιθανον να βρεθει ευβοιικη κεραμεικη των γεωμετρικων χρονων. Αλλωστε, πολλα παρομοια ευρηματα εκεινης της περιοδου εχουν βρεθει σε θεσεις κατα μηκος της Συροπαλαιστινης. Ετσι ενταχθηκε στο δυναμικο της ολλανδικης ομαδας που εσκαβε στην περιοχη. Δυστυχως, δεν βρεθηκε τιποτε, παρα μονο σκουπιδια των ανασκαφεων της περιοχης απο την δεκαετια του 1960...

.........................................

Σ. σ.: Οι φωτογραφιες προερχονται απο την ιστοσελιδα www.wort-und-wissen.de

Πληροφοριες για την περιοχη, το ξενοδοχειο και την ανασκαφη στην ιστοσελιδα www.ramatrachel.co.il

Ειδικα για την ανασκαφη 2006, βλ. www.ramatrahel.uni-hd.de και http://ramatrachel.blogspot.com

ΤΟ ΙΣΡΑΗΛ ΚΑΙ Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ.

Απο παιδι ηθελε ο Τ. να ταξιδεψει στις χωρες της Μεσογειου. Οι συροπαλαιστινιακες ακτες (Levante) δεν αποτελουν εξαιρεση. Προκειται για αυτην την στενομακρη λωριδα ξηρας που συνορευει βορεια με την Τουρκια, ανατολικα με το Ιρακ και την Ιορδανια και νοτια με την χερσονησο του Σινα και την Αιγυπτο. Στα δυτικα βρεχεται απο την Μεσογειο. Στα εδαφη του συμπεριλαμβανονται ποταμια, οπως ο Οροντης και ο Ιορδανης. Επισης δε, οι θαλασσες της Γαλιλαιας και η Νεκρα Θαλασσα, που αποτελει το συνορο μεταξυ Ιορδανιας και Ισραηλ. Η περιοχη ηταν το νοτιοδυτικο απολιγμα της γονιμης ημισελινου, κατα την νεολιθικη εποχη (7.000 π.Χ.).

Την σημερινη εποχη, δεν ειναι καθολου ευκολο για τον ταξιδιωτη που επιθυμει να γνωρισει απο κοντα τις περιοχες αυτες στις οποιες ακμασαν σπουδαιοι πολιτισμοι, να ταξιδεψει στις χωρες, στις οποιες οι πολιτισμοι αυτοι εντασσονται. Υπαρχουν π.χ. μικροπροβληματα μεταξυ Τουρκιας, Συριας και Ιρακ, οσον αφορα την υδροδοτηση απο τον Εφρατη, αλλα και αψιμαχιες με Κουρδους. Μεταξυ Λιβανου, Ισραηλ και Συριας υπαρχουν επισης πολιτικες εντασεις. Αν θελεις π.χ. να ταξιδεψεις στη Συρια και μετα στο Ισραηλ, η´ αν θελεις απο το Ισραηλ να πας στην Συρια η´ το Λιβανο, εχεις προβλημα. Οι αρχες των χωρων αυτων δεν αναγνωριζουν τις βιζες στα διαβατηρια. Χρειαζεσαι επομενως δυο διαβατηρια, ωστε να μην φαινεται το προβλημα αυτο. Ωστοσο μπορεις να πας απο το Ισραηλ στην Ιορδανια και απο εκει στην Αιγυπτο και αναπαλιν, χωρις προβληματα. Αλλα δεν μπορεις να επισκεφτεις Συρια, Λιβανο και Ισραηλ με το ιδιο διαβατηριο...

Επισης δεν προσφερουν ολες αυτες οι χωρες τις ιδιες δυνατοτητες, εαν θελει καποιος να εργαστει σε ανασκαφες σε αυτες. Παρα ταυτα, στον τομεα αυτο, το κρατος του Ισραηλ πρωτοπορει! Το Ισραηλ εφαρμοζει με μεγαλη επιτυχια, εδω και πολλα χρονια, τον θεσμο του εθελοντη στις ανασκαφες. Το μετρο αυτο το εχουν εφαρμοσει και οι αμερικανοι σε ανασκαφες της σχολης τους στην Κορινθο και την Κυπρο.

Ως εθελοντης σε ανασκαφες στο Ισραηλ μπορει να συμμετασχει ο οποιοσδηποτε, ανεξαρτητως ηλικιας, φυλου, θρησκευτικων πεποιθησεων, εθνικοτητας. Απλα πρεπει να ειναι σε καλη φυσικη κατασταση, γιατι προκειται να κανει χειρωνακτικες εργασιες, οπως σκαψιμο, φτιαρισμα, μεταφορα των χωματων με καροτσακι, καθαρισμο οστρακων. Με αυτον τον τροπο, οι πανεξυπνοι ισραηλινοι αρχαιολογοι εξοικονομουν χρηματα, που θα τα εδιναν σε εργατες. Ως γνωστον, ειδικα απο τα ελληνικα δεδομενα, οι τελευταιοι κανουν αγγαρεια, γκρινιαζοντας και βλαστημοντας. Χαιρονται μονο οταν ο/ η αρχαιολογος ερθει με το κουτι με τα λεφτα για να πληρωθουν. Ο εθελοντης αντιθετως, ξερει οτι συμμετεχει, γιατι του αρεσει η αρχαιολογια. Του αρεσει η ερευνα στην υπαιθρο. Χαιρεται οταν ανακαλυπτει κατι.

Ο Τ. ειχε απο νεος την επιθυμια, απο την μια μερια, να συμμετασχει σε μια παρομοια ανασκαφη. Αρχες της δεκαετιας του 1990, ειχε διαβασει σε μια εφημεριδα για καποια πανεπιστημιακη ομαδα που ειχε βαλει αγγελια, ζητωντας μελη. Για μια στιγμη σκεφτηκε, πως αυτη θα ηταν μια μεγαλη ευκαιρια. Ηταν ομως τοτε μαθητης Λυκειου και δεν ειχε δικο του κομποδεμα. Τα αεροπορικα εισιτηρια ησαν ακριβα, και επρεπε να συμμετασχει στα εξοδα σιτησης και διαμονης. Αλλος ενας σταυρος υπερ των ισραηλινων αρχαιολογων. Επειτα ειναι και τα γνωστα προβληματα στην χωρα αυτη.

Επι αιωνες οι Εβραιοι βρισκονταν υπο ξενους ηγετες, οπως τους Βαβυλωνιους, τους Περσες, τους Σελευκους, τους Ρωμαιους. Προσπαθουσαν ομως και αντιστεκονταν πολεμουσαν. Επειτα διασκορπιστηκαν στην Ευρωπη. Οι χριστιανοι καταφερονταν εναντιον τους. Σε καθε περιπτωση (π.χ. πυρκαγιες, πανουκλα κτλ.) εφταιγαν οι Εβραιοι. Διωκονταν απο την Ισπανια, απο την Πραγα. Το αποκορυφωμα ηρθε κατα τον 2. παγκοσμιο πολεμο. Γυρω στα 6.000.000 Εβραιοι εκτελεστηκαν απο τους Ναζι. Στα 1948 τα Ηνωμενα Εθνη αποφασισαν να επιτρεψουν στους Εβραιους να ιδρυσουν δικο τους κρατος στην νοτια Παλαιστινη. Ο αραβικος κοσμος δεν το ειδε αυτο με καλο ματι. Καλα καλα δεν εγκατασταθηκαν οι Ισραηλινοι στο νεοσυστατο κρατος τους και επρεπε να πολεμισουν εναντιον των γειτονων τους. Τα νιατα τους θυσιαζουν ακομα 2 χρονια απο την ζωη τους για να υπηρετησουν στον στρατο. Με την παροδο των χρονων, το νομισμα αλλαξε οψη. Οι Ισραηλινοι εχουν δημιουργησει ενα ισχυρο κρατος με αξιομαχο στρατο. Καταστρεφουν οικισμους γηγενων Αραβων, των Παλαιστινιων, και προσπαθουν να τους περιορισουν, χτιζοντας περιφραγματα και τειχη στους ελαχιστους καταυλισμους τους.

Σημερα το κρατος του Ισραηλ καταλαμβανει ολοκληρη σχεδον την νοτια Συροπαλαιστινη, απο τον Λιβανο ως το Σινα και μεχρι την Νεκρα Θαλασσα (Nr. 1). Οι Παλαιστινιοι, που επιθυμουν δικο τους κρατος και το μοιρασμα της πολης Ιερουσαλημ, εχουν περιοριστει στα νοτια, στην περιοχη της Γαζας, στην Δυτικη Οχθη και στα υψωματα του Γκολαν. Ειναι δυσκολο να πεις ποτε θα επικρατησει επιτελους η ειρηνη σε αυτην την γη, που τοσο εχει ποτιστει με αιμα. Οι μεν σκοτωνουν τους δε. Δυστυχως το Ισραηλ ειναι μια απο τις πιο επικινδυνες περιοχες του πλανητη. Μπορει να περπατας π.χ. στους δρομους της Ιερουσαλημ και να γινει κατι. Μπορει να μπεις σε λεωφορειο π.χ. και να μπει καποιος με πυρομαχικα και τιναξει το οχημα στον αερα. Μπορει να καθεσαι σε καφετερια στο Τελ Αβιβ και να γκρεμιστει απο τις βομβες. Ποτε δεν ξερεις τι μπορει να συμβει.

Nr. 1. Χαρτης της Ιουδαιας κατα τους ρωμαικους χρονους.

Αυτα ολα δεν ηταν αγνωστα στον Τ. Και αυτος ηταν ενας λογος, που δεν ηθελε να το ρισκαρει, μολονοτι οι εθελοντες σε ισραηλινη ανασκαφη μενουν και δουλευουν ολοι μαζι, εχοντας προστασια απο τον στρατο. Η αγαπη ωστοσο για τους Αγιους Τοπους, οπως αποκαλειται η γη αυτη απο τους χριστιανους, το ενδιαφερον για τους αρχαιους πολιτισμους που περασαν απο εκει, οπως οι Χαναναιοι, οι Φιλισταιοι, οι Μοαβιτες, οι Εδομιτες, οι Αραμαιοι, οι Αμαλακιτες, η διψα να γνωρισει περιοχες οπως την Ιεριχω, την Μεγγιδο, την Ασκελον, την Ασδοδ, την Γαδ, το Κουμραν και το ενδιαφερον του για την ιστορια του τοπου, απο την απωτερη αρχαιοτητα και τις σταυροφοριες, που κατελαβαν για συντομο χρονικο διαστημα την Ιερουσαλημ απο τους Μουσουλμανους, ως και τις συγχρονες πολτικες εξελιξεις, παρεμειναν ασβηστα μεσα του.

Αρκετα χρονια αργοτερα, ειχε την ευκαιρια να ταξιδεψει στο Ισραηλ. Ηταν εαρινο εξαμηνο του 2006 στη Γερμανια. Ειχε παρει το πτυχιο του και προβληματιζοταν. Ηθελε να κανει διαφορα πραγματα. Κυριως ομως να συμμετασχει σε ερευνητικο προγραμμα του πανεπιστημιου του. Του χωρου που του παρειχε τις βιβλιοθηκες του, εναντι υψηλων διδακτρων και εξοδων διαμονης. Ειχε φτυσει πραγματικα αιμα για να τα βγαλει περα. Ηθελε οπωσδηποτε να παρει μερος σε μια ανασκαφη το καλοκαιρι του 2006, γιατι δεν ηξερε τι θα γινοταν στο μελλον. Μπορει να εβρισκε δουλεια και να μην ειχε χρονο για τετοιες ενασχολησεις. Μπορει η τελευταια του συμμετοχη σε ενα παρομοιο προγραμμα να ηταν εκεινο το καλοκαιρι.

Επικοινωνισε με καποιο μελος της σχολης του που διηθυνε ενα προγραμμα στην Κρητη (βλ. τα 2 αντιστοιχα κειμενα των αρχων Ιουλιου 09 παρακατω). Του ειπε οτι τον δεχεται. Ο Τ. απαντησε οτι θα μπορουσε να ερθει μετα τις γιορτες του 15αυγουστου, που θα εχουν ηρεμησει τα πραγματα. Παρα ταυτα, ειχε ενα περιεργο συναισθημα για την ιστορια αυτη. Ο τυπος δεν του εδωσε την εντυπωση οτι ειναι εμπιστος. Επρεπε να προσεχει.

Νr. 2. Ramat Rahel. Περιπου 40 χλμ. ανατολικα της Ιερουσαλημ. Ο βραχος με το δεντρο ειναι το σημα κατατεθεν της περιοχης.

Αποφασισε να παρει κατι για καβαντζα, σε περιπτωση που στραβωνε η δουλεια στην Κρητη. Συμπτωματικα ενημερωθηκε απο καποιον φιλο του για ανασκαφες του θεολογικου τμηματος του παν/μιου του σε συνεργασια με αρχαιολογους της Ιερουσαλημ στην περιοχη Ραματ Ραχελ (Nr. 2). Αποφασισε να δηλωθει. Αλλωστε η δουλεια στο Ισραηλ ξεκινουσε πριν απο την Κρητη. Οποτε κανονισε να ειναι εκει απο τελη Ιουλιου μεχρι μεσα Αυγουστου. Εν συνεχεια θα ταξιδευε κατευθειαν για Αθηνα και απο εκει θα πετουσε για Ηρακλειο.

Ο οργανωτης της Κρητης δεν ειχε προβλημα. Μονο που οσο ο Ιουλιος εφτανε προς το τελος του, αλλο τοσο περισσοτερο γκρινιαζε. Ηθελε να ερθει ο Τ. πολυ αργοτερα, διοτι ειχε δηθεν προβλημα με μια φοιτητρια που δεν ηξερε ποσο θα μεινει κτλ. Αυτο ομως ηταν δικη του αρμοδιοτητα. Ο Τ. ειχε επισης πιεση απο το ταξιδιωτικο γραφειο για να κλεισει τα εισιτηρια. Τοτε ειναι που ξεσπασε ο πολεμος μεταξυ Λιβανου και Ισραηλ. Εγιναν καποιες καταστροφες στα βορεια του Ισραηλ, οπως στην πολη Χαιφα. Παρα ταυτα, η ανασκαφη στο Ραματ Ραχελ θα ελαμβανε χωρα. Δεν υπηρχε προβλημα εκει.

Νr. 3. Πανοραμα της Ιερουσαλημ με τα κυρια αξιοθεατα.

Τελικα 2 μερες πριν πεταξει ο Τ. για Τελ Αβιβ, ο τυπος με το προγραμμα της Κρητης αποκαλυψε το πραγματικο του προσωπειο. Φανηκε οτι ολο αυτο το αγχος που δημιουργησε με την δηθεν φοιτητρια ηταν πλαστο, για να φερει τον Τ. σε δυσκολη θεση, να τον εκθεσει στους συμφοιτητες και συνεργατες του, ως ντε και καλα ανοργανωτο και ταραξια. Και ολα αυτα για να δικαιολογηθει που δεν ηθελε να τον παρει στο προγραμμα. Το σχεδιο του τυπου επιασε τοπο, οπως ειδε ο Τ. οταν επεστρεψε στην σχολη του τον Οκτωβριο του 2006. Περισσοτερο ομως τον πειραξε η συμπεριφορα του ανθρωπου αυτου, τον οποιο μεχρι προτινος εμπιστευοταν.

Συναντηθηκε στο αεροδρομιο της Φρανκφουρτης νωρις το πρωι της 30ης Ιουλιου 2006. Ολα τα αλλα παιδια ησαν φοιτητες θεολογιας. Στην ψυχολογικη κατασταση που ηταν, δεν τον ενοιαζε ουτε ο πολεμος, ουτε τιποτε. Ηθελε μονο να ξεχασει και να περασει καλα.

Nr. 4. Ο Ιντιανα Τζοουνς και ο φιλος του Σαλαχ μεταφερουν την βιβλικη Κιβωτο της Διαθηκης. Σκηνη απο την ταινια "Raiders of the lost Ark" (1981).

Μετα απο εξονυχιστικο ελεγχο, οι ταξιδιωτες επιβιβαστηκαν στο αεροσκαφος που θα τους μετεφερε στο αεροδρομιο του Τελ Αβιβ. Ο Τ. προσπαθησε να ξεχασει το ασχημο γεγονος με την προσβλητικη συμπεριφορα του τυπου σε δημοσιο χωρο. Προσπαθησε να κανει πιο ευχαριστες σκεψεις, ενοσω πετουσε πανω απο την Μεσογειο.

Καταρχας τι δουλεια εχουν θεολογοι σε ανασκαφες; Αυτη ειναι αλλη μια πρωτοτυπια της Ισραηλινης Αρχαιολογιας! Τουλαχιστον στη Γερμανια, η αρχαιολογια του Ισραηλ ονομαζεται "βιβλικη αρχαιολογια" και εντασσεται στην ειδικοτητα "alttestamentische Altertumskunde" των θεολογικων σχολων. Ευλογα διερωταται κανεις γιατι. Λογικα, η αρχαιολογια του Ισραηλ θα επρεπε να αποτελει μερος της αρχαιολογιας της Εγγυς Ανατολης (Near Eastern Archaeology). Οι ασσυριολογοι ομως και οι αρχαιολογοι του κλαδου, ασχολουνται με Μεσοποταμια και Συροπαλαιστινη πλην Ισραηλ! Ετσι εχουν αφησει το πεδιο ελευθερο για τους θεολογους.

Ετσι, μπορει κανεις να διερωτηθει τι ακριβως κανουν οι θεολογοι στις ανασκαφες. Θελουν να επαληθευσουν τα γραφομενα της Βιβλου; Θελουν να τα αναιρεσουν; Γιατι ομως θα πρεπει η αρχαιολογια στο Ισραηλ να ειναι οπωσδηποτε συνδεδεμενη με την Βιβλο;

Στην Ελλαδα και η προιστορικη αρχαιολογια μπορει κανεις να πει οτι ξεκινησε ως "ομηρικη αρχαιολογια". Ο γερμανος Ερρικος Σλημαν ανεσκαψε τις Μυκηνες, την Τιρυνθα, τον βοιωτικο Ορχομενο, αφου ειχε πρωτα εντοπισει την Τροια, εχοντας ως γνωμονα τα επη του Ομηρου. Βαση της Ιλίαδας και της Οδυσσειας, συμπερανε οτι αυτες οι πολεις, οι βασιλιαδες και οι ηρωες που τις κατοικουσαν, ησαν προσωπα υπαρκτα. Σημερα παντως, ο γνωμονας αυτος δεν χρησιμοποιειται. Απο τους ειδικους τουλαχιστον.

Η ταση αυτη υπαρχει και στο Ισραηλ. Ειδικα καποιοι ισραηλινοι αρχαιολογοι οπως ο Φινκελσταιν και ο Μαζαρ, απομακρυνονται απο την Βιβλο ως αρχαιολογικο οδηγο. Δεν ειναι το θεμα να βρεις την χαμενη Κιβωτο (Nr. 4) επειδη αναφερεται στην Παλαια Διαθηκη. Ουτε να εντοπισεις το αυθεντικο αγκαθινο στεφανι του Ιησου. Ασφαλως υπαρχουν καποιοι εθελοντες που τα πιστευουν αυτα. Οπως υπαρχουν και καποιοι αλλοι, που βλεπουν οτι χρονολογικα καποια γεγονοτα ειναι αδυνατο να συγκριθουν με τα γραφομενα της Βιβλου. Τρανταχτο παραδειγμα, η "Εξοδος". Καποιοι πιστευουν οτι ο ερχομος της οικογενειας του Ιωσηφ στην Αιγυπτο μεταφραζεται ως η κυριαρχια των Υκσως (ασιατικο φυλο) κατα την 2η ενδιαμεση περιοδο. Και οτι η Εξοδος των Εβραιων απο την Αιγυπτο ελαβε χωρα κατα την βασιλεια του Ραμση ΙΙ. Ο αιγυπτιολογος Γιαν Ασσμαν ομως, οχι μονο επανεφερε στο προσκηνιο την θεωρια του αιγυπτιακης καταγωγης Μωυση (το ονομα ειναι οντως αιγυπτιακο), αλλα και την υποθεση, την οποια επικροτουσε και ο Σιγκμουντ Φρουντ, οτι η Εξοδος πρεπει να ελαβε χωρα κατα το τελος της βασιλειας του Αμενωφι IV - περισσοτερο γνωστου ως "Αχενατον ο αιρετικος", διοτι επεβαλε την μονοθειστικη λατρεια του ηλιακου δισκου Ατον! Και ο Αχενατον προυπηρξε χρονικα του Ραμση κατα πολλες δεκαετιες!

Αυτες οι ενδιαφεροντες σκεψεις διεκοπησαν προσωρινα, μολις ανακοινωθηκε οτι το αεροσκαφος θα προσγειωνοταν σε λιγο στο αεροδρομιο του Τελ Αβιβ. Πετωντας πανω απο την ανατολικη Μεσογειο, διεκρινε το ασυνηθιστο σχημα της Κυπρου. Καθως το αεροπλανο χαμηλωνε, ο Τ. ειδε πιο καλα την πολη του Τελ Αβιβ, με την πανω απο 20 χλμ. μεγαλη παραλια του. Εμοιαζε πολυ με το Μαιαμι, το Ακαπουλκο, το Ριο ντε Τζανειρο. Ισως λογω των τεραστιων μοντερνων κτηριων διπλα σχεδον στην παραλια!

Μολις πατησε στην γη του Ισραηλ, αισθανθηκε αρχικα λιγο ζαλισμενος. Μαλλον εξαιτιας της πολυωρης παραμονης στις θεσεις του αεροσκαφους. Αλλα το ξεπερασε, σχεδον αμεσως. Επιτελους, βρισκοταν στους Αγιους Τοπους!

ΤΣΑΡΚΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΓΟΛΙΔΑ.

Τον Αυγουστο του 2000, λιγες εβδομαδες πριν αναχωρησει για την δευτερη και τελευταια του αποστολη για Τυνησια (βλ. προηγουμενα κειμενα), ο Τ. βρηκε χρονο για να ταξιδεψει στην Ελλαδα και να δει τους δικους του. Λογω επαγγελματικων υποχρεωσεων, δεν μπορουσε να επισκεπτεται την χωρα του οποτε ηθελε. Ειδικα τα καλοκαιρια ηταν πολυ δυσκολα. Την τελευταια φορα που ειχε περασει καλοκαιρι στην Ελλαδα ηταν πριν απο 2 χρονια (το 1998). Αλλα 2 χρονια θα περνουσαν απο το 2000 για να ξαναταξιδεψει στην πατριδα. Με την ευκαιρια των Ολυμπιακων Αγωνων του 2004 στην Αθηνα, κατορθωσε να ξαναερθει. Ετσι ειχε εξελιχθει η κατασταση στη ζωη του.

Απο την Αθηνα ταξιδεψε οδικως σε εναν τοπο γνωριμο απο τα παιδικα του χρονια. Περασαν απο την Ελευσινα, τα Μεγαρα και την Κορινθο. Εν συνεχεια μπηκε στον νομο Αργολιδος (βλ. εικ. 1). Εμεινε μαζι με τους δικους του στο παλιο σπιτακι του μπαρμπα, μεταξυ Αργους και Ναυπλιου. Σε πολυ καλη μερια, με ισες περιπου αποστασεις και συνδεσεις με αλλες σημαντικες περιοχες.

Εικ.1, Χαρτης με τους νομους Αργολιδος και Κορινθιας.

Υπηρχε αρκετος χρονος και για καλοκαιρινα μπανια, και για εξορμησεις στους τριγυρω αρχαιολογικους χωρους. Αυτο ειναι το θετικο στο νομο Αργολιδας, οτι πολυ σημαντικες αρχαιολογικες περιοχες ειναι ολες μαζι μαζεμενες. Ο νομος δεν ειναι μακρια απο την Αθηνα, ειναι ευκολα προσβασιμος, σχετικα οικονομικος και προσφερει ενα σωρο δυνατοτητες. Επισης ειναι ενας απο τους πιο πλουσιους σε παραγωγη γεωκτηνοτροφικων προιοντων νομους. Απο αρχαιολογικςη πλευρας, ο Τ. χωριζει τον νομο σε δυο μερη. Το βορειο μερος, που βρεχεται απο τον Σαρωνικο, περιλαμβανει την Κορινθο, την Νεμεα, την Επιδαυρο, το Φραγχθι και την Ερμιονη. Το νοτιο μερος βρεχεται απο τον Αργολικο κολπο. Σε αυτο ανηκουν τα μυκηναικα ανακτορα των Μυκηνων, της Τιρυνθας, της Μιδεας, της Ασινης. Επισης δε το Ηραιο, η Λερνα, το Αργος, τα Δενδρα, το Μπερμπατι (βλ. εικ. 1).

Οι Μυκηνες και η Τιρυνθα ειναι δυο απο τα σημαντικοτερα κεντρα του πολιτισμου της ηπειρωτικης Ελλαδος της εποχης του Χαλκου που ονομαστηκε μυκηναικος. Επιγραφες στην λεγομενη Γραμμικη Γραφη Β που ευρεθησαν και αναγνωστηκαν, απεδειχθει απο τον αρχιτεκτονα Μαικλ Βεντρις οτι ησαν γραμμενες σε μια πρωιμη μορφη της ελληνικης. Οι Μυκηναιοι ησαν επομενως ελληνικο φυλλο που λιγο μετα τα μεσα της 2ης χιλ. π. Χ. δημιουργησε μονιμες εστιες κατοικιας, ταφικα εθιμα και μνημεια, πολιτικη και στρατιωτικη ιεραρχια, εμπορικη και γραφειοκρατικη οργανωση. Η αρχουσα ταξη εμενε σε ανακτορα, διακοσμημενα με τοιχογραφιες κυνηγιου και τελετουργηκων πομπων, κατα τα προτυπα της μινωικης Κρητης. Γυρω απο τα ανακτορα υπηρχαν κατοικιες και εργαστηρια. Ησαν σα μικρες πολεις, περιτειχισμενες με τερατιους, ορθογωνιους λιθους. Τα τειχη αυτα ησαν τοσο μεγαλα και εντυπωσιακα, που οι ανθρωποι της κλασσικης αρχαιοτητας που τα εβλεπαν, καθοτι ειχαν διατηρηθει, νομιζαν οτι τα εχτισαν οι Κυκλωπες. Για αυτο και τα ονομασαν κυκλωπεια.

Τα δυο ανακτορα τα ειχε δει και παλιοτερα ο Τ. Αλλα δεν υπηρχε προβλημα στο να τα ξαναδει. Μια περιηγηση στον χωρο των Μυκηνων (εικ. 2) αξιζει παντα τον κοπο. Τι να προωτοθαυμασει κανεις εκει; Την θεση στην οποια κτιστηκαν, αναμεσα σε βουνα, την εντυπωσιακη πυλη των λεοντων, που οταν την περιδιαβαινεις, εχεις την εντυπωση οτι γυρισες πισω στο χρονο και νομιζεις οτι βλεπεις μπροστα σου τα φαντασματα του Ατρεα και του Αγαμεμνονα; Τους ταφικους κυκλους που ανεσκαψε ενας γερμανος εμπορος ονοματι Ερρικος Σλημαν, με τα ομηρικα επη υπο μαλης; Η´ τους εξισου εντυπωσιακους θολωτους ταφους γυρω απο το ανακτορο; Αν και μικροτεροι απο τις πυραμιδες της φαραωνικης Αιγυπτου, ειναι επισης γοητευτικοι και συναρπαστικοι ως τεκμηρια μηχανικης κατασκευαστικης της εποχης τους.

Ο Σλημαν ανεσκαψε τον ταφικο κυκλο εντος των τειχων που χρονολογειται στον 16ο. αι. π. Χ. Στο φως εφερε πληθος αντικειμενων: Κεραμεικη, μπρουντζινα εργαλεια, σκευη και οπλα, κοσμηματα, σφραγιδολιθους. Πολλα απο αυτα τα αντικειμενα ειτε ειναι εισαγωμενα, ειτε εχουν ως προτυπα τους τεχνεργα απο αλλους πολιτισμους, κυριως δε της μινωικης Κρητης. Καποια στιγμη, οι μυκηναιοι Ελληνες εγιναν τοσο ευρωστοι και ισχυροι, που κατελαβαν τα νησια του Αιγαιου. Μυκηναικα ανακτορα, το καθε ενα ανεξαρτητο απο το αλλο, σε σημειο που να σκεφτεται κανεις οτι επροκειτο για φεουδα, εχουν βρεθει στην Πυλο, στη Βοιωτια, προσφατως δε στον Βολο και την Σπαρτη. Η Βοιωτια, με κεντρα της τον Ορχομενο, την Θηβα και τον Γλα ειναι μια ακομη περιοχη, η οποια θα μπορουσε να θεωρηθει εξισου ισχυρη οικονομικα, πολιτικα και στρατιωτικα με την Αργολιδα, στην οποια, οπως αναφερθηκε, συνυπαρχουν οι Μυκηνες, η Τιρυνθα, η Ασινη και η Μιδεα. Οι μυκηναιοι οχι μονο εξαπλωσαν την κυριαρχια τους στο Αιγαιο, αλλα ανελαβαν και τον εμπορικο ρολο των μινωιτων ναυτικων. Απο τον 14ο. αι. π.Χ. και στο εξης, οι μυκηναιοι συναλλασονταν με τις μεγαλες αυτοκρατοριες της Εγγυς Ανατολης, οπως η Αιγυπτος της 19ης Δυναστειας, η κασσιτικη Βαβυλωνα, η ασσυριακη και χεττιτικη αυτοκρατορια. Γυρω στα 1200 π. Χ., ομως, τα μυκηναικα ανακτορα καταστραφηκαν. Η αναμνηση τους επεζησε στους ελληνικους μυθους και τα ομηρικα επη. Αυτα που διαβασε και πιστεψε ο γερμανος εμπορος.

Το ανακτορο της Τιρυνθος ειναι επισης εντυπωσιακο, και φυσικα διαφορετικο απο αυτο των Μυκηνων. Η εισοδος του ειναι καπως μακροστενη και βγαζει στον ανοικτο χωρο του κυριως μεγαρου. Στο πισω μερος του, στην βορεια πλευρα, υπαρχει ενας μακροστενος χωρος, στον οποιο οι προσφατες ανασκαφες εχουν εντοπισει ταφες, οικιες, κεραμεικη και αλλα ευρηματα απο την περιοδο μετα την καταστροφη του ανακτορου. Οι επιστημονες παντως ακομα προβληματιζονται για την συναθροιση πολλων ανακτορων σε μια περιοχη (π.χ. Μυκηνες, Τιρυνθα, Μιδεα και Ασινη στην Αργολιδα, Θηβα, Ορχομενος και Γλα στην Βοιωτια).

2 χλμ. πιο περα απο το ανακτορο της Τιρυνθας βρισκεται ο μικρος της θολωτος ταφος. Η προσβαση ειναι δυσκολη και η απογοητευση του Τ. μεγαλη, μολις διαπιστωσε οτι το κτισμα αυτο χρησιμοποιειται ως αφοδευτηριο και χωρος γκραφιττι. Και σιγουρα αυτοι που νομιζουν οτι ο ταφος ειναι τουαλετα, δεν πρεπει να ειναι αλλοδαποι τουριστες...

Ενας αλλος μικρος θολωτος ταφος, πανομοιοτυπος με αυτον της Τιρυνθας σε μεγεθος και κατασκευη, βρισκεται στην αρχαια Προσυμνα, η οποια ειναι κοντα στο Μπερμπατι. Μερικοι δε ταυτιζουν Προσυμνα και Μπερμπατι. Την περιοχη επισκεφτηκε ο Τ. το καλοκαιρι του 2002. Ειναι ολοκληρο ταξιδι, αμα δεν ξερεις που και πως ακριβως να φτασεις εκει. Τελικα ειδε μια πινακιδα και σταματησε. Προχωρησε μερικα μετρα πεζος, αναμεσα σε πυκνη βλαστηση, μαζι με τον κυρ Γιαννη. Σε ενα μικρο ρυακι μπροστα τους, το οποιο ειχε στερεψει, ο δρομος σχηματιζε μια διχαλα. Πηγαν αριστερα. Τελικα βρηκαν το ταφικο μνημειο μεσα στο δασακι, σκεπασμενο με φυλλα. Η οροφη ειχε πεσει. Κατα τα αλλα, διατηρουνταν σε καλη κατασταση. Μετα προχωρησαν με το αυτοκινητο, με την ελπιδα να εντοπισουν τον αρχαιο οικισμο. Απο το χωμα της Προσυμνας παραγονταν ο πηλος, με τον οποιο κατασκευαζονταν οι εικονογραπτοι κρατηρες με παραστασεις αρματων και ταυρων που εξαγονταν ως προιοντα πολυτελειας στην Κυπρο της υστερης εποχης του χαλκου.

Εκτος απο τους θολωτους ταφους υπαρχει και ενας αλλος τυπος ταφικων κτισματων στη μυκηναικη εποχη. Ειναι οι λεγομενοι θαλαμοειδεις. Αποτελουνται απο εναν μακρη διαδρομο που οδηγει σε υπογεια καμαρα κατω απο το εδαφος. Τετοιοι ταφοι εχουν βρεθει στα Δενδρα, λιγα χιλιομετρα πριν την Μιδεα. Το καλοκαιρι του 2000 τους ειδε ο Τ. Σε ενα απο αυτους τους ταφους βρεθηκε μια ολοσωμη πανοπλια απο χαλκο και ενα κρανος απο δοντια καπρου. Τα ευρηματα αυτα εκθετονται στο αρχαιολογικο μουσειο του Ναυπλιου.

Τα Δενδρα τα επισκεφθηκε ενα απογευμα, ερχομενος απο το βουνο που ειχε κτιστει η Μιδεα. Ο δρομος δεν ειναι ευκολος για ενα συμβατικο αυτοκινητο. Η θεα ομως αξιζει τον κοπο και με το παραπανω. Η χτισμενη ψηλα στο βουνο Μιδεα, προσεφερε ασφαλεια στους τοτε κατοικους της. Απο ολες τις μεριες μπορουσαν να βλεπουν τις κατω περιοχες και να παιρνουν εγκαιρως μετρα σε περιπτωσεις απειλης απο εχθρους. Την περιοχη επισκεφθηκε και το 2000 και το 2002.

Στην Ασινη βρεθηκε ομως μονο το 2000 ο Τ. Εντελως διαφορετικη η περιπτωση της. Το μικρο οικημα, που επανακατοικηθηκε σε πολυ υστεροτερους χρονους, ειναι κυριολεκτικα χυμα στο κυμα! Και η θεα και η τοποθεσια του ειναι καταπληκτικες. Ισως να υπηρχε και μυκηναικο λιμανι εκει κοντα...

Σιγουρα θα υπηρχε λιμανι στη Ναυπλια, κοντα στο ανακτορο της Τιρυνθας, το οποιο σημερα εχει μια αποσταση λιγων χιλιομετρων απο την θαλασσα. Ακριβως απεναντι απο την Τιρυνθα βρισκεται η Λερνα. Η περιοχη ειναι πολυ πιο γνωστη απο την μυθολογια, καθως αποτελεσε το πεδιο διετελεσης του δευτερου αθλου του Ηρακλη εναντια στο τερας Λερναια Υδρα! Για τους αρχαιολογους, η Λερνα ειναι σημαντικη λογω της ανακαλυψης του "house of the tiles", ενος κτισματος διοικητικου χαρακτηρα της πρωιμης εποχης τους χαλκου. Εκει βρεθηκαν σφραγιδολιθοι, οι οποιοι ειχαν την ιδιοτητα που εχουν οι σημερινες σφραγιδες σημερα. Επικυρωση εμπορευματων σε τοσο πρωιμη εποχη.

Τα αρχαια της πολης του Αργους, οπως το θεατρο της, δεν μπορουν να αφησουν κανεναν ασυγκινητο. Το ιδιο ισχυει και για την ιστορια της πολεως κατα τους νεωτερους χρονους. Το μουσειο του Αργους προσφερει σημαντικο υλικο για τον μελετητη της τοπικης κεραμεικης της γεωμετρικης εποχης. Αν το αρχαιολογικο μουσειο του Ναυπλιου συγκαταλεγει την πανοπλια των Δενδρων στα σημαντικοτερα εκθεματα του, το αδελφακι του στο Αργος εχει να επιδειξει μαι σιδερενια, καλα διατηρημενη πανοπλια του 8ου αι. π. Χ. Σε τελικη αναλυση, και οι δυο πολεις ειναι αξιολογες και σημαντικες. Ο ανταγωνισμος υπαρχει μονο μεταξυ των ντοπιων. Η αληθεια βεβαια ειναι, οτι το Ναυπλιο ερχεται πιο τουριστικο, καθοτι βρισκεται και πιο κοντα στη θαλασσα. Εχει κι αυτο την δικια του ιστορια, καθοτι ειχε επιλεγει ως πρωτευουσα του νεοσυστατου ελληνικου κρατους μετα το τελος του Αγωνα. Επισης βρηθει μνημειων απο της Βενετοκρατιας. Εκτος απο το Μπουρτζι, το Ναυπλιο εχει να επιδειξει το Παλαμιδι ως καστρο αντιστοιχο με το καστρο του Αργους.

Εικ.2, Πανοραμα των σημαντικοτερων μνημειων των Μυκηνων.

Τις χρονιες που βρισκοταν στην Αργολιδα, ο Τ. επισκεφτηκε και την Επιδαυρο. Ο αρχαιολογικος χωρος βρισκεται σε ειδυλιακο μερος, γεματο πευκα και αλλα δεντρα. Εκτος απο το θεατρο, το μεγαλυτερο, γνωστοτερο και καλυτερα διατηρημενο, ο χωρος πλουτιζεται απο μνημεια που μαρτυρουν την χρησιμοτητα του ως ιερο του θεου της υγειας και της ιατρικης Ασκληπιου. Το δε μουσειο ειναι μεν μικρο, αλλα αξιολογο και γεματο αρχιτεκτονικα μελη απο τα μνημεια του ιερου.

Το 2002, ενω εγκατελειπε την Αργολιδα για να φτασει στην Αθηνα, ο Τ. αποφασισε να περασει απο την Νεμεα. Τοσο το μουσειο, οσο και ο αρχαιολογικος χωρος του ιερου και του σταδιου ειναι εντυπωσιακοι. Ισως γιατι οι Αμερικανοι που διευθυναν μεχρι προτινος ανασκαφες στην περιοχη, εριξαν πολλα λεφτα. Το αποτελεσμα ειναι η συστηματικη, οργανωμενη δουλεια και ενα μουσειο, υποδειγματικο για το ειδος του και ειδικα για τα ελληνικα δεδομενα!

Αναχωροντας απο την Νεμεα, που εμεινε στην ιστορια χαρις στον πρωτο αθλο του Ηρακλη, την παλη του με το ομωνυμο λιονταρι, ο Τ. κατευθυνθηκε προς την Κορινθο. Χρονος μπολικος υπηρχε για μια επισκεψη στο τολικο μουσειο και τον παρακειμενο αρχαιολογικο χωρο της πολης, η οποια ακμασε στους πρωιμους ιστορικους χρονους, αλλα και κατα την ρωμαικη εποχη. Στο μουσειο μπορει κανεις να θαυμασει αριστουργηματα της αρχαικης τεχνης, οπως η τοπικη κεραμεικη, που αποτελειται κυριως απο ολπες (ειδος κανατας), αλαβαστρα και αρυβαλλους (μικρα αγγεια) διακοσμημενα με μυθικα πλασματα και μοτιβα στον λεγομενο ανατολιζοντα ρυθμο. Οι προθηκες και οι επιγραφες ηταν του...περασμενου αιωνα, αλλα αυτα συμβαινουν οτι δεν διατιθενται χρηματα για τον εκμοντερνισμο ενος χωρου που δεχεται καθημερινα πληθος επισκεπτων απο ολα τα μηκη και πλατη της γης...

Σε γενικες γραμμες παντως, το εφορο εδαφος και η ευκολη προσβαση απο και προς την θαλασσα ειναι καποιες εκ των προυποθεσεων, για τις οποιες οι ανθρωποι απο την αρχαιοτητα επελεξαν να μεινουν μονιμα στην Αργολιδοκορινθια. Ευρηματα της παλαιολιθικης εποχης εχουν εντοπιστει στο Φραχθι. Κατα την νοελιθικη και πρωιμη εποχη του χαλκου, υπηρξαν οικισμοι στου Κορακου, τη Λερνα, την Τιρυνθα. Οι οικισμοι πληθυναν με την ακμη των μυκηναικων κεντρων στην περιοχη. Μπορει με το τελος της εποχης του χαλκου να εγκαταλειφθηκαν τα ανακτορα, οι ανθρωποι ομως συνεχισαν να μενουν εκει. Κατα την πρωιμη εποχη του σιδηρου, το Αργος εξελιχθηκε σε σημαντικο κεντρο. Αυτο πιστοποιουν τα χαλκινα ευρηματα και η κεραμεικη της γεωμετρικης περιοδου, που εχουν αυστηρα τοπικα τεχνικα χαρακτηριστικα. Λιγο αργοτερα η Κορινθος αναπτυχτηκε σε σημαντικο κεντρο παραγωγης αγγειογραφιας. Η πολη αυτη ηταν μια απο τις πλουσιοτερες της Ελλαδος απο τους αρχαικους ως και τους ρωμαικους χρονους. Απο την κλασσικη εποχη και μετα, η Επιδαυρος απεκτησε αιγλη ως πανελληνιο ιερο του Ασκληπιου. Πανελληνιο χαρακτηρα ειχαν και οι αθλητικοι αγωνες στη Νεμεα.

Σε τελικη αναλυση, η Αργολιδα απο την προιστορικη περιοδο και περα, εχει μελετηθει διεξοδικα απο αρχαιολογους, ιστορικους, λαογραφους, γεωλογους. Αν υπαρχει κατι επιπλεον, αυτο πρεπει να το γνωριζουν σιγουρα οι επιτοπιες υπηρεσιες.

(Σ. σ.: Οι εικονες προερχονται απο την ιστοσελιδα www.archaeologie.uni-web.org)

BAZINA Nr. 2.

2000 μ. Χ. Εκεινη την χρονια συνεβησαν τρομακτικες αλλαγες στην ζωη του Τ. Για αυτον η αρχη του 21ου αιωνα αποτελει οροσημο. Την αφορμη την εδωσαν καποια μικροπροβληματα που του δημιουργησε ο "αγαπημενος" της σχολης (βλ. κειμενο "μικροι δικτατορες", 06/09 σε www.notis-o-talas.blogspot.com). Απο τοτε, αρχισε να βλεπει εντελως διαφορετικα τα πραγματα εκει μεσα. Αν πρωτα αμφεβαλλε για την σταση των τριγυρω του, τωρα πλεον δεν ειχε καμια αμφιβολια. Κανενας δεν του συμπαρασταθηκε. Κανενας δεν τον ειχε προειδοποιησει για το τι χαρακτηρας ηταν αυτος ο τυπος. Ο καθηγητης του παλικαρα εκεινου ηταν συναμα ο διευθυντης της ανασκαφης. Και δεν ηθελε καν να ασχοληθει με το θεμα. Ο Τ. αισθανοταν τοσο μονος. Τοσο προδομενος απο ολους. Για αλλη μια φορα ειχε γευτει το πικρο ποτο της αδικιας. Υπο αυτες τις συνθηκες τιποτε πλεον δεν τον ενδιεφερε. Ουτε καν αν θα τον επαιρνε αυτην την φορα ο διευθυντης στην ανασκαφη στην Thugga (βλ. τα δυο προγενεστερα κειμενα).

Παρα ταυτα, εμαθε οτι αποτελουσε μελος της ομαδας. Παραξενευτηκε, αλλα δεν ειπε τιποτε. Στη δουλεια προσπαθησε να δωσει τον καλυτερο του εαυτο. Κατα τα αλλα, συνεχισε να ειναι ησυχος και λιγομιλητος. Και προθυμος για συνεργασια, οταν οι περιστασεις το απαιτουσαν. Κατα τα αλλα, δεν ειχε καμια ορεξη για παρεες με ανθρωπους, οι οποιοι δηλωναν φιλοι του υποτιθεμενου μαγιστρου της σχολης και του ιδιου δεν του μιλουσαν καν εντος αυτης.

Στην καμπανια 2000 τοποθετηθηκε στην ομαδα που δουλευε κοντα στο τειχος, στα βορεια της πολης, κοντα στην νεκροπολη με τα dolmen (:μικρα μεγαλιθικα κτισματα). Εμεινε εκει καθ ολη την διαρκεια της καμπανιας - περιπου 5 εβδομαδες. Ο ρολος που του ανατεθηκε δεν ηταν και τοσο ενεργητικος: Επρεπε να επιβλεπει καμποσους Τυνησιους εργατες και να προσεχει ανα κανουν καλα την δουλεια τους. Προσωπικα δεν του αρεσε καθολου να παριστανει το αφεντικο σε ανθρωπους που ειναι πολλα χρονια μεγαλυτεροι του και να καθεται, ενω αυτοι φτυαριζουν. Ο υπευθυνος της ομαδας της νεκροπολης προσπαθουσε να τον ενθαρρυνει, οτι το ποστο ειναι σημαντικο. Τις πρωτες μερες δεν υπηρχαν καθολου ευρηματα. Ακομα και οι εργατες βαριοντουσαν. Μπορει να αμφεβαλλαν κιολας για τις ικανοτητες του. Ο Τ. σκεφτηκε, οτι ισως ο διευθυντης να τον εβαλε στο ποστο αυτο ως τιμωρια, επειδη τσακωθηκε με τον αγαπημενο του μαθητη και τολμησε να αμφισβητησει τα πρωτεια του Ησαυ της σχολης. Η επιβλεψη εργασιων καθαρισμου και ο κατα τα αλλα ανενεργος του ρολος, θα μπορουσε να αποτελεσει ενα καλο αλλοθι για τον διευθυντη, ωστε να δικαιολογησει την παρουσια του Τ. ως περιττη στον διευθυντη της σχολης και να αποδειξει ετσι, οτι ο Τ. ειναι τεμπελης. Τουλαχιστον η γλειφτρα φοιτητρια δεν ηταν πλεον απασχολημενη με το να συκοφαντει τους συμφοιτητες της, γιατι τα ειχε φτιαξει με ενα παιδι απο την προηγουμενη σαιζον, το οποιο ηταν και παλι παρων. Επισης, κατα την διαρκεια των 5 εβδομαδων, τα πραγματα αλλαξαν προς το καλυτερο, οσον αφορα την αποδοση του Τ. στη δουλεια.

Αρχικα τον εβαλαν υπευθυνο στην τομη 3, κοντα στο τειχος. Με 3 γηραιους, αλλα καλους εργατες, ανεσκαψαν την τομη. Ξαφνου ξεπεταγεται απο τα σπλαχνα της γης μια ταφοπλακα μαρμαρινη, με λατινικη επιγραφη: ...H(ic) S(itus) E(st). Αυτα μονο διακρινονταν. Το πανω μερος ελειπε. Ο Τ. την καθαρισε, την μετρησε, την φωτογραφισε, την περιεγραψε στο ημερολογιο. Κατοπιν, μαζι με τους εργατες, την ανεβασε πανω, εξω απο το σκαμμα. Ηταν βαρια. Οι συναδελφοι τον συνεχαρησαν. Ο ενθουσιασμος του αρχισε να αναζωπυρωνεται. Καλα καλα δεν ειχε μαθευτει το καλο νεο, και μαζευτηκαν και οι ντοπιοι αρχαιολογοι στην τομη να δουν το ευρημα. Καποιος απο αυτους εγραψε εναν κωδικο στο πισω μερος της επιγραφης με μπογια. Την φορτωσαν σε ενα καροτσι, και η στηλη πηρε το δρομο για την αποθηκη.

Αργοτερα τον μετεθεσαν στην τομη 5, κοντα στην τομη 3, μιας και η τελευταια δεν εβγαλε αλλα σημαντικα ευρηματα. Και εκει, μετα απο λιγο, βρηκε, μαζι με τους 3 εργατες του, μια ακομα επιτυμβια στηλη. Αυτη εδω ειχε τη μορφη ναισκου. Κατω απο την τριγωνικη της στεγη, ειχε ενα αναγλυφο αποτελουμενο απο τρεις γιρλαντες. Στην επιγραφη μπορουσε κανεις να διαβασει: D(iis) M(anibus) [...] Manli(us)... Και εδω ακολουθηθηκε η ιδια διαδικασια οπως και με την επιγραφη της τομης 3. Οι Τυνησιοι αρχαιολογοι στεκονταν πανω απο το σκαμμα οπως τα ορνεα που περιμενουν να τραφουν απο το κουφαρι. Μολις που προλαβαν ο Τ. και οι τρεις εργατες του να βγαλουν την πλακα απο την τομη. Μεσα σε ενα λεπτο, ειχε ηδη εξαφανιστει! Ευτυχως που ο Τ. ειχε προλαβει να κανει την καταγραφη της...

Bazina Nr. 1, Νοεμβριος 2008 (www.philippfreiburg.blogspot.com)

Εν συνεχεια, και αφου και αυτο το σκαμμα δεν εβγαλε επιπλεον ευρηματα, αποφασιστηκε να εγκαταλειφθει και ο Τ. να ανοιξει καινουργια τομη προς τα νοτια, και κατα μηκος του τειχους. Κατω απο το υπαρχον τιεχος, στο σημειο εκεινο, υπηρχε ενα αλλο τειχος, το οποιο πηγαινε διαγωνια. Επρεπε να μελετηθει.

Ετσι, με τους 3 εργατες, ξεκινησαν δουλεια σε καινουργια τομη. Ο πιο δυνατος απο τους τρεις εσκαβε με την αξινα. Ο αμεσως επομενος απο αυτον, φτυαριζε. Εναλαξ οι δυο τους μετεφεραν τα χωματα με το καροτσακι. Ο τριτος ηταν ο πιο ηλικιωμενος. Μια σειρα δοντια απο το πανω μερος του στοματος του ελειπε. Ηταν σαν μαιμουδακι, οταν γελαγε! Του αρεσε να πειραζει τους αλλους δυο, πετωντας τους χαλικια. Κουτσα στραβα παντως, συννενοουνταν με τον Τ., τον οποιο και πρεπει να συμπαθησαν.

Μεσα σε μια μερα, εβγαλαν τη δουλεια. Ενας εσκαβε με την αξινα. Ο επομενος μαζευε τα χωματα με το φτυαρι. Ο τριτος αδειαζε το καροτσακι με τα χωματα λιγα μετρα παραπερα. Και οι τρεις τους ειχαν τον νου τους, μηπως βρεθει τιποτε. Θραυσματα απο κεραμεικη, πετραδακια απο μωσαικα και οστα εβρισκαν μονιμως.

Ειχαν ανοιξει μια σχεδον τετραγωνη τομη 2x2 m. Η στρωματογραφια της φαινονταν στις απεναντι δυο πλευρες που δεν εφαπτονταν του τειχους. Ανα ενα περιπου μετρο, ο Τ. επαιρνε μετρησεις με το βαθυμετρο, το οποιο τοποθετουσε πανω σε ενα τριποδο. Στην αρχη ειχαν καστανο χωμα με χαλικια. Ακολουθως κοκκινωπο-καστανερυθρο. Μετα ενα στρωμα μονο χαλικια και μικρες πετρουλες. Εν συνεχεια γκριζο. Οι εργατες εκοβαν τα στρωματα, οπως ο θεριστης οργωνει το χωραφι με το δρεπανι του. Ενα ενα εφευγαν, σαν φετες ψωμιου, αφου πρωτα ειχαν καταγραφει και μετρηθει.

Καποια στιγμη, η αξινα χτυπαει σε πετρα. Οι εργατες σταματουν και ο Τ. πλησιαζει πιο κοντα. Τι ειναι; - "Bazina...", μουρμουριζει ο πιο δυνατος απο τους τρεις. Τι εννοουσε; Μπαζινες ονομαζουν τα ταφικα κυκλικα κυλινδρικα οικοδομηματα των προρωμαικων χρονων που βρισκονται στην Νουμιδια. Κατα την καμπανια 1999 ειχε βρεθει επισης ενα παρομοιο κτισμα (βλ. εικονα κειμενου). Διολου παραξενο, αφου εκει κοντα ειναι η νεκροπολη, οπως αναφερθηκε. Τοσο ο Τ., οσο και οι εργατες, ησαν πολυ ενθουσιασμενοι. Ειχαν τον ζηλο να συνεχισουν την ανασκαφη. Η δευτερη αυτη μπαζινα, εδειχνε να ειναι λιγο πιο μεγαλη απο την πρωτη. Ασφαλως και θα παρειχε πλουσια στοιχεια σχετικα με την τεχνοτροπια κια τον σκοπο της κατασκευης της. Πρωτα ομως επρεπε να περιμενουν τι θα πουν και οι αρμοδιοι της ανασκαφης. Ο Τ. ειδοποιησε προωτα τον υπευθυνο των εργασιων του τειχους. Μολις εφτασε στον χωρο, εμεινε καγκελο. Σοκαρισμενος, απαντησε στον Τ., οτι δεν επιτρεπεται να ανασκαψουν περαιτερω κτισματα του τυπου αυτου στην νεκροπολη. Αυτο, βαση ρητρας στο συμβολαιο που ειχαν κανει με τις Αρχες της Τυνησιας. Ο Τ. εδωσε σημα στους εργατες να ριξουν χωμα και να θαψουν το κτισμα. Περιλυποι και αυτοι, που εχαναν την ευκαιρια να ανασκαψουν ενα τοσο σημαντικο τμημα του παρελθοντος της χωρας τους, επραξαν το κατ αναγκην.

Κοντευε 5 το απογευμα. Ολη την μερα ο καιρος ηταν ηλιολουστος και εκανε πολυ ζεστη. Ξαφνικα, και ενω οι εργατες με βαρια καρδια σκεπαζαν την μπαζινα, ο ουρανος αρχισε να σκοτεινιαζει. Ο αερας εγινε ξαφνικα παγερος και πυκνα μαυρα συννεφα σταθηκαν απειλητικα πανω απο τα κεφαλια τους. Το σκηνικο θυμιζε καταπληκτικα την γνωστη σκηνη απο την ταινια "Raiders of the lost ark", αλλα απο την αναποδη. Τα συννεφα και οι βροντες μαζευονται πανω απο τα κεφαλια των πρωταγωνιστων της ταινιας, ενω ξεθαβουν το οικοδομημα. Στην περιπτωση της μπαζινας ηταν διαφορετικα. Αν ο Τ. ηταν θρησκοληπτος και πιστευε σε δοξασιες, θα ορκιζοταν οτι υπηρχε μια... ανωτερη θεικη δυναμη, η οποια εκδηλωνε την λυπη η´ την οργη της για το οτι καποιοι απαγορευσαν να ερθει στο φως ενα αρχαιολογικο μνημειο, το οποιο θα παρειχε πληροφοριες σχετικες με τον πολιτισμο των Νουμιδων! Μολις προλαβε η μικρη ομαδα να σκεπασει το κτισμα, να μαζεψει τα εργαλεια, να τα κλειδωσει στην αποθηκη και να φυγει. Με το που μπηκε ο Τ. στο αυτοκινητο μαζι με τους υπολοιπους, αδειασαν οι ουρανοι! Ανεβηκαν την ανηφορα που οδηγουσε στα σπιτια που φιλοξενουνταν με μεγαλη δυσκολια, γιατι το νερο της βροχης ερχοταν σαν χειμαρος καταπανω τους. Ο χωματοδρομος ειχε μετατραπει σε λασπωδες εδαφος, παρασερνοντας μεγαλες πετρες στο διαβα του, οι οποιες χτυπουσαν το μικρο κονβοι και παρα λιγο να προκαλεσουν σοβαρες ζημιες στα οχηματα! Οι εντονες νεροποντες συνεχιζονταν ολο το βραδυ. Η κατασταση αυτη κρατησε αρκετες μερες. Οι δυνατες βροχες αρχιζαν παντα το απογευμα, κρατουσαν ολο το βραδυ και τις πρωινες ωρες, η δουλεια των σκαπανεων δυσχεραινονταν απο τις λασπες που σχηματιζονταν.

Ο Τ. ηταν παρα ταυτα ακομα απασχολημενος με το θεμα της μπαζινα. Ηθελε να μαθει περι τινος επροκειτο στο περιφημο συμβολαιο, για το οποιο γινονταν λογος. Η ευκαιρια του δωθηκε, οταν ο Κριστιαν, ενας απο τους πιο συμπαθεις συνεργατες της ανασκαφης και εκ των πρωτεργατων της ερευνας στην Τυνησια, εμφανιστηκε στο Τεμπουρσουκ. Ενα βραδυ λοιπον, ενω ολοι οι υπολοιποι της ομαδας ηταν απασχολημενοι, ειτε με κουτσομπολια, ειτε με κρασοκατανυξεις, ειτε με φλερτ, ο Τ. βρηκε μια προφαση για να μιλησει με τον Κριστιαν, το οποιο γνωριζε απο την σχολη και την προηγουμενη καμπανια. Η ιστορια εχει λοιπον ως εξης:

Το φθινοπωρο του 1991 ειχε διοργανωθει μια εκδρομη στην Τυνησια στην οποια συμμετειχαν, μεταξυ αλλων, ο διευθυντης της σχολης και δυο διδακτορικοι φοιτητες του - εκ των οποιων ο ενας ηταν ο Κριστιαν. Οι δυο διδακτορικοι εμειναν εκστασιασμενοι απο τα μνημεια της Thugga, τα οποια τους ωθησαν να κανουν τις διατριβες τους. Σκεφτηκαν δε, οτι η σχολη τους θα μπορουσε να αναλαβει ερευνες στην περιοχη. Ενας απο τους διδακτορικους, μαζι με τον διευθυντη της σχολης, ανελαβαν να ερθουν σε διαπραγματευσεις τοσο με το γερμανικο αρχαιολογικο ινστιτουτο της ρωμης, οσο και με την εφορεια αρχαιοτητων της περιοχης, προισταμενος της οποιας ηταν καποιος κυριος Μουσταφα. Ο τελευταιος δεν ειχε κανενα προβλημα με τους γερμανους. Τους διαβεβαιωσε οτι θα μπορουσαν να εργαστουν οπου επιθυμουσαν. Ετσι ο Κριστιαν ασχοληθηκε με το forum της πολης, μιας και η ναοδομια της αγορας ηταν το θεμα της διατριβης του. Ο αλλος διδακτορικος ασχοληθηκε με τις οικιες με τα μωσαικα. Η πρωτη καμπανια ελαβε χωρα το 1996. Οσον αφορα το συμβολαιο μεταξυ της σχολης και της τοπικης εφορειας αρχαιοτητων, αυτο περιειχε σε πολλα σημεια ασαφειες. Περαστικε για ενα κοιταγμα απο ομαδα εμπειρογνωμωνων δικηγορων του παν/μιου και αυτο ηταν ολο. Σε ερωτηση του Τ., εαν καποιος απο τα μελη της ανασκαφικης ομαδας γνωριζει τι οριζει ο αρχαιολογικος νομος της Τυνησιας για το υπο ποιες προυποθεσεις επιτρεπεται να εργαζονται ξενα επιστημονικα ιδρυματα και αλλοδαποι επιστημονες στη χωρα, ελαβε αρνητικη απαντηση! Θαυμασια! Οταν ομως ο κυριος Μουσταφα ερχεται και σταματαει την δουλεια στην μπαζινα με νομικα επιχειρηματα, σημαινει οτι ο τυπος εχει ολοκληρη ομαδα δικηγορων πισω του. Και απο την θεση που ειναι, κοβει και ραβει. Αλλωστε στο δικο του πεδιο παιζει.

Σε προταση του μικρου φοιτητακου Τ. προς τις καραβανες της ομαδας, οτι η σχολη χρειαζεται εμπειρο, καταξιωμενο δικηγορο με απταιστη γνωση της γαλλικης, ισως δε και της αραβικης, συν επικυρωμενο αντιγραφο του αρχαιολογικου νομου της χωρας, ελαβε συγχαρητηρια για την ιδεα! Οι βετερανοι της ανασκαφης συμφωνησαν μαζι του και του εδωσαν και δικιο! Ο κυριος Μουσταφα και οι τυνησιακες αρχαιολογικες αρχες θελαν να δωσουν εμφαση στον προρωμαικο πολιτισμο, ωστε να στηριξουν την εθνικη αρχαιολογια στην χωρα τους και την θεωρια, οτι οι σημερινοι Τυνησιοι καταγονται απο τους αρχαιους Νουμιδους. Για αυτο και ειχαν βαλει ρητρα που απαγορευε στην ομαδα του Τ. να ανασκαψει οτιδηποτε το νουμιδικο.

Απο την επομενη αποστολη παντως, του 2001, αλλαζαν τα πραγματα. Στην αυγη του 21ου αιωνα, το ερευνητικο προγραμμα στην Thugga περναει στα χερια αλλου επιστημονα. νεο συμβολαιο, πιθανον με τις παραπανω προυποθεσεις, θα δημιουργηθει. Ο νεος διευθυντης εχει ηδη πολυ καλες επαφες με την γερμανικη πρεσβεια στην Τυνιδα, οποτε δεν αναμενονται προβληματα με τις τοπικες αρχες. Επισης ενδιαφερεται περισσοτερο για την ρωμαικη εποχη και την υστερη κλασσικη αρχαιοτητα στην περιοχη. Οσο για τον μεχρι πρωτινως διευθυντη της ανασκαφης και τον συναδελφο του, διευθυντη της σχολης, συνταξιοδοτουνται σε 6 χρονια απο την νεα καμπανια και δεν θελουν να αφηνουν πισω τους μισοτελειωμενες δουλειες. Ειναι βλεπεις και η δημοσιευση των πεπραγμενων που πρεπει να γινει...

Και ο Τ.; Κανενας απο αυτους δεν ξανασχοληθηκε μαζι του, παρολο που εκδηλωσε ενδιαφερον να συμμετασχει σε μια τριτη αποστολη και να συνδραμει στην δημοσιευση των πεπραγμενων των τελευταιων αποστολων. Απο τον Οκτωβριο του 2000 αλλαξε σχολη και πολη. Δεν ειχε για αυτον κανενα νοημα πλεον να καθεται σε ενα ινστιτουτο με ανθρωπους που τον συκοφαντουσαν. Επιπλεον στη νεα του σχολη, οι βιβλιοθηκες ησαν καλυτερα επανδρωμενες. Οσο για τους υπολοιπους της ομαδας; Η γλειφτρα φοιτητρια συμμετεχει στην δημοσιευση των πρακτικων. Η φοιτητρια που κοιμοταν στο σκαμμα επισης. Και τωρα συμμετεχει σε μια ανασκαφη στην Αιγυπτο. Μια αλλη, που εχωνε την μυτη της σε ξενες υποθεσεις, εγινε διδακτορικος. Ενας φοιτητης που παριστανε τον εμπειρο και δεν επαιρνε απο συμβουλες και υποδειξεις, κανει επισης διδακτορικο και συμμετειχε σε αλλες ερευνες στο εξωτερικο. Μια φοιτητρια τελος, η οποια μολις τελειωνε τις σπουδες της τοτε και δεν ειχε συμμετασχει ποτε της σε τετοιου ειδους δουλειες, οχι μονο εκπονει τωρα διατριβη, αλλα εχει και καιριο ποστο στην νεα συνθεση της ομαδας. Συμμετεχει και αυτη στην δημοσιευση των πεπραγμενων, καθως και σε αλλες ανασκαφες στο εξωτερικο. Ο δε Τ. συνεχιζει να περναει απο χιλια μυρια κυματα, και να φτυνει αιμα.

Αρχες Οκτωβρη 2000, το πλοιο Habib αναχωρει απο το λιμανι της Τυνιδας με προορισμο την Γενοβα. Ο Τ. καθεται στο καταστρωμα και απολαμβανει τον απογευματινο ηλιο. Αυτο ειναι το τελευταιο του ταξιδι στην Τυνησια. Απο τοτε δεν ξαναεπισκεφτηκε την χωρα αυτη. Μονο οι αναμησεις του απο εκεινη της εποχη του εμειναν. Οι αναμνησεις απο την δουλεια κατω απο τον ηλιο, αλλα και στις δροσερες αποθηκες, που φυλασσονταν η κεραμεικη. Απο τις εκδρομες σε διαφορες αλλες αρχαιες πολεις. Και απο τα τραγουδια των κατοικων του Τεμπουρσουκ που γιορταζαν τους γαμους τους, ενω η ομαδα του Τ. καθοταν τα δροσερα βραδια στην ταρατσα του αρχηγειου, κατω απο τον εναστρο ουρανο, ακουγοντας τους...

Οσο για την δευτερη μπαζινα, αυτη ειναι ακομα στη θεση της, κατω απο καμποσα μετρα γης. Κανενας δεν ξερει που ακριβως βρισκεται. Κανενας δεν εχει ασχοληθει με αυτην. Ισως καποια μερα να ερθει καποιος αρχαιολογος με αγνη καρδια και ζηλο να γνωρισει αρχαιους πολιτισμους. Και μπορει να την βρει. Ο Τ. θυμαται ακομη που ειναι παντως...

ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΤΟΥ ΠΥΡΟΣ ΙΙ.

Τελη Αυγουστου 1999. Ηταν μεσημερι και ο ηλιος εκαιγε, ενω το Karthage εμπαινε στο λιμανι της Τυνιδος, La Goullette. Στους επιβατες συγκαταλεγονταν και ο Τ. στο παρθενικο του ταξιδι εκτος Ευρωπης. Ηταν σαν να εφτανε πραγματικα οχι μονο σε αλλο τοπο, αλλα και σε αλλο χρονο. Μετα απο τοσες ωρες παραμονης στην θαλασσα ηταν λιγο περιεργο το συναισθημα του να πατας σε στερεο εδαφος. Το κονβοι με τα δυο φορτηγακια βγηκε απο το πλοιο και περιμενε υπομονετικα στο τελωνειο. Ευρισκονταν πλεον επι της αφρικανικης ηπειρου, σε ενα κομματι με εμφανεις επιρροες απο τον αραβικο πολιτισμο και την γαλλικη γραφειοκρατια.

Ολοι οι ταξιδιωτες περιμεναν υπομονετικα στα αυτοκινητα τους, προσπαθοντας να αγνοησουν την ζεστη. Καποτε ηρθε και η σειρα των εξερευνητων απο την Γερμανια. Πιστοποιηθηκε ο ελεγχος των διαβατηριων τους και εγινε η ανταλλαγη νομισματων, απο γερμανικα μαρκα σε τυνισιακα δηναρια. Το ταξιδι τους ομως δεν ειχε ολοκληρωθει. Ηταν σχεδον απογευμα και ο προορισμος τους ηταν μια περιοχη καπου 100 χλμ. νοτιοδυτικα της Τυνιδος. Εκει θα συναντουσαν τους καθηγητες τους, οι οποιοι ειχαν ταξιδεψει με αεροπλανο.

Το μικρο κονβοι διεσχισε την πρωτευουσα της Τυνισιας. Κατα μηκος της παραλιακης εβλεπαν πολλες ακατοικητες περιοχες. Την ερημια του τοπιου εσπαζαν σκορπιες, λευκες πολυκατοικιες και φοινικοδενδρα. Η περιοχη αυτη θυμιζε στον Τ. τον δρομο της παραλιακης απο την Βουλα προς το Καβουρι. Πανω κατω παρομοια δομηση. Περνωντας κατοπιν απο καποιο προαστιο της πολης, η ρυμοτομια ηταν διαφορετικη: Οι ησυχες γειτονιες με τα δυοροφα σπιτια, τους κηπους και τις καγκελοπορτες θυμιζαν πανομοιοτυπες απο την Κηφισια. Το κεντρο τελος της πολης, δεν ηταν πολυ διαφορετικο απο αυτο της Αθηνας: Πολλα αυτοκινητα, καυσαεριο, μεγαλα κτηρια, δρομοι που θυμιζαν αυτους στα περιξ της Ομονοιας. Σκυθρωπα προσωπα. Ταλαιπωρημενοι ανθρωποι.

Οι ταξιδιωτες αφησαν πισω τους την πρωτευουσα. Ταξιδευαν ολο και πιο νοτια. Αρχισε να νυχτωνει. Καποτε εφτασαν στον προορισμο τους: Το χωριο Τεμπουρσουκ, με τους χωματοδρομους, τα χαμοσπιτα, τα παμπαλαια γαλλικα αυτοκινητα. Λιγο πιο εξω απο το χωριο υπηρχε μια ταβερνα. Εκει η ομαδα συναντηθηκε με τους καθηγητες. Ο Τ. ηταν πνιγμενος μεσα σε εναν καταιγισμο συναισθηματων: Eυχαριστηση, ικανοποιηση, ενθουσιασμο. Απο την υπερενταση του ταξιδιου, οχι μονο δεν ειχε κοιμηθει καλα την νυχτα στο πλοιο, αλλα το στομαχι του ειχε δεθει κομπο και δεν μπορουσε καν να κατεβασει μπουκια κατω!

Ηταν βραδυ Παρασκευης. Οι ταξιδιωτες πηγαν στα σπιτια που ειχαν ενοικιαστει για να τακτοποιησουν τα πραγματα τους και να ξεκουραστουν. Τραγουδια ακουγονταν απο τα γυρω σπιτια. Γιορταζαν γαμους. Οι γυναικες εκαναν περιεργους, αλλα χαρακτηριστικους ηχους με την γλωσσα, οπως ειναι το εθιμο στους αραβικους γαμους. Αυτα τα γλεντια τους θα κρατουσαν την αποστολη για αρκετα βραδια σε επαγρυπνιση.. Το Σαβ/κο ειχαν ξεναγηση επι τοπου και προετοιμασια της δουλειας για την Δευτερα. Θα εμεναν εναν μηνα στην χωρα για αυτο.

Τρια σπιτια βρισκονταν στη διαθεση της αποστολης: Στο ενα κοιμονταν οι καθηγητες. Χρησιμευε επισης ως αρχηγειο και εξορμητηριο των καθημερινων αποστολων. Σε αυτο γινονταν οι πρωινες και οι βραδυνες συγκεντρωσεις. Στα υπολοιπα δυο σπιτια διανυκτερευαν οι φοιτητες, αγορια και κοριτσια αντιστοιχα. Βεβαια υπηρχαν καποιοι και καποιες που ουτε αυτα τα προσχηματα κρατουσαν, αυτο ομως ειναι ενα αλλο θεμα.

Τις επομενες ημερες, ο Τ. ειχε την ευκαιρια να ζησει απο κοντα την ιστορια στην μαγευτικη πολη της Thugga (εικ. 1-3) που συνδυαζει το μεγαλειο του ρωμαικου της παρελθοντος στην αρχιτεκτονικη της με στοιχεια απο την καρχηδονιακη, την νουμιδικη, την ελληνιστικη, την βανδαλικη, την βυζαντινη και την αραβικη παρουσια. Η δουλεια πηγε καλα. Το ταξιδι της επιστροφης ειχε μεγαλη φουρτουνα. Εφτασαν ομως καλα στον προορισμο τους.

Η επομενη χρονια ξαναβρηκε τον Τ. στην Thugga. Η διαδικασια του ταξιδιου προς και απο Τυνισια ηταν πανω κατω η ιδια με την προηγουμενη και ολιγον ρουτινιαρικη για αυτον, μιας και ειχε ηδη την εμπειρια της πρωτης φορας. Τουλαχιστον αυτη την φορα ειδε στο λιμανι της Γενοβας την ισπανικη γαλερα "Neptune", η οποια κατασκευαστηκε και χρησιμοποιηθηκε στην ταινια του Ρομαν Πολανσκι, "οι πειρατες". Η συνθεση της ομαδας ηταν καπως διαφορετικη, μιας και ο διευθυντης της σχολης δεν ηταν παρων. Οι δυο διδακτορικοι απουσιαζαν επισης. Ακομη ειχαν ερθει καινουργια προσωπα, νεοι φοιτητες.

Εικ. 1 Χαρτης της Thugga

Το αισθημα παντως του να εργαζεσαι, οντας κλασσικος αρχαιολογος στην βορεια Αφρικη ειναι λιγο παραξενο. Κι αυτο διοτι στην ευρωπαικη επιστημονικη ορολογια, ως κλασσικη αρχαιολογια νοειται η μελετη του ελληνορωμαικου πολιτισμου. Οι μεγαλες ευρωπαικες σχολες του περασμενου αιωνα ειτε ειχαν επιβαλει, ειτε ειχαν σκοπιμως ασχοληθει αποκλειστικα με την ερευνα στην Ελλαδα, την Τουρκια και την Ιταλια απο την πρωιμη εποχη του σιδηρου εως το τελος της αρχαιοτητας. Στον τομεα ομως αυτον ανηκουν και οι φερομενες ως περιφερειακες κουλτουρες, οπως των Ετρουσκων, των Φοινικων, των Ιβηρων, και βεβαιως ο μινωικος-μυκηναικος πολιτισμος. Και καθως τα ορια διευρυνονται, και λογω του κορεσμου θεματογραφιας, αλλα και λογω της διανοιξης των συνορων σε καποιες αλλες χωρες, οι κλασσικοι αρχαιολογοι ασχολουνται και με την μελετη ευρηματων και περιοχων απο τις ελληνικες αποικιες (π.χ. στη Μαυρη Θαλασσα), απο την παρουσια των ελληνιστικων βασιλειων στην Ανατολη (π.χ. στο Αι Καχουν, την Σελευκεια και την Βερενικη) - και οπωσδηποτε με τις επαρχιες της Ρωμης! Πως εξελιχτηκαν δηλαδη η αρχιτεκτονικη, η γλυπτικη, η αγγειοπλαστικη, η θρησκεια και ενα σωρο αλλοι τομεις εκτος της Ρωμης;

Σε αυτα τα πλαισια κινουνταν οι ερευνες της σχολης του Τ. στην Τυνισια και στην εν λογω πολη. Επομενως δεν υπηρχε ουτε ο χρονος, ουτε η διαθεση για πεσσιμισιτκες σκεψεις και αμφιβολιες για το τι γυρευουν κλασσικοι αρχαιολογοι εκτος Ιταλιας, Ελλαδος, Τουρκιας. Διοτι και η ρωμαικη βορειος Αφρικη ανηκει στο πεδιο ερευνας τους!

Εικ. 2 Concordia Tempel στο κεντρο της πολης, την αρχαια ρωμαικη αγορα (forum)

Στο σημειο αυτο, ειναι καλυτερο να συνοψισει ο Τ. τα των εμπειριων του απο την συμμετοχη του στις 2 ερευνητικες καμπανιες (1999, 2000) στην Thugga:

Η συμμετοχη στη δουλεια αυτη ειχε το καλο οτι ολοι οι φοιτητες περασαν απο ολους σχεδον τους τομεις. Ο Τ. για παραδειγμα συμμετειχε στις εργασιες ανευρεσης ενος κελλαριου της βυζαντινης περιοδου στο forum. Κατοπιν ασχοληθηκε με την καταγραφη των μικρων, κινητων ευρηματων και κεραμεικης. Αργοτερα ανεσκαψε κοντα στη νεκροπολη και επεβλεψε εργασιες καθαρισμου επι του τειχους της πολης.

Το ταξιδι στην Τυνισια προσεφερε την δυνατοτητα για ημερησιες εκδρομες και σε αλλες περιοχες εκτος της Thugga. Οι συμμετασχοντες επισκεφθηκαν περιοχες στα παραλια της χωρας, οπως η Μπιτζερτα, η Τζερμπα, το Σιντι Μπου Σαιντ. Φυσικα δε, τα ερειπια της Ουτικας και της Καρχηδονας, καθως δε και το μουσειο της. Και στην Τυνιδα ειχαν την δυνατοτητα να θαυμασουν τα ευρηματα του μουσειου Μπαρντο. Δυστυχως τοτε που πηγαν δεν εκτιθονταν τα ευρηματα απο το ναυαγιο της Μαντια - ευρηματα που αποτελουνται απο καλλιτεχνηματα της ελληνιστικης εποχης, οπως χαλκεργα, επιπλα κ.α... Αλλο ενα σημαντικο μουσειο της Τυνισιας αποτελει το μικρο, αλλα μοντερνο κτισμα στο Chemtou ( αρχαιος Simithus) απο το οποιο παρηγαγαν το ονομαστο κιτρινωπο-χρυσαφενιο μαρμαρο. Αρχαιες πολεις στην Τυνισια που προλαβαν να δουν, καθως οι περισσοτερες βρισκονταν σε μεγαλη αποσταση απο την Thugga, περιλαμβαναν τις Bulla Regia, Ammaedara (Haidra), Mactaris (Mactar), Thuburbo Maius, Table de Iugurtha...

Εικ. 3 Το μαυσωλειο του Ατταμπαν. Θεωρειται κενοταφιο του Νουμιδου βασιλια Μασσινισσα. Συνδυαζει αρχιτεκτονικα στοιχεια απο τον ελληνικο, τον αιγυπτιακο, τον φοινικικο, τον νουμιδικο πολιτισμο.

Σε μια αποστολη ομως, στην οποια ατομα απο διαφορετικο υποβαθρο, με διαφορετικες εμπειριες και τροπο σκεψης, καλουνται να συνεργαστουν, να ζησουν μαζι ενα μηνα και, σαφως και δεν μπορει να ειναι ολα ροδινα. Και παρεξηγησεις θα υπαρξουν, και τσακωμοι. Και στις δυο καμπανιες στις οποιες συμμετειχε ο Τ. υπηρχαν εγωιστες και φασαριοζοι που ηθελαν να κανουν του κεφαλιου τους. Φοιτητες δηλαδη με ελαχιστες γνωσεις που δεν γουσταραν υποδειξεις απο αλλους για το πως θα δουλεψουν στο σκαμα τους. καποιοι αλλοι ησαν τοσο απροσεκτοι, που τρωγοντας περισσοτερο καυτερο κους κους απο οτι επρεπε, επαθαν διαρροια. Η δουλεια που τους ειχε ανατεθει εμεινε πισω και επρεπε καποιος αλλος να βγαλει το φιδι απο την τρυπα. Δεν ελειπαν ακομη και οι γλειφτες, αυτοι και αυτες που με καθε τροπο προσπαθουσαν να πραγματοποιησουν τις φιλοδοξιες τους. Μια απο τις φοιτητριες π.χ. που ειχε συμμετασχει στην καμπανια 1998 και για αυτο την εβαλε ο διευθυντης υπευθυνη στην κεραμεικη, συκοφαντησε καποιο βραδυ τον Τ. στον διευθυντη της ανασκαφης, επειδη το μεσημερι της ιδιας μερας, ζαλισμενος απο την αφορητη ζεστη, στηριξε για ενα λεπτο το κεφαλι του στα χερια του! Για τον "συνηθη υποπτο" της περασμενης καμπανιας ομως, που εριχνε υπνους στις αποθηκες και μπεκροπινε τα βραδια, δεν ειχε διαμαρτυρηθει κανεις! Τουναντιον, του εδωσαν και μια θεση σε μουσειο στην Ελβετια κι απο πανω! Στην δευτερη καμπανια που μια φοιτητρια, αντι να βοηθησει στις μετρησεις, αποκοιμηθηκε στη σκια του τειχους, επισης δεν υπηρξε προβλημα. Αντιθετως, η κοπελα αυτη σημερα συμμετεχει σε καιριο ποστο στην Αιγυπτο! Αξιοπροσεκτο ομως ειναι, οτι η γλειφτρα φοιτητρια, συχνα πυκνα καθοταν τα βραδια, μετα την δουλεια, διπλα στον διευθυντη, και ολο και κατι του ψυθιριζε.

Δυστυχως και ο διευθυντης της ανασκαφης ειχε τα χουγια του. Ηταν μονιμως δυσαρεστημενος με οτιδηποτε. Δεν το ελεγε ομως. Δεν ελεγε ποιο ειναι το προβλημα. Αλλα γκρινιαζε πισω απο την πλατη των φοιτητων. Και επινε πολυ. Καποιοι ειπανε οτι ηταν απογοητευμενος που αυτος, ενας ειδημων στο μινωικο πολιτισμο, ειχε δεχτει να αναλαβει την διευθυνση της ανασκαφης σε θεμα και περιοχη εκτος των ενδιαφεροντων του. Αλλα ηταν η θεση του στο ινστιτουτο τετοια. Ελαχιστη συμπαρασταση εδειξε τελικα. Οι φοιτητες π.χ. ειχαν να κανουν με κεραμεικη τυπου Campana Ware A, B, C και δεν ηξεραν καν τι ειναι αυτο και πως την ξεχωριζεις, διοτι ουτε το ειχαν μαθει, ουτε ηξεραν βιβλιογραφια για αυτο. Η ολη επιχειρηση φανταζε ανοργανωτη, με αρκετο χωρο για τον καθενα να κανει του κεφαλιου του, να το παιζει μουρη και μεγαλος επιστημονας, χωρις φυσικα να ειναι. Καποιοι απο την ανωτερη αυτη ιεραρχια ειχαν περιεργα γουστα και συνηθειες. Προτιμουσαν μετα την δουλεια να πινουν αλκοολ, το οποιο πολυ ευκολα μπορει να βρει κανεις στην Τυνισια. Αυτη η ιστορια, στην οποια ο προαναφερομενος διευθυντης πρωτοστατουσε, μπορουσε να κρατησει ολη τη νυχτα! Σε καποια φαση, το πραγμα αυτο παραχοντρυνε: Καποιοι απο τους φοιτητες της αποστολης 2000 επαιξαν χαρτια. Ο χαμενος επινε. Μια κοπελα που συμμετειχε στο παιχνιδι ηπιε τοσο πολυ, που εχασε σχεδον τις αισθησεις της! Ευτυχως την επομενη μερα συνηλθε. Η σταση του διευθυντη ηταν να τους κανει μια τυπικη και διολου αυστηρη επιπληξη... Ενα αλλο προβλημα επισης ηταν, οτι καποιοι απο αυτα τα γερα ποτηρια ειχαν την απαιτηση, οχι μονο να τους συνοδευεις στις οινοποσιες τους μεχρι αργα, αλλα και να ξυπνας με την ανατολη του ηλιου για την δουλεια. Δικαιως λοιπον καποιοι αλλοι αναρωτιοντουσαν, εαν η αποστολη ειναι εκει για ερευνα η´ για διασκεδαση. Διοτι δεν εχουν ολοι τις ιδιες αντοχες και εαν πρεπει να σηκωθεις νωρις το πρωι και να αποδωσεις, κρατωντας ολη την μερα, θα πρεπει να πας και νωρις στο κρεβατι και οχι να ξενυχτας ολη τη νυχτα.

Ο ρολος του Τ. και στις δυο αποστολες που συμμετειχε, δεν ηταν ιδιαιτερα ενεργητικος. Μολονοτι ειχε την διαθεση να προσφερει περισσοτερα, εβλεπε οτι η ευκαιρια του αρνουνταν να του δωθει. Μια με την γλειφτρα φοιτητρια, μια με το ολο περιβαλλον απο την σχολη. Τον εβαλαν σε ποστα που πιστευαν οτι δεν θα μπορει να αποδωσει. Ετσι για να εχουνε να λενε οτι οτι αυτος φταιει. Ευτυχως που τα πραγματα δεν εξελιχθηκαν ετσι. Κοιτωντας τους συμφοιτητες του, τους διδακτορικους, τον διευθυντη, ολα αυτα τα βραδια γυρω απο το τραπεζι, καθως μπεκροπιναν, αρχισε να αμφιβαλλει για τους σκοπους και το λογικο της ολης επιχειρησης. Ο διευθυντης ειδικα, τον ειχε απογοητευσει. Τον νομιζε για δευτερο πατερα του. Αλλα δεν ηταν. Ο ανθρωπος εδινε την εντυπωση οτι δεν ηξερε τι ακριβως ηθελε να κανουν οι αλλοι, αλλα δεν τους ελεγε τι περιμενε απο αυτους. Οσο για τους συμφοιτητες του, ο καθενας κοιταγε την παρτι του. Αλλος να φλερταρει κοριτσια, αλλη να προβληθει και να ανεβει στην ιεραρχια της δουλειας μετα γλειψηματος... Αμφεβαλλε για το αν οι περισσοτεροι απο αυτους αγαπουσαν αυτη την χωρα και τους ανθρωπους της. Περισσοτερο τους ενιαζε να το παιξουν μουρη, οτι και καλα πηγαν στην βορειο Αφρικη και ετσι. Ο Τ. μπορει να ξεκινησε με αυτη την νοοτροπια. Αλλα μπλεχτηκε στο προγραμμα. Η δουλεια του αρεσε. Ηθελε να μαθει κι αλλα. Την χωρα και την περιοχη που δουλεψε τα εβαλε στην καρδια του. Ακομα και εαν συνεβησαν γεγονοτα, οπως αυτο με τον εντοπισμο ταφικου οικοδομηματος, το οποιο δεν επιτρεποταν να ανασκαψει. Περισσοτερα ομως για αυτο στο επομενο κειμενο!